THEPOWERGAME
Σε μια έκθεση χειροτεχνίας σε μια πλούσια γειτονιά της Λα Παζ, της διοικητικής πρωτεύουσας της Βολιβίας, η Paula Maceda, μια 22χρονη που πουλάει χειροποίητα σακίδια, αναστενάζει όταν το θέμα της κυβέρνησης έρχεται στη συζήτηση. « Βαρεθήκαμε την πολιτική», λέει. «Θέλουμε δουλειές, εμβόλια, φαγητό». Το 2019 βρισκόταν στο πανεπιστήμιο, όταν οι ενδείξεις για νοθεία στις εκλογές, τις οποίες φαινομενικά κέρδισε ο αριστερός πρόεδρος Evo Morales, οδήγησαν σε διαδηλώσεις που συνεχίστηκαν για εβδομάδες. Όταν η αστυνομία και ο στρατός απέσυραν την υποστήριξή τους, ο κ. Morales παραιτήθηκε και κατέφυγε στο Μεξικό. Στο Ελ Άλτο, μια φτωχή πόλη 1 εκατομμυρίου κατοίκων στην παγωμένη πεδιάδα πάνω από τη Λα Παζ, η οικογένεια της κ. Maceda κλείστηκε στο σπίτι της, καθώς ο φιλικά προσκείμενος στον Morales όχλος πυρπολούσε τα αστυνομικά τμήματα. Σε ολόκληρη τη Βολιβία 36 άτομα έχασαν τη ζωή τους. Τις τελευταίες ημέρες του 2019 η τάξη της συζήτησε για την κρίση: «Κάποιοι από εμάς πίστευαν ότι υπήρξε νοθεία, κάποιοι άλλοι ότι έγινε πραξικόπημα».
Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, η διαμάχη για το τι συνέβη εξακολουθεί να στοιχειώνει στην πολιτική της Βολιβίας. Τον Μάρτιο, η κυβέρνηση του Luis Arce, πρώην υπουργού Οικονομικών του κ. Morales, και νικητή των νέων εκλογών του περασμένου έτους, φυλάκισε την προκάτοχό του, τη δεξιά προσωρινή πρόεδρο Jeanine Áñez, με την κατηγορία του πραξικοπήματος.
Οι αναταραχές δεν αναμένεται να σταματήσουν. Στις 28 Ιουλίου ο γενικός εισαγγελέας ανακοίνωσε ότι θα τερματίσει την έρευνα για την υποτιθέμενη νοθεία. Ομάδες της αντιπολίτευσης στη Λα Παζ και στη Σάντα Κρουζ, μια πόλη που παρέλυσε από τις προηγούμενες διαμαρτυρίες, κάλεσαν σε νέες διαδηλώσεις την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου, όταν ο Economist όδευε προς εκτύπωση. Μετά την εκλογή του κ. Arce, ο κ. Morales επέστρεψε στη Βολιβία στα τέλη του περασμένου έτους και φαίνεται ότι επιθυμεί να επιστρέψει και στην πολιτική.
Παρά τη συζήτηση περί νοθείας ή πραξικοπήματος, αυτό που συνέβη το 2019 δεν ήταν καθόλου ξεκάθαρο. Αφού μια 24ωρη παύση της ταχείας καταμέτρησης των ψήφων προκάλεσε τις πρώτες διαμαρτυρίες, οι έλεγχοι του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (ΟΑΚ) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) διαπίστωσαν σοβαρές παρατυπίες, όπως έναν κρυφό διακομιστή που χρησιμοποιήθηκε για την αποστολή των φύλλων καταγραφής και δεν είχε αναφερθεί στις εκλογικές αρχές. Μετά την αναγκαστική παραίτηση του κ. Morales, παραιτήθηκαν επίσης ο αντιπρόεδρος και οι επικεφαλής του Κογκρέσου, γεγονός που οδήγησε σε κενό εξουσίας. Σε συνομιλίες με τη μεσολάβηση της Καθολικής Εκκλησίας και της ΕΕ, οι ηγέτες της αντιπολίτευσης και ορισμένοι νομοθέτες του Κινήματος προς τον Σοσιαλισμό (MAS) του κ. Morales αποφάσισαν ότι η κ. Áñez, η δεύτερη αντιπρόεδρος της Γερουσίας και η επόμενη στη σειρά σύμφωνα με το σύνταγμα, θα καταλάμβανε το αξίωμα. Ωστόσο, αργότερα εκείνη την ημέρα, οι νομοθέτες αρνήθηκαν να την ορκίσουν. Ξέσπασαν κι άλλες διαμαρτυρίες, αυτή τη φορά εναντίον της κ. Áñez.
