THEPOWERGAME
Η αγορά real estate θα επωφεληθεί από την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας την επόμενη δεκαετία υποστηρίζει ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Dimand Δημήτρης Ανδριόπουλος. Ο κ. Ανδριόπουλος θεωρεί πως η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής μεταβολών που είχαν ξεκινήσει εδώ και χρόνια στα ακίνητα αλλά προχωρούσαν αργά, όπως στον τομέα της λιανικής με την έκρηξη στο ηλεκτρονικό εμπόριο.
Μετά τις σημαντικές επενδύσεις στον Άγιο Διονύσιο και το σχέδιο για την ανάπτυξη του Πύργου Πειραιά, σε συνεργασία με την Prodea ΑΕΕΑΠ και την EBRD, ο επικεφαλής της Dimand θεωρεί πως η νέα hot περιοχή της Αττικής θα είναι ο Βοτανικός. Ο κ. Ανδριόπουλος πιστεύει πως ο Βοτανικός δεν θα εξελιχθεί μόνο ως ένας πόλος αναψυχής, λόγω των αθλητικών εγκαταστάσεων, αλλά και ως περιοχή που θα φιλοξενεί γραφεία και, κυρίως, οικιστικές αναπτύξεις.
Όσο για το Ελληνικό, το σημαντικότερο εν εξελίξει έργο στον τομέα των ακινήτων στη χώρα μας, θεωρεί πως η πολιτεία έχει κάνει ό,τι μπορούσε να γίνει ώστε να βοηθήσει την επένδυση και πως τώρα «η μπάλα βρίσκεται στην περιοχή των επενδυτών». Όπως λέει, «τώρα πλέον αυτά που πρέπει να γίνουν – και πρέπει να γίνουν σωστά για ένα τόσο συμβολικό έργο για τη χώρα – είναι στην πλευρά των ιδιωτών».
Πολλοί υποστηρίζουν πως ορισμένες κατηγορίες ακινήτων όπως τα γραφεία δέχονται ανεπανόρθωτο πλήγμα από την πανδημία. Κάποιοι άλλοι θεωρούν πως σύντομα θα έχει ξεχαστεί η ταλαιπωρία του τελευταίου χρόνου και τίποτα δεν θα αλλάξει. Εσείς τι πιστεύετε;
Η πανδημία επιταχύνει με ένα δραματικό τρόπο αλλαγές σε όλα τα επίπεδα που είχαν ξεκινήσει να γίνονται και δεν τις αντιλαμβανόμασταν στην καθημερινότητα. Μιλάω για την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, για το περιβάλλον που είμαστε «αναγκασμένοι» να ζούμε, τη σύνθεση της κοινωνίας, τα γεωπολιτικά ζητήματα, κ.α. Τα ακίνητα δεν είναι έξω από όλα αυτά. Σήμερα που η πανδημία είναι στην τρίτη της έξαρση αλλού, και αλλού στη δεύτερη έξαρση, αυτές όλες οι αλλαγές που υποθέτουμε και για τις οποίες η συζήτηση είναι πολύ μεγάλη ούτε έχουν ολοκληρωθεί, ούτε μπορούμε να καταλάβουμε προς τα που πηγαίνουν με σαφήνεια. Βρισκόμαστε μέσα στο φαινόμενο. Είναι σαν να βρίσκεσαι στο επίκεντρο μιας καταιγίδας και να προσπαθείς να καταλάβεις τι ζημιές θα προκαλέσει στο τέλος.
Εμείς επειδή πάντα είχαμε την τάση να αναλύουμε την αγορά και τη δουλειά μας πριν προχωρήσουμε και επειδή τα τρία τελευταία χρόνια έχουμε και θεσμικούς συνεταίρους στη δουλειά μας όπως είναι η EBRDκαι η HIG, αυτό μας έχει βάλει περισσότερο ακόμα στην ανάλυση των δεδομένων και μπορώ να πω ορισμένα πράγματα που γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή.
