Η ενθρόνιση του αυτοκράτορα

Μάνος Σιφονιός

Επικοινωνιολόγος, Συγγραφέας

Η τελετή της ορκωμοσίας του νέου προέδρου στις ΗΠΑ, και όσα έχει κάνει, έχει πει και είπε ο ίδιος ο Τραμπ, θα μπορούσε φέρει στη σκέψη μας την εικόνα ενθρόνισης ενός αυτοκράτορα, ειδικότερα όταν ήταν διάχυτο (χωρίς βεβαίως να ειπωθεί) το «L’état, c’est moi» η διάσημη φράση  του «Βασιλιά Ήλιου», στη Γαλλία πριν από τρεις αιώνες. Σίγουρα πάντως αρκετοί θα μπορούσαν -από το θέαμα μέχρι τη ρητορική του Τραμπ- να βρουν αναλογίες που παραπέμπουν από τον Ναπολέοντα, ως τον Μπερλουσκόνι, και από τον Ιούλιο Καίσαρα μέχρι τον Ούγκο Τσάβεζ! Ας δούμε κάποιες από αυτές, σημειώνοντας ότι αν κάτι φαίνεται ή όχι, υπερβολικό, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη στάση του καθενός μας απέναντι στην αδιαμφησβήτητη τραμπική λαίλαπα που είμαστε ακόμα στην αφετηρία της, αναμένοντας τον πολιτικό, γεω-πολιτικό, οικονομικό, οικολογικό και πολιτισμικό αντίκτυπο που επίσης αναπόδραστα θα έχει.

1. Συμβολισμοί και Θεατρικότητα

Οι δημόσιες εμφανίσεις του Τραμπ χαρακτηρίζονται ούτως ή άλλως παραδοσιακά από μεγαλοπρέπεια, θέαμα και έμφαση στο προσωπικό του branding και η ορκωμοσία του, προφανώς δεν ξέφυγε από τη λογική της θεατρικής παρουσίασης.  Φυσικά, η λαμπρότητα και η θεατρικότητα συνοδεύουν κατά κανόνα τις αυτοκρατορικές στέψεις και ένα ιστορικό παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η στέψη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη το 1804, ο οποίος έγινε αυτοκράτορας της Γαλλίας σε μια εντυπωσιακή τελετή που σχεδιάστηκε για να προβάλλει δύναμη, εξουσία και προσωπική κυριαρχία. Με αυτό τον τρόπο τόνισε τη ρήξη του με την παραδοσιακή εξουσία, κάτι που παραλληλίζεται με την έμφαση του Τραμπ στην ατομική ηγεσία και το κυρίαρχο όνομά του. Σε μια σύγχρονη αναλογία, θα μπορούσαμε να το παραλληλίσουμε με τις δημόσιες εμφανίσεις του Βλαντιμίρ Πούτιν ο οποίος προβάλλει τον δικό του κεντρικό ρόλο, αξιοποιώντας συχνά εντυπωσιακές τελετές, στρατιωτικές παρελάσεις και συμβολικές κινήσεις για να δείξει τη δύναμη της Ρωσίας. Με τον ίδιο τρόπο το ρητορικό ύφος του Τραμπ στην ομιλία κατά την ορκωμοσία του, επικεντρώθηκε αρκετά στο μήνυμα «Πρώτα η Αμερική», προβάλλοντας δύναμη και κυριαρχία με τρόπο που κάποιοι θα μπορούσαν να πουν ότι παραπέμπει περισσότερο σε λόγο απολυταρχικού -παρά σε δημοκρατικού- ηγέτη. Στο ίδιο πλαίσιο και η αναφορά του στην ημέρα της ορκωμοσίας, ως την «Ημέρα της απελευθέρωσης»!

