THEPOWERGAME
Στις αρχές του αιώνα, οι αναπτυσσόμενες οικονομίες αποτελούσαν πηγή απεριόριστης αισιοδοξίας και έντονης φιλοδοξίας. Σήμερα η Νότια Αφρική ταλανίζεται βίαιες ταραχές, η Κολομβία βιώνει βίαιες διαδηλώσεις και η Τυνησία αντιμετωπίζει συνταγματική κρίση. Οι ανελεύθερες κυβερνήσεις είναι στη μόδα. Το Περού μόλις όρκισε έναν μαρξιστή πρόεδρο, ενώ οι ανεξάρτητοι θεσμοί δέχονται επιθέσεις στη Βραζιλία, την Ινδία και το Μεξικό.
Αυτό το κύμα αναταραχής και αυταρχισμού αντανακλά εν μέρει την covid-19, η οποία έχει αναδείξει και εκμεταλλευτεί τα τρωτά σημεία, από τις σάπιες γραφειοκρατίες έως τα φθαρμένα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας. Και όπως εξηγούμε αυτή την εβδομάδα, η απελπισία και το χάος απειλούν να επιδεινώσουν το βαθύ οικονομικό πρόβλημα: πολλές φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες χάνουν την δυνατότητα να φτάσουν τις πλουσιότερες.
Το μοντέλο μας για τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας καταδεικνύει ότι 8-16 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πεθάνει στην πανδημία. Η επίσημη εκτίμηση είναι 14 εκατομμύρια. Ο αναπτυσσόμενος κόσμος είναι ευάλωτος στον ιό, ιδίως οι χώρες με χαμηλό-μεσαίο εισόδημα, όπου η απομακρυσμένη εργασία είναι σπάνια και πολλοί άνθρωποι είναι παχύσαρκοι και ηλικιωμένοι. Αν αφαιρέσετε την Κίνα, οι μη πλούσιες χώρες έχουν το 68% του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά το 87% των θανάτων. Μόνο το 5% των ατόμων ηλικίας άνω των 12 ετών είναι πλήρως εμβολιασμένα.
Παράλληλα με το ανθρώπινο κόστος υπάρχει και το οικονομικό, καθώς οι αναδυόμενες αγορές έχουν λιγότερα περιθώρια δαπανών που θα τους επιτρέψουν να ξεπεράσουν το πρόβλημα. Οι μεσοπρόθεσμες προβλέψεις για το ΑΕΠ όλων των αναδυόμενων οικονομιών είναι συνολικά 5% χαμηλότερες σε σύγκριση με αυτές πριν από το χτύπημα του ιού. Οι άνθρωποι είναι θυμωμένοι και, παρόλο που οι συγκεντρώσεις κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας είναι επικίνδυνες, οι βίαιες διαδηλώσεις ανά τον κόσμο γίνονται όλο και συχνότερες, θυμίζοντας έντονα το 2008.
Οι λέξεις ανικανότητα και αναταραχή δεν είναι άγνωστες στις πλούσιες χώρες, όπως η Αμερική και η Βρετανία, αλλά η απογοήτευση είναι περισσότερο εμφανής στις αναδυόμενες οικονομίες. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 οι συζητήσεις για την «κάλυψη της υστέρησης» βρίσκονταν στο επικέντρου του ενδιαφέροντος: η ιδέα ήταν ότι οι φτωχότερες χώρες θα μπορούσαν να ευημερήσουν απορροφώντας ξένη τεχνολογία, επενδύοντας στη μεταποίηση και ανοίγοντας τις οικονομίες τους στο εμπόριο, όπως είχαν κάνει μια γενιά νωρίτερα μια χούφτα οικονομίες-τίγρεις της Ανατολικής Ασίας. Η Wall Street επινόησε τον όρο BRICS για να υποδεχθεί τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα – τα νέα μεγάλα αστέρια της παγκόσμιας οικονομίας.