Το πρώτο είναι πως είχε αρχίσει να φαίνεται, αλλά είναι πλέον σαφές ότι το retail από τα φυσικά καταστήματα μετακομίζει στα logistics. Προφανώς αυτό δεν αφορά ολόκληρη τη λιανική, δε σημαίνει πως θα εξαφανιστούν όλες οι αλυσίδες καταστημάτων, αλλά είναι βέβαιο πως θα μειωθούν τα φυσικά καταστήματα όσων εταιρειών επιβιώσουν. Και θα επιβιώσουν και μεγάλες εταιρείες και μικρές εξειδικευμένες επιχειρήσεις που έχουν κάτι διαφορετικό να πουν. Θα δούμε πως θα δημιουργηθούν logisticsμε την καινούργια τους έννοια: Εκτός από τα μεγάλα υπερτοπικάlogistics θα πάμε στα περιαστικά που έχουν αρχίσει και αναπτύσσονται αλλά και στις μικρές αποθήκες μέσα στον αστικό ιστό μιας πόλης.
Στην Dimand η λιανική είναι εκτός σκοπού εδώ και μια δεκαετία και το είχα πει πολλές φορές με σαφήνεια. Τα logistics είναι μέσα στον σκοπό μας και αυτή την περίοδο κοιτάμε τόσο για τη δημιουργία μεγάλων αποθηκών, όσο και μικρότερων, περιαστικών.
Όσο για τα γραφεία, που είναι στο επίκεντρο της δραστηριότητάς μας, δεν πρόκειται να εξαφανιστούν επειδή θα δουλεύουν όλοι από το σπίτι – είναι θέμα ψυχολογίας του ανθρώπου αφού η διαρκής εργασία από το σπίτι δεν είναι υποφερτή. Αρα ένα τμήμα του προσωπικού θα εργάζεται από το σπίτι, θα αυξηθεί το ποσοστό των ανθρώπων που θα δουλεύουν εναλλασσόμενα και είναι βέβαιο πως η πανδημία, το περιβάλλον και η στροφή προς «πράσινες επενδύσεις» θα αλλάξει τα κτίρια γραφείων όπως τα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.
Εμείς το 2008 με αφορμή το συγκρότημα γραφείων στην Καρελά, που μίσθωσε η Cosmote, αποφασίσαμε από τότε όλα τα κτίρια γραφείων μας να είναι με το πράσινο πιστοποιητικό LEAD. Το αποφασίσαμε το 2008 όταν όλοι μας ρωτούσαν γιατί θέλουμε να ξοδεύουμε 10% παραπάνω στην κατασκευή ενός κτιρίου. Τώρα πήραμε μια νέα στρατηγική απόφαση στην εταιρεία ώστε η καινούργια γενιά κτιρίων γραφείων εκτός του πιστοποιητικού LEAD, κοιτάζουμε και την εσωτερική τους δομή και λειτουργία, να είναι συμβατά με τα μέτρα κατά την πανδημία, να είναι συμβατά όσον αφορά τις αποστάσεις μεταξύ των εργαζομένων.
Το κυριότερο από όλα που έχει να κάνει με την ευαισθησία μας για το περιβάλλον και το πράσινο αποτύπωμα είναι πως πλέον τα κτίρια γραφείων μας θα οδηγήσουμε σε μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σταδιακά. Θα δημιουργήσουμε επίσης και κτίρια γραφείων που και οι χρήστες στην εσωτερική τους οργάνωση θα είναι πιστοποιημένοι ως «πράσινες» εταιρείες. Δηλαδή από τον σχεδιασμό, την κατασκευή, πηγαίνουμε τώρα στη λειτουργία αλλά και στο προφίλ των υλικών των γραφείων και των συστημάτων που θα έχουν πράσινο πιστοποιητικό. Πολύ σύντομα θα ανακοινώσουμε τέτοια έργα.
