THEPOWERGAME
Μαρία Λύρα
MSc Public Management, Συνεργάτης Ειδικού Γραμματέα Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού
Σε μια εποχή ραγδαίων εξελίξεων και κρίσιμης αβεβαιότητας, οι κυβερνήσεις σήμερα καλούνται να αντιμετωπίσουν με αποτελεσματικότητα και διορατικότητα μερικές μεγατάσεις και τάσεις που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών είναι η κλιματική αλλαγή, η έλλειψη πόρων, οι δημογραφικές ανισορροπίες, η αστικοποίηση, η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη και Υπερ-συνδεσιμότητα, η αύξηση της μεσαίας τάξης και κατανάλωσης παγκοσμίως, η μετατόπιση επιρροής στην Ανατολή και στο Νότο. Στην παρούσα φάση ορισμένες μόνο κυβερνήσεις κρατών – τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Καναδάς, η Φιλανδία, η Σιγκαπούρη και το Ηνωμένο Βασίλειο- έχουν προχωρήσει στην σύσταση υπηρεσιών αρμόδιων για την καθιέρωση του τρόπου σκέψης βάσει της διερεύνησης των πιθανών μελλοντικών καταστάσεων.
Αν και το πρώτο βήμα στην Ελλάδα θεσμικά έχει ήδη γίνει (Ίδρυση της Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, ως αναπόσπαστο μέρος της Προεδρίας της Κυβέρνησης) το μεγάλο στοίχημα πλέον είναι κατά πόσο είναι εφικτό ο δημόσιος τομέας, να καταφέρει να εργαστεί διαφορετικά και πιο αποτελεσματικά, με τον πολίτη στο επίκεντρο. Οι δημόσιοι φορείς αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο την ανάγκη για περιεκτικές και βιώσιμες απαντήσεις στις κοινωνικές προκλήσεις. Τα περισσότερα κυβερνητικά έργα καινοτομίας, ωστόσο, παραμένουν μικρά και δεν κλιμακώνονται σε σημείο που να μπορούν να κάνουν τη διαφορά στις κυβερνητικές διοικήσεις σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Η Στρατηγική Διερεύνηση είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στα χέρια αυτών που έχουν την αρμοδιότητα να λαμβάνουν αποφάσεις και να καθορίζουν πολιτικές. Το μέλλον δεν είναι μακρινό ή απομακρυσμένο από το παρόν, έχει αρχίσει ήδη να διαμορφώνεται για τον λόγο αυτό το έργο της κατανόησης και της διαμόρφωσης του πρέπει να ξεκινήσει από σήμερα. Το «μέλλον» από χρονικό σημείο επιβάλλεται να μετατραπεί σε τρόπο σκέψης. Να γίνει μέρος των δημόσιων πολιτικών η ενσωμάτωση των μελλοντικών προκλήσεων και της μακροπρόθεσμης προετοιμασίας μέσα από διαφορετικά σενάρια «what if…», ως μία πολύ σημαντική άσκηση προετοιμασίας για παν ενδεχόμενο.
Είναι όμως κάτι τέτοιο εφικτό;
Η ώθηση της συστημικής αλλαγής απαιτεί δημιουργούς αλλαγής και υπερασπιστές της καινοτομίας στον δημόσιο τομέα. Κάτι τέτοιο προαπαιτεί σαρωτικές αλλαγές τόσο στον τρόπο λειτουργίας και λήψης αποφάσεων όσο και στην κουλτούρα – νοοτροπία στις δημόσιες αρχές και στο ανθρώπινο δυναμικό τους. Η καινοτομία δεν θεωρείται ακόμη στρατηγική προτεραιότητα ή η βασική δραστηριότητα των δημόσιων διοικητικών υπαλλήλων. Υπάρχει επομένως ανάγκη να υποστηριχθούν οι εσωτερικές προσπάθειες καινοτομίας των δημόσιων φορέων μέσω ανταλλαγής εμπειριών, με συγκεκριμένη πρακτική υποστήριξη του εκάστοτε φορέα βάσει του θέματος που χρήζει αντιμετώπισης, προκειμένου να περάσουμε από τις σποραδικές καινοτομίες σε συστημικούς μετασχηματισμούς βασιζόμενους στην στρατηγική διερεύνηση.
Προκειμένου εν τέλει το Strategic Foresight να περάσει το κατώφλι της Δημόσιας Διοίκησης, λαμβάνοντας υπόψη τις βέλτιστες πρακτικές που ακολουθούνται σε άλλες χώρες, θα πρέπει μεθοδικά να οργανωθεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα προοπτικής διερεύνησης, το οποίο θα είναι σε αντίθεση με την λανθασμένη άποψη ότι το strategic foresight θα υιοθετηθεί μόνο από εξειδικευμένες ομάδες στελεχών του δημοσίου ή θα αφορά μεμονωμένα έργα με προσωρινή ή περιορισμένη επίδραση.
Βάσει της εμπειρίας και των διαβουλεύσεων του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD) με στελέχη κυβερνήσεων που ασχολούνται με τον σχεδιασμό αποφάσεων για θέματα Στρατηγικής Διερεύνησης, (Strategic Foresight for Better Policies – Building Effective Governance in the Face of Uncertain Futures) έχουν καθοριστεί πέντε βασικοί πυλώνες προκειμένου να είναι αποτελεσματική η εν λόγω διαδικασία.