Για ένα διάστημα, η κάλυψη της υστέρησης δούλεψε. Το ποσοστό των χωρών όπου το επίπεδο της οικονομικής παραγωγής ανά κάτοικο αυξανόταν ταχύτερα από ότι στην Αμερική αυξήθηκε από το 34% τη δεκαετία του 1980 στο 82% τη δεκαετία του 2000. Οι συνέπειες ήταν κοσμοϊστορικές. Η φτώχεια μειώθηκε. Οι πολυεθνικές εταιρείες απομακρύνθηκαν από τη βαρετή παλιά Δύση. Στη γεωπολιτική, η κάλυψη της υστέρησης υποσχόταν έναν νέο πολυπολικό κόσμο στον οποίο η ισχύς θα ήταν πιο ομοιόμορφα κατανεμημένη.
Αυτή η χρυσή εποχή μοιάζει πλέον να τελειώνει πρόωρα. Στη δεκαετία του 2010 το ποσοστό των χωρών που κάλυπταν τη διαφορά μειώθηκε στο 59%. Η Κίνα έχει αψηφήσει πολλούς καταστροφολόγους, ενώ υπήρξαν πιο αθόρυβα ασιατικά παραδείγματα επιτυχίας, όπως το Βιετνάμ, οι Φιλιππίνες και η Μαλαισία. Όμως η Βραζιλία και η Ρωσία έχουν απογοητεύσει την ομάδα των BRICS, ενώ στο σύνολό τους, η Λατινική Αμερική, η Μέση Ανατολή και η υποσαχάρια Αφρική υπολείπονται περισσότερο από τον πλούσιο κόσμο. Ακόμα και η αναδυόμενη Ασία καλύπτει την διαφορά πιο αργά απ’ ότι παλιότερα.
Η κακή τύχη έπαιξε το ρόλο της. Η άνθηση των εμπορευμάτων της δεκαετίας του 2000 εξανεμίστηκε, το παγκόσμιο εμπόριο αδράνησε μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση, ενώ οι συναλλαγματικές εξάρσεις προκάλεσαν αναταραχή. Και ο εφησυχασμός έπαιξε φυσικά το ρόλο του, καθώς οι χώρες πίστεψαν ότι η ταχεία ανάπτυξη ήταν προδιαγεγραμμένη. Σε πολλά μέρη βασικές υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη έχουν παραμεληθεί. Παραλυτικά προβλήματα έχουν μείνει ανεπίλυτα, όπως τα αδρανή εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής στη Νότια Αφρική, οι σάπιες τράπεζες στην Ινδία και η διαφθορά στη Ρωσία. Αντί να υπερασπιστούν τους φιλελεύθερους θεσμούς, όπως οι κεντρικές τράπεζες και τα δικαστήρια, οι πολιτικοί τους χρησιμοποίησαν για ίδιο όφελος.
Τι θα συμβεί στη συνέχεια; Ένας κίνδυνος είναι μια οικονομική κρίση στις αναδυόμενες αγορές καθώς τα επιτόκια στην Αμερική αυξάνονται. Ευτυχώς, οι περισσότερες αναδυόμενες οικονομίες είναι λιγότερο ευάλωτες σε σχέση με το παρελθόν, επειδή έχουν κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες, ενώ έχουν λιγότερο χρέος σε ξένο νόμισμα. Οι μακροχρόνιες πολιτικές κρίσεις αποτελούν μεγαλύτερη ανησυχία. Οι έρευνες αφήνουν να εννοηθεί ότι οι διαδηλώσεις καταστέλλουν την οικονομία, γεγονός που οδηγεί σε περαιτέρω δυσαρέσκεια – και ότι το αποτέλεσμα είναι πιο έντονο στις αναδυόμενες αγορές.