Δεν έχετε αλλάξει το σχεδιασμό σε υφιστάμενες επενδύσεις;
Στις υφιστάμενες επενδύσεις όσον αφορά τα κτιριολογικά προγράμματα έχουμε αλλάξει τις αποστάσεις, έχουμε αλλάξει στο ότι πλέον φτιάχνουμε κτίρια που έχουν τη δυνατότητα να ανοίγεις παράθυρα, έχουμε περάσει στην ανάπτυξη μηχανολογικών λύσεων με αδιάκοπη εισαγωγή και εξαγωγή φρέσκου αέρα γιατί παλιά διακόπτονταν το βράδυ, αλλά και παρεμβάσεις στο μηχανολογικό εξοπλισμό για βελτίωση όρων υγιεινής.
Εν μέσω πανδημίας ξεκινάμε και καινούργια έργα. Τον Πύργο Πειραιά, το συγκρότημα στη συμβολή Λαγουμιτζή – Συγγρού και το κτίρια που στέγαζε στο παρελθόν την Ελευθεροτυπία και δύο – τρεις καινούργιες επενδύσεις που κλείσαμε και θα ανακοινώσουμε σύντομα. Εμείς συνεχίζουμε να δημιουργούμε τα γραφεία της νέας δεκαετίας 2020 – 2030.
Με τις ξενοδοχειακές επενδύσεις τι κάνετε;
Ο τουριστικός κλάδος ήταν αυτό που δέχθηκε το μεγαλύτερο πλήγμα. Μετά από μια περίοδο έξι μηνών που υπήρξε το απόλυτο πάγωμα και επειδή μετά καταλάβαμε πως ο κόσμος δεν θα σταματήσει να ταξιδεύει, θα ταξιδεύει διαφορετικά ίσως, εμείς συνεχίζουμε τα δύο ξενοδοχειακά projects που είχαμε, στην Ομόνοια και στα Χανιά. Είμαστε βέβαιοι πως η αγορά των ξενοδοχείων, με διαφοροποιήσεις και εκεί, θα έχει μεγάλη κινητικότητα.
Οι ξένοι ωστόσο τηρούν μία επιφυλακτική στάση, αν και εσείς στην Dimand πετύχατε τον τελευταίο χρόνο να προσελκύσετε διεθνείς επενδυτές.
Διεθνώς, οι επενδυτές real estate και ειδικά στο χώρο του τουρισμού, είχαν παγώσει κάθε δραστηριότητα. Περίμεναν να δουν μέχρι τον Ιούνιο πως θα εξελιχθεί η πανδημία παγκοσμίως. Μετά τον Ιούνιο άρχισαν να παίρνουν πάλι θέσεις και το τελευταίο εξάμηνο έχουμε παραδείγματα νέων επενδύσεων, έχουμε ξεπάγωμα επενδύσεων που είχαν σταματήσει και τώρα υπάρχει μια καινούργια φουρνιά, τολμηρών διεθνών επενδυτών που μπαίνουν σε καινούργια τελείως project, πάλι σε ξενοδοχειακά, κ.α.
Είναι βέβαιο πως σε κάθε τομέα κάποιες επιχειρήσεις και κάποιες επενδύσεις θα υποστούν ζημιά. Όπως γίνεται σε κάθε μεγάλη αλλαγή. Πιστεύω το Ταμείο Ανάκαμψης, η δεκαετής κρίση που προηγήθηκε, το καινούργιο επενδυτικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί με τις πρωτοβουλίες της σημερινής κυβέρνησης και κυρίως τα μηνύματα που περάσαμε στο εξωτερικό από τη διαχείριση της πανδημίας προμηνύουν μια καλή δεκαετία για την οικονομία.