Οι ηγέτες του MAS κατηγορούν τώρα την αντιπολίτευση, τoν ΟΑΚ και κάμποσους ξένους πρεσβευτές για συνωμοσία ώστε να πυροδοτηθεί εξέγερση των πολιτών με στόχο την απομάκρυνση του κ. Morales. Ο γενικός εισαγγελέας επιβεβαίωσε πολλές από τις παρατυπίες που διαπίστωσε ο ΟΑΚ, αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οφείλονταν σε “αμέλεια” και όχι σε νοθεία. Η αντιπολίτευση αρνείται οποιαδήποτε συμμετοχή της σε πραξικόπημα. Υποστηρίζει ότι οι ρίζες της εξέγερσης και της κατάλυσης της δημοκρατίας δεν είναι το 2019 αλλά το 2016, όταν ο κ. Morales αγνόησε τα συνταγματικά όρια της θητείας του και ένα δημοψήφισμα στο οποίο το 51% των Βολιβιανών δήλωνε ότι δεν πρέπει να του επιτραπεί να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα.
Από το 2019 αυτού του είδους η φιλονικίες αποτελούν ρουτίνα. Υπό την κα Áñez, το γραφείο του γενικού εισαγγελέα έσπευσε να ασκήσει διώξεις κατά του κ. Morales για νοθεία, διαφθορά, τρομοκρατία και εξέγερση. Το ίδιο γραφείο έκλεισε τις περισσότερες από αυτές μόλις ο κ. Arce κέρδισε και κατέθεσε αγωγές εναντίον 60 αξιωματούχων της κυβέρνησης της κ. Áñez. Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μια διεθνής μη κυβερνητική οργάνωση που διεξάγει έρευνα και υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δηλώνει ότι και οι δύο πλευρές έχουν καταφύγει στη «δικαιοσύνη της εκδίκησης». Ακόμη και ο υπουργός Δικαιοσύνης του κ. Arce, ο Iván Lima, χαρακτηρίζει το χρονοδιάγραμμα των εισαγγελέων «ανακριβές» και τα εγκλήματα για τα οποία κατηγορείται η κ. Áñez (τρομοκρατία και εξέγερση) «αντισυνταγματικά».
Μέρος του προβλήματος είναι ότι τα όρια μεταξύ εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας είναι εδώ και καιρό ασαφή. Το 2011 η Βολιβία άρχισε να εκλέγει δικαστές με λαϊκή ψήφο. Αν και η κίνηση αυτή παρουσιάστηκε ως τρόπος εκδημοκρατισμού των δικαστηρίων, εντούτοις, διευκόλυνε τον πολιτικό έλεγχο. Οι υποψήφιοι επιλέγονται από το Κογκρέσο που κυριαρχείται από το MAS, το οποίο δίνει προτεραιότητα στην αφοσίωση έναντι της εμπειρίας. Οι σύντομες θητείες (δύο έως έξι έτη) καθιστούν παράλληλα τους δικαστές ευάλωτους σε πιέσεις. Περισσότεροι από τους μισούς είναι προσωρινοί υποψήφιοι που μπορούν να εκδιωχθούν ανά πάσα στιγμή. «Υπάρχει πρόβλημα με την ανεξαρτησία των δικαστών», παραδέχεται ο κ. Lima.
Ένα σχέδιο για τη δικαστική μεταρρύθμιση τοποθετήθηκε στο ράφι νωρίτερα φέτος, καθώς το MAS επικεντρώθηκε στην υπόθεση του πραξικοπήματος. Σύμφωνα με τον Jorge Richter, εκπρόσωπο του κ. Arce, η υπόθεση αυτή είναι σημαντική για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Η κυβέρνηση «δεν είναι πρόθυμη να γυρίσει σελίδα στην ατιμωρησία», λέει, προσθέτοντας ότι η επιστροφή του MAS στην πολιτική θα αποκαταστήσει την ευημερία, επαναφέροντας το οικονομικό μοντέλο που ματαίωσε το «πραξικόπημα»: δημόσιες επενδύσεις, υποκατάσταση εισαγωγών και αναδιανομή του πλούτου.
Αλλά για πολλούς οικονομολόγους αυτό το μοντέλο είναι οικτρά ξεπερασμένο. Η ανάπτυξη επιβραδύνεται από το 2014, όταν οι τιμές των εμπορευμάτων έπεσαν και το MAS άρχισε να καταφεύγει στα συναλλαγματικά αποθέματα για να χρηματοδοτήσει τις δαπάνες. Τα αποθέματα έχουν μειωθεί σε 4,7 δισ. δολάρια (12% του ΑΕΠ) από το μέγιστο των 15 δισ. δολαρίων το 2014. Αν και οι επιταγές προς τους φτωχούς, τα χαμηλότοκα δάνεια προς τις επιχειρήσεις και τα μετρητά προς τις κρατικές επιχειρήσεις αναμένεται να ωθήσουν την ανάπτυξη στο 5% φέτος, η Βολιβία θα δυσκολευτεί να εξυπηρετήσει τα χρέη της. Πέρυσι, η πανδημία προκάλεσε συρρίκνωση της κυρίως άτυπης οικονομίας κατά 9%.
