Στρατηγική επανεκκίνησης της Ευρώπης στο μέτωπο της άμυνας, της ενέργειας και της καινοτομίας, με παράλληλη αξιοποίηση των ευκαιριών που παρέχουν άλλες ήπειροι πλην των ΗΠΑ στο παγκόσμιο εμπόριο, προτείνει, μεταξύ άλλων, ως απάντηση στις γεωπολιτικές και εμπορικές ανακατατάξεις, ο Γιώργος Ζαββός, πρόεδρος της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, τονίζοντας σε συνέντευξή του στο powergame.gr ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα «Κράτος Καινοτομίας», το οποίο να συνδέει την επιστήμη, την εκπαίδευση, την τεχνολογία και τη βιομηχανία.
Με θητεία ως υφυπουργός Οικονομικών και καθοριστικό ρόλο στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του «Ηρακλή» -του μηχανισμού που μείωσε δραστικά τα κόκκινα δάνεια- αλλά και με προηγούμενη ευρωπαϊκή και διπλωματική εμπειρία, ο Γιώργος Ζαββός μιλά για την επόμενη μέρα της ελληνικής οικονομίας, την ευρωπαϊκή αμυντική ενοποίηση, την τεχνολογία και την ενεργειακή πολιτική, λίγο μετά την επιστροφή του από το Delphi Economic Forum. Εκεί είχε την ευκαιρία να συμμετάσχει σε συζητήσεις και ανταλλαγές απόψεων με κορυφαίες διεθνείς προσωπικότητες για τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη: την Τεχνητή Νοημοσύνη, τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις, την αμυντική πολιτική και, φυσικά, τις επιπτώσεις όλων αυτών στην Ελλάδα και τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσει.
– Κύριε Ζαββέ, στο Delphi Economic Forum αναφερθήκατε στην ανάγκη για μια «στρατηγική επανεκκίνηση» της Ευρώπης. Τι περιλαμβάνει αυτή η επανεκκίνηση και γιατί είναι επείγουσα;
«Η στρατηγική επανεκκίνηση είναι υπαρξιακής σημασίας για την Ευρώπη. Πλέον έχουμε μπει στην εποχή της realpolitik, δηλαδή της πολιτικής ισχύος, όπου οι θεσμοί και οι κανόνες του πολυπολικού συστήματος που δέσποσαν τα τελευταία 80 χρόνια έχουν κονιορτοποιηθεί. Η γεωπολιτική αστάθεια, η ενεργειακή εξάρτηση και ο κατακερματισμός του παγκόσμιου εμπορίου επιβάλλουν ριζικές αλλαγές. Είναι σκόπιμο να αντιληφθούμε τους μεγάλους άξονες που θα διαμορφώσουν την επόμενη μέρα. Γιατί η κάθε βιομηχανική επανάσταση που πυροτοδοτηθηκε από μια νέα τεχνολογία διαμόρφωσε μια νέα ισορροπία παγκόσμιων δυνάμεων. Από τη μία πλευρά, έχουμε γεωπολιτικές ανακατατάξεις ηπειρωτικών διαστάσεων, που μετατοπίζουν τις τεκτονικές πλάκες, καθώς οι σεισμογράφοι καταγράφουν την ένταση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων -ΗΠΑ και Κίνας. Οι εμπορικοί κραδασμοί φτάνουν μέχρι την Ευρώπη. Από την άλλη, η ταχύτατη επέκταση της τεχνολογίας, κυρίως μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης, σφυρηλατεί τη νέα γνωστική βιομηχανική επανάσταση, μετασχηματίζει με ραγδαίους ρυθμούς την εργασία, την παιδεία, την ιατρική και πολλούς άλλους τομείς. Όπως πάντα στην ιστορία, οι τεχνολογικές επαναστάσεις καθορίζουν την υπερίσχυση των υπερδυνάμεων και τους πρωταθλητές της επόμενης μέρας. Ο γεωπολιτικός στρόβιλος δημιουργεί και για την Ευρώπη, αλλά και για τη χώρα μας μια νέα «οικονομία εξοπλισμών», καθώς η ασφάλεια και η άμυνα αποκτούν πρωτεύοντα και καθοριστικό ρόλο και για τη βιομηχανική δομή και ικανότητα».