Ακόμα και αν οι αναδυόμενες οικονομίες αποφύγουν το χάος, η κληρονομιά της covid-19 και του αυξανόμενου προστατευτισμού θα μπορούσε να τις καταδικάσει σε μια μακρά περίοδο βραδύτερης ανάπτυξης. Πολλοί από τους κατοίκους τους θα παραμείνουν ανεμβολίαστοι έως και το 2022. Η μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα ενδεχομένως να μειωθεί ως αποτέλεσμα του ότι τόσα πολλά παιδιά έχασαν το σχολείο.
Το εμπόριο μπορεί επίσης να γίνει δυσκολότερο. Η Κίνα γίνεται όλο και πιο εσωστρεφής, ενώ απομακρύνεται από τις ευρέως ανοικτές πολιτικές που την έκαναν πλουσιότερη. Αν αυτή τη τάση συνεχιστεί, η Κίνα δεν θα γίνει ποτέ η τεράστια πηγή καταναλωτικής ζήτησης για τον φτωχό κόσμο, όπως ήταν η Αμερική για την Κίνα τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο αυξανόμενος προστατευτισμός της Δύσης θα περιορίσει επίσης τις εξαγωγικές ευκαιρίες για τους ξένους παραγωγούς, οι οποίες, ούτως ή άλλως, θα είναι λιγότερο ευνοϊκές, καθώς η μεταποίηση γίνεται λιγότερο εντάσεως εργασίας. Δυστυχώς, οι πλούσιες χώρες είναι απίθανο να καλύψουν το κενό με την απελευθέρωση του εμπορίου υπηρεσιών που θα άνοιγε άλλους δρόμους προς την ανάπτυξη. Και μπορεί να αποτύχουν να βοηθήσουν τις εκτεθειμένες οικονομίες, όπως του Μπαγκλαντές – ένα επιτυχημένο παράδειγμα – να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή.
Μπροστά σε αυτό το ζοφερό τοπίο, οι αναδυόμενες αγορές μπορεί να μπουν στον πειρασμό να εγκαταλείψουν το ανοιχτό εμπόριο και τις επενδύσεις το οποίο θα ήταν μεγάλο σφάλμα. Ένα ανελέητο παγκόσμιο περιβάλλον καθιστά ακόμη πιο σημαντικό για αυτές να εμμείνουν σε πολιτικές που φέρνουν αποτελέσματα. Η αντίληψη της Τουρκίας ότι η αύξηση των επιτοκίων προκαλεί πληθωρισμό υπήρξε καταστροφική, η επιδίωξη του σοσιαλισμού στη Βενεζουέλα ήταν καταστροφική, ενώ η απαγόρευση σε ξένες επιχειρήσεις να προσθέτουν πελάτες, όπως μόλις έκανε η Ινδία με τη Mastercard, είναι αυτοκαταστροφική. Όταν είναι δύσκολο να καλυφθεί το χαμένο έδαφος, οι αναδυόμενες αγορές που θα παραμείνουν ανοιχτές θα έχουν τις καλύτερες πιθανότητες.
Καλύψτε τη διαφορά, μην εγκαταλείπετε την προσπάθεια
Ορισμένοι κανόνες έχουν αλλάξει: η καθολική πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες είναι πλέον ζωτικής σημασίας, όπως και η ύπαρξη ενός επαρκούς κοινωνικού δικτύου ασφαλείας. Εντούτοις, οι αρχές του πώς γίνεται κάποιος πλούσιος παραμένουν σήμερα ίδιες με εκείνες που ίσχυαν και στο παρελθόν: Μείνετε ανοιχτοί στο εμπόριο, ανταγωνιστείτε στις παγκόσμιες αγορές και επενδύστε στις υποδομές και την εκπαίδευση. Πριν από τις φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων δεκαετιών, οι οικονομίες απέκλιναν μεταξύ τους. Η επιστροφή στις άσκοπες δυσκολίες εκείνων των οικονομιών μπορεί να αποφευχθεί. Ο χρόνος δεν έχει εξαντληθεί.
© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