2. Προσωποποίηση της Εξουσίας

Το στυλ του Τραμπ ανέκαθεν τόνιζε την προσωπική του αυθεντία και χαρισματικότητα, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα, θεσμικές διαδικασίες. Το ίδιο έβγαλε και στο λόγο του. Αυτή η προσωποποίηση της εξουσίας σε μια λογική λατρείας της προσωπικότητας είναι χαρακτηριστικό των αυτοκρατόρων ή των μοναρχών, οι οποίοι συχνά (θεωρούν πως) ενσαρκώνουν το κράτος. Ο «Βασιλιάς Ήλιος», ο Λουδοβίκος ΙΔ’ της Γαλλίας, όπως αναφέραμε στην αρχή, είχε πει τη διάσημη φράση  “L’état, c’est moi”, («Το κράτος είμαι εγώ»), κι αν και δεν υπάρχουν ιστορικές αποδείξεις ότι ο ίδιος είπε ποτέ ακριβώς αυτά τα λόγια, ουσιαστικά είναι μια φράση που ενσαρκώνει την προσωποποίηση της εξουσίας. Ομοίως, ο Τραμπ συχνά τοποθετούσε στην ομιλία του τον εαυτό του ως ταυτόσημο με τα συμφέροντα και την ταυτότητα των Ηνωμένων Πολιτειών. Μια αντίστοιχη πιο σύγχρονη περίπτωση είναι του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, η πολιτική καριέρα του οποίου, βασίστηκε -όπως και του Τραμπ- στην προσωπική του επωνυμία, το χάρισμά του και την κυριαρχία του στην πολιτική σκηνή, θολώνοντας τα όρια μεταξύ κρατικής ηγεσίας και προσωπικού ελέγχου. Το αποτέλεσμα σε όλες τις περιπτώσεις είναι η συγκέντρωση μέγιστης επιρροής κάτι για το οποίο μπορεί εύκολα όχι μόνο να παραμερίσει παραδοσιακούς ελέγχους, αλλά και να κλονίσει  ισορροπίες, που μπορεί και να παρακάμπτουν τους θεσμικούς κανόνες. Ο αριθμός -ρεκόρ- των  εκτελεστικών διαταγμάτων (26!) που υπέγραψε την πρώτη του μέρα κάτι δείχνει, για να μην αναφέρω το ντελίριο που κατέβαλε του οπαδούς του στην απόπειρά τους να πιάσουν τα στυλό με τα οποία υπέγραψε, …πολύτιμο σουβενίρ από τα χέρια του λατρεμένου ηγέτη.

3. Λαϊκισμός και απόλυτη εκπροσώπηση

Η αντι-καθεστωτική ρητορική είναι ίσως το σημαντικότερο στοιχείο που χαρακτηρίζει τον Τραμπ. Ο ίδιος αυτοπαρουσιάστηκε ως ηγέτης που αντιμάχεται την πολιτική ελίτ, προβάλλοντας τον εαυτό του ως μοναδική, σχεδόν μεσσιανική φιγούρα που μπορεί να «αποκαταστήσει» το μεγαλείο του έθνους. Ένα παράδειγμα από την ιστορία, είναι ο Ιούλιος Καίσαρας  ο οποίος εκμεταλλεύτηκε τη δημοτικότητά του ανάμεσα στο στρατό και στις ρωμαϊκές μάζες για να παρακάμψει τη Σύγκλητο και να εγκαθιδρύσει τη δικτατορία του. Η ρητορική του Καίσαρα και η άμεση απεύθυνση του στον λαό, εύκολα παραλληλίζονται με τους λαϊκιστικούς ισχυρισμούς του Τραμπ ότι εκπροσωπεί τη «γνήσια φωνή» του αμερικανικού λαού, διεκδικώντας την απόλυτη εκπροσώπηση. Οι δηλώσεις του συχνά υποδήλωναν ότι αυτός και μόνο εκπροσωπεί τη «γνήσια» φωνή του λαού, μια άποψη που παραπέμπει περισσότερο σε αυτοκρατορική διακυβέρνηση παρά στον πλουραλισμό της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Κι αν θέλαμε μια σύγχρονη αναλογία, θα μπορούσαμε να πάμε στην Βενεζουέλα και στον Ούγκο Τσάβες. Η ηγεσία του αγαπημένου σε πολλούς  στην Ελλάδα ηγέτη της Βενεζουέλας, χαρακτηρίστηκε  από λαϊκιστικές εκκλήσεις, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως τον μοναδικό προστάτη του λαού ενάντια στις ελίτ, παρόμοια με τη ρητορική του Τραμπ ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο. Βεβαίως στη σουρεαλιστική εκδοχή των οπαδών του Τραμπ, που στηρίζουν ουσιαστικά έναν …πλουτοκράτη (!) -όπως φαίνεται και στο επόμενο- υπάρχει και η «δική μας» ελίτ, οι «καλοί» πλούσιοι που συνοδοιπορούν. 

4. Αυτοκρατορικοί Συμβολισμοί 

Η εικόνα του Τραμπ ως δισεκατομμυριούχου επιχειρηματία με τον έκδηλο πλούτο και την πολυτέλεια στο lifestyle του, συγκρίνονται εύκολα με ιστορικούς αυτοκράτορες γνωστούς για τον πλούτο, και την υπερβολή τους, όπως πχ. οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες με χαρακτηριστικές ίσως περιπτώσεις των Νέρωνα και τον Καλιγούλα, που πρόβαλαν τον πλούτο τους για να επιβεβαιώσουν την εξουσία τους. Αν έρθουμε στο σήμερα, λυπάμαι αλλά μόνο στην περίπτωση του Κιμ Γιονγκ-Ουν στη Βόρεια Κορέα μπορεί να δει κάποιος κάτι ανάλογο, με τη χρήση  των ακραία μεγαλόπρεπων εικόνων, των στρατιωτικών παρελάσεων και της μνημειώδους αρχιτεκτονικής για τη δόξα του Κιμ! Δείγματα του αυτοκρατορικού μεγαλείου του Τραμπ μπορούμε να δούμε από τη χρυσή διακόσμηση του Trump Tower, καθώς ο χρυσός συνδέεται με πλούτο και επιτυχία, το αεροπλάνο του, Trump Force One, με το οποίο ταξιδεύει, τα στρατιωτικά και πατριωτικά σύμβολα που αξιοποιεί συχνά στις εμφανίσεις του παρέα πολλές φορές και με τη Βίβλο, μέχρι και το σπαθί με το οποίο έκοψε την τούρτα μετά την υπογραφή των διαταγμάτων. Μέρος της αυτοκρατορικής εικονογραφίας και τα – στο όριο της αλαζονείας- συνθήματά του όπως το “America First” που προωθεί τη φιλοσοφία της προτεραιότητας στα συμφέροντα των ΗΠΑ και βεβαίως το “MAGA” (Make America Great Again) σύνθημα που κάνει αναφορά σε μια «χρυσή εποχή» της Αμερικής της οποία μπορεί να είναι ο ίδιος ο Τραμπ, θεματοφύλακας, με την αποκατάστασή της.