Χριστόφορος Πισσαρίδης και Γιώργος Ζαββός © Powergame.gr
– Μιλήσατε για την ανάγκη στρατηγικών εμπορικών σχέσεων εκτός του παραδοσιακού διατλαντικού πλαισίου. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά για την Ε.Ε.;
«Πρακτικά σημαίνει ότι η Ευρώπη πρέπει να διαφοροποιήσει τη στρατηγική της και να απεγκλωβιστεί από μονομερείς εξαρτήσεις. Μην ξεχνάμε ότι περίπου το 85% του παγκόσμιου εμπορίου διεξάγεται εκτός ΗΠΑ. Η Ευρώπη οφείλει, χωρίς να εγκαταλείπει τις αγορές των ΗΠΑ, να αναπτύξει εμπορικές συμμαχίες με Λατινική Αμερική, Αφρική και Ασία. Διαθέτει όλα τα εργαλεία για να διατηρήσει ανοιχτό το διεθνές εμπόριο. Αν και το εμπόριο θεωρείται παραδοσιακά οικονομικό εργαλείο, στην εποχή μας είναι κυρίως μέσο γεωπολιτικής επιρροής».
– Πώς μπορεί η ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική να λειτουργήσει ως μοχλός καινοτομίας και επανεκβιομηχάνισης;
«Η Ευρώπη ξυπνά έπειτα από μια τριαντάχρονη περίοδο “γεωπολιτικής αφέλειας” και αναγκάζεται να επαναπροσδιορίσει την άμυνά της ως ύψιστη προτεραιότητα. Αντιλαμβάνεται ότι χρειάζεται επειγόντως μια Κοινή Αγορά Άμυνας, με σημαντικούς ενωσιακούς πόρους, συνεργασίες, οικονομίες κλίμακας. Είναι η στιγμή για μια πραγματική Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση, που θα ενισχύσει και την παραγωγική βάση και την καινοτομία. Είναι η σημαντική ευκαιρία για τη λεγόμενη επαναβιομηχανοποίηση. Για να είναι όμως αποτελεσματική, χρειάζεται τουλάχιστον τρία υποσυστήματα να λειτουργούν στοχευμένα και σε συνέργεια: καινοτομία, ενέργεια και χρηματοοικονομικό σύστημα. Αυτά αποτελούν τα θεμέλια για μια νέα ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική, που θα στηρίζει στοχευμένα δημόσια αγαθά, θα ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και θα δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Σε μια τέτοια συγκυρία είναι καταλυτικός ο ρόλος της καινοτομίας, που διατρέχει όλους τους νευραλγικούς τομείς της οικονομίας, άμυνα ενέργεια κ.λπ.».
– Και πώς μπορούν αυτές οι ευρωπαϊκές πολιτικές γύρω από τη διαμόρφωση αμυντικής πολιτικής να επηρεάσουν την Ελλάδα;
«Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικό. Η πρόσφατη δέσμευση του πρωθυπουργού για επενδύσεις 25 δισ. ευρώ στην άμυνα τα επόμενα 12 χρόνια δημιουργεί μια μεγάλη ευκαιρία για την ενίσχυση της εγχώριας τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, εφόσον θα συνδυαστεί και με ευρωπαϊκούς πόρους. Η Ελλάδα διαθέτει κρίσιμη μάζα υψηλού επιπέδου επιστημονικού και ερευνητικού δυναμικού, ικανή να υποστηρίξει και ένα οικοσύστημα αμυντικής καινοτομίας. Μας προσφέρεται ακόμη μια ευκαιρία να μετασχηματίσουμε το παραγωγικό μας μοντέλο, αξιοποιώντας και την αμυντική τεχνολογία, η οποία είναι παραδοσιακά διπλής χρήσης -στρατιωτικής και πολιτικής».
– Θα άξιζε να δούμε λίγο συγκεκριμένα αυτές τις παραμέτρους που αναφέρετε. Ποιο είναι το κύριο πρόβλημα της Ευρώπης στην καινοτομία και πώς μπορούμε να το ξεπεράσουμε;
«Η Έκθεση Ντράγκι, το νέο Ευρωπαϊκό Ευαγγέλιο, είναι ξεκάθαρη: αν παραμείνουμε παγιδευμένοι στη μέση τεχνολογία, θα χάσουμε το τρένο της ανταγωνιστικότητας. Το πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι τόσο η έλλειψη τεχνολογικών εφευρέσεων, αλλά η αδυναμία διάχυσής τους σε όλο το εύρος της οικονομίας. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα “Κράτος Καινοτομίας”, το οποίο να συνδέει την επιστήμη, την εκπαίδευση, την τεχνολογία και τη βιομηχανία. Αυτό μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει ως ο ζωτικός ιμάντας μετασχηματισμού. Η επιτυχία αυτού του μετασχηματισμού είναι κρίσιμη για τη διατήρηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους.