Η εμμονή του MAS με το πραξικόπημα θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποκατάσταση του κ. Morales. Το ίδιο και η στρατηγική του να κατηγορήσει την κ. Áñez για την κρίση της covid-19, παρόλο που το σύστημα υγείας που κληρονόμησε από τον κ. Morales ήταν ήδη υπό κατάρρευση. Τα τρία πέμπτα των πολιτών πιστεύουν ότι ο κ. Arce κάνει καλή ή μέτρια δουλειά και περισσότεροι από τους μισούς αναμένουν ότι τα βιοποριστικά τους δεδομένα θα βελτιωθούν σύντομα. Σύμφωνα με τον κ. Richter, ο κ. Arce συναντά περιστασιακά τον κ. Morales προκειμένου να «αξιολογήσει τις απειλές από τους πολιτικούς εχθρούς».
Για τους επικριτές όλο αυτό ακούγεται σαν μια προσπάθεια στραγγαλισμού της αντιπολίτευσης. «Ανέκτησαν την εξουσία και ορκίστηκαν να μην την εγκαταλείψουν ποτέ ξανά», λέει η κοινωνιολόγος María Teresa Zegada. Τις τελευταίες ώρες του απερχόμενου Κογκρέσου, οι νομοθέτες του MAS άλλαξαν τους κανόνες έτσι ώστε πολλοί διορισμοί, συμπεριλαμβανομένου του επικεφαλής της αστυνομίας, να μην χρειάζονται πλέον την πλειοψηφία των δύο τρίτων. Η Cecilia Requena, γερουσιαστής της Comunidad Ciudadana, του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης, δηλώνει ότι το κόμμα της δεν ενημερώνεται για το τι θα συζητηθεί σε κάθε νομοθετική συνεδρίαση. Το Κογκρέσο είναι απλώς μια χοάνη για τις εντολές του κ. Arce, υποστηρίζει.
Αλλά το MAS δεν είναι τόσο ενιαίο όσο θα ήθελε να πιστεύει ο κόσμος. Το αφήγημα του πραξικοπήματος «κρύβει μια τεράστια δυσφορία» για τις πελατειακές σχέσεις, τη διαφθορά και τις ανεκπλήρωτες κοινωνικές υποσχέσεις υπό τον κ. Morales, υποστηρίζει η δικηγόρος Magali Vianca, η οποία εργάστηκε σε διάφορες διοικήσεις του MAS πριν εγκαταλείψει το κόμμα. Αφού πέρυσι έχασε, για πρώτη φορά από το 2009, την πλειοψηφία των δύο τρίτων στο Κογκρέσο, το MAS έχασε έδαφος και στις περιφερειακές εκλογές του Μαρτίου.
Αν και το 75% των κατοίκων του Ελ Άλτο ψήφισε τον κ. Arce τον περασμένο Οκτώβριο, ο υποψήφιος δήμαρχος που υποστηρίχθηκε από τον κ. Morales έλαβε μόλις το 20% των ψήφων. Η νικήτρια ήταν η Eva Copa, μια 34χρονη πρώην γερουσιαστής του MAS. Στον προηγούμενο ρόλο της, η κ. Copa διαπραγματευόταν με την κ. Áñez- οι φωτογραφίες της με την προσωρινή προέδρο τροφοδότησαν την φευγαλέα ελπίδα για συμφιλίωση στην πολιτική της Βολιβίας. Τον Δεκέμβριο το MAS κατηγόρησε την κα Copa ότι βοήθησε το «πραξικόπημα» και την ανάγκασε να αποχωρήσει από το κόμμα.
Το πώς θα τα καταφέρει η κ. Copa ως δήμαρχος (σε ένα γραφείο που μοιάζει με φρούριο, το οποίο χτίστηκε αφού οι διαδηλωτές ισοπέδωσαν τα δύο προηγούμενα) θα είναι μια δοκιμασία για τις αριστερές εναλλακτικές λύσεις έναντι του MAS. Μέχρι στιγμής, λέει, είναι στριμωγμένη «στη μέση σαν σάντουιτς». Το ίδιο ισχύει και για πολλούς ανθρώπους στο Ελ Άλτο. Οι συγγενείς των διαδηλωτών που σκοτώθηκαν στο χάος μετά την ανάληψη των καθηκόντων της κ. Áñez, πιθανόν από στρατιώτες που έστειλε η ίδια, διαμαρτύρονται ότι το MAS χρησιμοποιεί τους θανάτους τους ως «πολιτική σημαία».
Πολλοί άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται πλέον αν αυτό που συνέβη το 2019 ήταν νοθεία ή πραξικόπημα. Η κα Maceda λέει ότι είναι πολύ απασχολημένη προσπαθώντας να τα βγάλει πέρα για να ταΐσει τα αδέλφια της. Όσο για τον κ. Morales, πιστεύει ότι ο κόσμος θα διαμαρτυρηθεί αν προσπαθήσει να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα για πρόεδρος,. «Δεν θα σκοντάψουμε δύο φορές στην ίδια πέτρα».
© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