5. Διατάραξη Δημοκρατικών Κανόνων

Ο Τραμπ συχνά αμφισβήτησε τις καθιερωμένες πολιτικές πρακτικές, θεωρητικά με τις δημόσιες αναφορές του και τις αντιπαραθέσεις του με τον Τύπο, αλλά και πρακτικά με τους ασυνήθιστους διορισμούς και τις απολύσεις αξιωματούχων στην προηγούμενη θητεία του. Αυτό συνιστά μια κατά το μάλλον απόρριψη της δημοκρατικής παράδοσης στις ΗΠΑ και προκαλεί εύλογη ανησυχία για το άμεσο μέλλον, με βάση και τα όσα έχει διακηρύξει. Ανατρέχοντας στην ιστορία, η περίπτωση του Όλιβερ Κρόμγουελ στην Αγγλία και η περίοδος διακυβέρνησής του (1653-1658) μπορεί να αποτελέσει ένα ανάλογο. Ο Κρόμγουελ διέλυσε τους παραδοσιακούς θεσμούς όπως η μοναρχία και το Κοινοβούλιο, αναλαμβάνοντας την εξουσία ως ο 1ος Λόρδος Προστάτης. Παρόλο που αρχικά λειτούργησε σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο, συγκέντρωσε σιγά – σιγά την εξουσία και έπαυσε τις δημοκρατικές παραδόσεις. Εύκολα μπορούμε να παραλληλίσουμε όλα αυτά με τις προκλήσεις του Τραμπ προς τους θεσμικούς κανόνες και δεν βάζω καν στη ζυγαριά τη συντηρητική πουριτανική πολιτική που ακολούθησε ο Κρόμγουελ για την οποία έγινε ευρύτερα γνωστός! Στο ίδιο πλαίσιο της ο Τραμπ δεν διστάζει -κατά παράβαση της παράδοσης- να φέρει και να προβάλει την οικογένειά του στην κεντρική πολιτική σκηνή, (όχι απλώς την πρώτη κυρία, που είθισται) όπως πχ. την κόρη του Ιβάνκα Τραμπ και τον συζυγό της Τζάρεντ Κούσνερ, ή να στηρίξει τα οικονομικά τους σχέδια, κάτι που προφανώς δίνει μια διάσταση κληρονομικότητας και δυναστικής φιλοδοξίας, ίδιο  των αυτοκρατορικών πρακτικών. Το παράδειγμα του Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία, είναι βέβαιο ότι μπορεί να παρατεθεί ως σύγχρονο ανάλογο, καθώς η θητεία του προέδρου της γείτονος, χαρακτηρίζεται από τη διάβρωση των δημοκρατικών ελέγχων, την ανατροπή ισορροπιών λειτουργίας του κράτους, την οικογενειοκρατία και άλλα στοιχεία που περιλαμβάνουν και τη φίμωση της όποιας άλλης φωνής. 

Disclaimer: Τα ανωτέρω αποτελούν μια ερμηνεία συμβολισμών και ουχί κυριολεκτική κοινωνικοπολιτική ανάλυση. (Θέλουμε να μπορούμε να ταξιδέψουμε στις ΗΠΑ). Ούτως ή άλλως  το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ περιορίζει τη δύναμη ενός ατόμου, ο Τραμπ ορκίστηκε και άρα δεσμεύεται από τα συνταγματικά όρια και φυσικά οι δημοκρατικοί θεσμοί στην σύγχρονη …αυτοκρατορία στον πλανήτη, παραμένουν ισχυροί και άθικτοι.

Διαβάστε επίσης

Η Ελλάδα στον χάρτη του μη τραπεζικού δανεισμού: Οι νέες προκλήσεις

Ενισχύσεις 7,7 δισ. για 437.000 μικρομεσαίες επιχειρήσεις

Data centers: Ποιες περιοχές βγαίνουν μπροστά στην κούρσα για επενδύσεις

Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!