Το κλειδί της καινοτομίας δεν είναι να δημιουργήσουμε μονοπώλια, αλλά να διαδώσουμε και να ενσωματώσουμε αποτελεσματικά την Τεχνητή Νοημοσύνη -τον “από μηχανής θεό” του 21ου αιώνα- σε όλους τους τομείς όπου μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο: στην εκπαίδευση, την υγεία, τη δημόσια διοίκηση. Πιστεύω πως χρειαζόμαστε μηχανισμούς καινοτομίας με εξωστρεφή πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, σε στενή συνέργεια με τις επιχειρήσεις και το κράτος, ώστε να πετυχαίνουμε απτά αποτελέσματα. Εδώ η διασπορά μας έχει και πρέπει να έχει μεγάλη συμβολή.
Είναι πια η ώρα να μπει στο κέντρο του δημόσιου διαλόγου, με τη σοβαρότητα που επιβάλλουν οι περιστάσεις, το πού και πώς θα πορευτεί η χώρα μας στην εποχή της Τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, που χαρακτηρίζεται από την επανάσταση της τεχνολογίας και τον βιομηχανικό μετασχηματισμό. Αυτό που λέω -αντίθετα απ’ όσους μοιρολατρούν και ομφαλοσκοπούν- είναι ότι, αν πιάσουμε τα μηνύματα της συγκυρίας, δεν έχουμε χάσει την κούρσα της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας. Γιατί το κουμπί σε αυτό το εγχείρημα δεν είναι πόσες εφευρέσεις έχεις, αλλά πόσες μπορείς να διαχύσεις αποτελεσματικά στον παραγωγικό ιστό, ώστε να επιταχύνεις την παραγωγικότητα και να βρεθείς στην πρώτη λίγκα την επόμενη μέρα».
– Αναφερθήκατε και στην ανάγκη για ενεργειακή πολιτική.
«Βεβαίως. Το ενεργειακό κόστος είναι καθοριστικός παράγοντας τόσο για την Ευρωπαϊκή και ελληνική ανταγωνιστικότητα, όσο και για την ασφάλεια και την αυτονομία της Ευρώπης. Αυτό καταδεικνύει και το γεγονός ότι άμα τη αναλήψει της καινούργιας της θητείας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έβαλε την ενέργεια στο επίκεντρο των νέων πρωτοβουλιών που παρουσίασε. Η Ελλάδα έχει όλες τις προϋποθέσεις να εξελιχθεί σε ενεργειακό κόμβο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης -κάτι που αποτελεί και στρατηγική κατεύθυνση της κυβερνητικής πολιτικής. Είναι κρίσιμο να αξιοποιηθούν με ταχύτητα οι ευρωπαϊκοί πόροι, συμπεριλαμβανομένων των αυξημένων ευελιξιών που πρότεινε η Επιτροπή με την αναθεώρηση του Ταμείου Συνοχής για τα διευρωπαϊκά ενεργειακά και εθνικά δίκτυα. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να προχωρήσουμε ταχύτατα και προς μία πραγματική Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση, στην οποία οι αποφάσεις για τον ενεργειακό σχεδιασμό και τις υποδομές θα λαμβάνονται σε υπερεθνικό επίπεδο. Έτσι θα μπορέσουμε επιτέλους να διασφαλίσουμε την απροσπέλαστη διακίνηση ενέργειας μεταξύ των κρατών-μελών σε όλη την Ευρώπη -επιτυγχάνοντας μείωση των τιμών για όλους, βιομηχανία και πολίτες».
– Μιλήσατε και για την ανάγκη ολοκλήρωσης της Ένωσης Κεφαλαιαγορών. Γιατί είναι τόσο κρίσιμη αυτήν τη στιγμή;
«Η Ευρώπη, τόσο μέσω του ενωσιακού όσο και των εθνικών προϋπολογισμών, έχει περιορισμένες δυνατότητες χρηματοδότησης των μεγάλων μεταβάσεων που απαιτούνται. Χρειαζόμαστε ιδιωτικά κεφάλαια για τη στήριξη της πράσινης μετάβασης, της ψηφιοποίησης, της άμυνας και της προσιτής στέγασης. Χωρίς την Ένωση Κεφαλαιαγορών και την Τραπεζική Ένωση, αυτό δεν είναι εφικτό.