Μετά τον Άγιο Διονύσιο στον Πειραιά υπάρχουν άλλες περιοχές που βλέπετε επειδή θεωρείτε πως μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης στο άμεσο μέλλον;
Καταρχήν να πούμε πως ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση του Αγίου Διονυσίου, έχει παραδοθεί και λειτουργεί. Πρόκειται για 100.000 τετραγωνικά μέτρα (τ.μ.) που είναι μεγάλος όγκος για μια χώρα σαν την Ελλάδα και μια πόλη σαν την Αθήνα. Αυτή την περίοδο υλοποιούμε την δεύτερη φάση που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και τέσσερα οικιστικά έργα (ήταν τρία και αγοράσαμε άλλο ένα μικρό πρόσφατα της τάξεως των 2.500 τ.μ.) και, επίσης, έχουμε ένα ακίνητο 17 στρέμματα που εκεί θα κάνουμε ένα καινούργιο project, γύρω στα 30.000 τ.μ.
Εμείς θα συνεχίσουμε να βλέπουμε τον Πειραιά ως έναν ευρύτερο πόλο. Με τον Πύργο του Πειραιά ενισχύσαμε περαιτέρω την παρουσία μας. Τα επόμενα πέντε χρόνια έχουμε σκοπό να αναπτύξουμε άλλα 100.000 τ.μ. στον ευρύτερο δήμο Πειραιά.
Όσον αφορά τις άλλες περιοχές, εκτός από το Ελληνικό που όλοι ξέρουμε και το παραλιακό μέτωπο που προωθούνται και άλλες επενδύσεις (Αστέρια Γλυφάδας, αναβάθμιση μαρίνας Αλίμου), πιστεύουμε πως ο καινούργιος Άγιος Διονύσιος είναι πλέον στο δήμο της Αθήνας και είναι ο Βοτανικός και η διπλή ανάπλαση. Πρόκειται για σχέδιο όπου έχουμε σοβαρή εμπλοκή στη διπλή ανάπλαση και πιστεύουμε πως τα χαρακτηριστικά είναι το ίδιο δυνατά με αυτά του Αγίου Διονυσίου. Πρόκειται για περιοχή που βρίσκεται, επίσης, κοντά σε μέσα σταθερής τροχιάς, διαθέτει μεγάλους χώρους για ανάπτυξη με συντελεστή, απέχει μόλις τρία χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης. Πρόκειται για μια πολεοδομική και οικιστική τρύπα για πολλά χρόνια που πλέον έχει όρους ανάπτυξης.
Η ευρύτερη περιοχή του Βοτανικού αλλά και του Ελαιώνα είναι η επόμενη μεγάλη ανάπλαση της πόλης. Εμείς όπου πηγαίνουμε το βλέπουμε ολιστικά, δεν το βλέπουμε αποσπασματικά. Γι’ αυτό τώρα κάνουμε κατοικίες στον Πειραιά, δεν φύγαμε όταν ολοκληρώσαμε τα γραφεία, επειδή πιστεύουμε πως πρέπει να γίνει χώρος γενικής κατοικίας και όχι κάτι άλλο.
Στην ευρύτερη περιοχή του Βοτανικού, στη Λεωφόρο Αθηνών, έγινε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός πόλου γραφείων που δεν προχώρησε πάντως.
Στη Λεωφόρο Αθηνών αναπτύχθηκαν πριν το 2010 κάποια κτίρια αλλά η περιοχή στερείται μέσων σταθερής τροχιάς με αποτέλεσμα στην πρώτη κρίση να καταρρεύσει η αγορά γραφείων που πήγε να δημιουργηθεί. Έτσι στην περιοχή εκεί θα δούμε τα επόμενα χρόνια αποεπένδυση από γραφεία. Και σταμάτησαν οι νέες αναπτύξεις και κάποιοι χρήστες θα φύγουν στο επόμενο διάστημα.