Η Ένωση Κεφαλαιαγορών, όπως έχει αποδείξει η εμπειρία των ΗΠΑ, απαιτεί ισχυρή ευρωπαϊκή εποπτεία και μηχανισμούς τιτλοποιήσεων. Η πρόσφατη ιστορία της Τραπεζικής Ένωσης μας έδειξε ότι δεν αρκούν οι κανόνες, αλλά χρειάζεται η Ευρωπαϊκή εποπτεία. Επιπλέον, ρόλο-κλειδί πρέπει να διαδραματίσουν τα συνταξιοδοτικά ταμεία, τα οποία στην Ε.Ε. διαθέτουν τεράστιους πόρους, που σήμερα παραμένουν υποεπενδυμένοι. Είναι πλέον καιρός οι ευρωπαϊκές ηγεσίες να εγκαταλείψουν την εσωστρέφεια και να προχωρήσουν στις αναγκαίες αποφάσεις. Δεν είναι αποδεκτό περίπου 300 δισ. ευρώ ετησίως να μεταφέρονται σε αγορές εκτός Ε.Ε. -κυρίως στις ΗΠΑ- λόγω της απουσίας κατάλληλων ευρωπαϊκών μηχανισμών άντλησης κεφαλαίων».
– Μέσα σε όλο αυτό το σκηνικό, τι ρόλο μπορεί να παίξει η Ελλάδα και το τραπεζικό της σύστημα;
«Η Ελλάδα, από παράδειγμα βαθιάς κρίσης, έχει μετατραπεί σε υπόδειγμα ανθεκτικότητας δυναμικής οικονομικης ανάταξης. Το πιστοποιούν όλοι δείκτες και διεθνείς εκθέσεις. Το σχέδιο “Ηρακλής”, πού υλοποίησε η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, υπό την ευθύνη μου ως υφυπουργού Οικονομικών, κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, μείωσε δραστικά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια από 46% στο 3%, χωρίς να επιβαρύνει τον φορολογούμενο, θωρακίζοντας το τραπεζικό σύστημα και ενισχύοντας την εμπιστοσύνη των καταθετών. Επιπλέον, εισέφερε τρία δισ. στα δημόσια ταμεία λόγω των αμοιβών για την παροχή των κρατικών εγγυήσεων. Ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για την ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας και τη μείωση του κόστους δανεισμού της χώρας.
Πλέον, το τραπεζικό σύστημα εμφανίζει κέρδη και αρχίζει και πάλι να γίνεται εξωστρεφές. Ωστόσο, πρέπει να είναι όχι μόνο ανθεκτικό ιδιαίτερα σε περιόδους αναταράξεων, αλλά και ικανό να στηρίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη -και, κυρίως, να είναι συμπεριληπτικό…».
– Εδώ μπορούμε να πούμε ότι «κουμπώνει» η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα;
«Ναι, πράγματι, εδώ έρχεται και ο ρόλος της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας (HDB), ως κύριου αναπτυξιακού χρηματοδοτικού μηχανισμού, η οποία με πάνω από 10 δισ. ευρώ εκταμιευμένα και περισσότερα από 4 εκατομμύρια ενεργά προγράμματα, στηρίζει τις ΜμΕ, την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, την καινοτομία και την προσιτή στέγη.
Στην περίοδο που διανύουμε θα πρέπει να δούμε τον ρόλο της ΕΑΤ ως στρατηγικού καταλύτη, γιατί θα πρέπει να λειτουργεί τόσο ως τραπεζίτης, όσο και ως αρχιτέκτονας του συστημικού μετασχηματισμού του παραγωγικού ιστού της χώρας μας. Γιατί χρησιμοποιώντας δημόσιους πόρους, εθνικούς και ευρωπαϊκούς, μπορεί να τους μοχλεύει ώστε να προσελκύει ιδιωτικούς πόρους, να επιμερίζεται τον κίνδυνο με τις τράπεζες για να μειώνει το κόστος χρηματοδότησης μέσω συγχρηματοδοτήσεων και εγγυήσεων, να παρέχει μεγάλες περιόδους χάριτος. Με αλλά λόγια, όχι μόνο να καλύπτει τα κενά της αγοράς, κάνοντας δυνατή την πρόσβαση των μικρομεσαίων στην προσιτή χρηματοδότηση, αλλά να συμβάλλει στη δημιουργία νέων αγορών και να στηρίζει το σύστημα της καινοτομίας που χρειάζεται η χώρα μας σ’ αυτήν την περίοδο. Γι’ αυτό και σύντομα θα παρουσιάσει το νέο Ταμείο Ευρεσιτεχνίας. Βέβαια, μεγάλη προτεραιότητα παραμένει η στήριξη της κυβερνητικής πολιτικής για την προσιτή στέγη. Η ΕΑΤ έχει γίνει απαραίτητο τμήμα του τραπεζικού μας συστήματος».