Το μέλλον είναι πάνω στην Ιερά Οδό και στον Βοτανικό γιατί το καθορίζει η μπλε γραμμή του μετρό, διαθέτει ικανοποιητική διασύνδεση με τα λεωφορεία, ενώ βρίσκεται δίπλα στην εθνική οδό. Ο Βοτανικός πολεοδομικά, με την υφιστάμενη νομοθεσία (για τον Ελαιώνα και τη Διπλή Ανάπλαση), θα είναι η περιοχή με το περισσότερο πράσινο και τους περισσότερους κοινόχρηστους και κοινωφελείς χώρους. Θα έχει τη μεγαλύτερη αναλογία από ολόκληρη την Αττική. Επιπλέον, επειδή το έργο εντάσσεται στο Ταμείο Ανάκαμψης γιατί είναι ώριμο, υπάρχουν τα κεφάλαια για να γίνουν οι βαριές υποδομές στο δημόσιο χώρο. Τρίτον, αυτή η περιοχή απέχει 1.400 μέτρα από τον Κεραμικό και από το Γκάζι και κάποιος μπορεί να πάει εκεί με τα πόδια.
Έτσι εκεί εκτός από τις μεγάλες αθλητικές εγκαταστάσεις, όχι μόνο το γήπεδο ποδοσφαίρου αλλά και οι υποδομές που προσελκύουν οικογένειες, θα πάνε μεγάλα δημόσια κτίρια εξαιτίας του χώρου όπως ερευνητικά κέντρα ή υπουργεία ή άλλες δημόσιες υπηρεσίες που τώρα είναι διασκορπισμένες και διασπασμένες. Βλέπουμε πως σίγουρα θα κατασκευαστούν και άλλα κτίρια γραφείων, όχι των 20 και 25 ευρώ ανά τ.μ. αλλά γραφεία των 13 και 14 ευρώ ανά τ.μ. Βλέπουμε επίσης και μεγάλα οικιστικά. Εκεί μπορεί να αναπτυχθεί η καινούργια κοινωνική κατοικία, τα προσιτά διαμερίσματα στη μέση οικογένεια, αυτό που είναι το θέμα όλων των μεγαλουπόλεων σήμερα. Το διαμέρισμα που αντέχει να πληρώνει ο εργαζόμενος που αμείβεται με τον τρέχοντα μισθό της πόλης. Γιατί θα είναι στο κέντρο της πόλης, θα έχει εύκολη πρόσβαση παντού, ανοικτούς χώρους, ό,τι χρειάζεται η κατοικία.
Στην περίπτωση του Ελληνικού η πολιτεία προσπαθεί με νομοθετικές και άλλες παρεμβάσεις να την επιταχύνει. Πιστεύετε πως πρέπει να υπάρξουν και άλλες, αντίστοιχες, πρωτοβουλίες ώστε να προχωρήσουν επενδύσεις σε άλλες περιοχές όπως π.χ. ο Βοτανικός.
Επειδή το Ελληνικό το παρακολουθούμε και ως θεατές και ως πιο ειδικοί τα τελευταία τρία χρόνια, εγώ πραγματικά πιστεύω πως η πολιτεία, ειδικά τον τελευταίο ενάμισι χρόνο, έκανε ό,τι όριζε και ο νομοθέτης και ό,τι μπορούσε να κάνει για να βοηθήσει το έργο. Μακάρι να μπορούσε να κάνει τα ίδια και σε άλλη ιδιωτική επένδυση στη χώρα. Τα έχει κάνει όλα. Η μπάλα πλέον είναι στην πλευρά των ιδιωτών, είτε αυτοί λέγονται υφιστάμενοι μέτοχοι, είτε λέγονται επενδυτές, είτε λέγεται αγορά. Η πολιτεία ό,τι είχε να κάνει το έκανε. Τώρα πλέον αυτά που πρέπει να γίνουν και πρέπει να γίνουν σωστά για ένα τόσο συμβολικό έργο για τη χώρα, είναι στην πλευρά των ιδιωτών. Είναι οι ιδιώτες που πρέπει πλέον να οδηγήσουν, να διοικήσουν και να εξελίξουν το έργο με ό,τι αυτό περιέχει.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