Συνεχής Ζήτηση, τόσο από ανώτερα όσο και από τα ανώτατα στελέχη των κυβερνήσεων και του ευρύτερου δημόσιου τομέα, για χρήση Strategic foresight στην λήψη αποφάσεων σε επίκαιρα θέματα, κάτι τέτοιο συμβάλει στην διασφάλιση υλοποίησης των απαραίτητων αλλαγών στους φορείς του δημοσίου, καθώς και στην ορθή κατανομή πόρων.
Διάχυση της διανοητικής ικανότητας και των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την εφαρμογή της Στρατηγικής Διερεύνησης. Σχετικές δράσεις θα πρέπει να οργανωθούν όχι μόνο για στελέχη που κατέχουν θέσεις ευθύνης αλλά οριζόντια για στελέχη του στενού και ευρύτερου δημόσιου τομέα. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό μέσω επιμορφωτικών προγραμμάτων τα οποία θα αφορούν τα μέλλοντα και τον καθορισμό τους, το horizon scanning και scenario planning. Βασική προϋπόθεση για επιτυχή χρήση του foresight είναι οι μη άμεσα εμπλεκόμενοι με αυτό να κατανοήσουν και αποδεχτούν τον γενικό σκοπό υιοθέτησης του και πώς να το εφαρμόσουν στην αντίστοιχη εργασία τους. Μια καλή πρακτική είναι η πρόσληψη στελεχών με εμπειρία στην στρατηγική διερεύνηση καθώς και σε άλλες πρακτικές διερεύνησης του μέλλοντος και ανάπτυξη σχετικών συστημάτων λήψης αποφάσεων για την μεταφορά της τεχνογνωσίας τους στα υπόλοιπα στελέχη του δημόσιου τομέα.
Θεσμικές ρυθμίσεις που απαιτούνται οι οποίες μπορούν να λάβουν πολλές μορφές, όμως σημαντικό είναι η ίδρυση ενός οργανισμού που θα επιβλέπει – συνεισφέρει οριζόντια σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες. Κάτι τέτοιο έχει ήδη πραγματοποιηθεί με την σύσταση της Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού. Ιδανική θα ήταν επιπλέον η οργάνωση και ο συντονισμός τμημάτων σε κάθε δημόσια αρχή, στελεχωμένων με υπαλλήλους οι οποίοι είτε θα έχουν ήδη σχετική τεχνογνωσία ή θα εκπαιδεύονται συστηματικά και μεθοδικά πάνω σε θέματα στρατηγικής διερεύνησης.
Ενσωμάτωση της στρατηγικής διερεύνησης σε όλα τα στάδια του κύκλου πολιτικής, από τον αρχικό προσδιορισμό ενός έργου στον σχεδιασμό και την εφαρμογή του, μέσω της αναθεώρησης και της δοκιμής υφιστάμενων στρατηγικών. Είναι πολύ σημαντικό επίσης να καθορίζονται βασικά σημεία αποφάσεων και ορόσημα μέσα στις διαδικασίες αποφάσεων όπου σχετικές παρεμβάσεις στρατηγικής διερεύνησης δύναται να είναι πιο αποτελεσματικές. Επιπλέον η αρχή της ενσωμάτωσης χρήζει να εφαρμοστεί στον τρόπο προώθησης αυτού του τρόπου σκέψης και αντίληψης στους πολίτες καθώς και σε εμπλεκόμενα μέρη που θα επηρεαστούν από την λήψη των εν λόγω αποφάσεων.
Ανατροφοδότηση και επανεξέταση για τη βελτίωση και την ανταπόκριση στις νέες συνθήκες είναι οι βέλτιστες ενέργειες για τον σχεδιασμό και την οικοδόμηση ενός οργανωμένου συστήματος στρατηγικής διερεύνησης. Είναι σημαντικό από την μια πλευρά να επιδεικνύονται οι καλές πρακτικές στις λήψεις αποφάσεων και η μελέτη και βελτίωση τους, και από την άλλη πλευρά να αναλύεται τι έγινε λάθος σε περιπτώσεις που τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα.
Είναι γεγονός πως καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει βρει τον βέλτιστο τρόπο υιοθέτησης στρατηγικής διερεύνησης στην λήψη αποφάσεων. Κάθε κυβέρνηση όμως πρέπει να ξεκινήσει από κάπου και πρέπει να παραδεχτούμε ότι η Ελλάδα είχε γρήγορα αντανακλαστικά σε ένα τόσο μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η πρώτη αναγνώριση της αναγκαιότητας χρήσης του Strategic Foresight έγινε με τον ορισμό της Ομάδας Εργασίας Στρατηγικών Προβλέψεων και Προοπτικής Διερεύνησης τον Φεβρουάριο του 2021. Το επόμενο βήμα θεσμικά έγινε το 2022 με την ίδρυση της Ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού. Μπορούμε να υποστηρίξουμε λοιπόν ότι τα πρώτα βήματα έχουν ήδη γίνει. Τώρα το μεγάλο στοίχημα είναι να δούμε την μεθοδική οργάνωση και υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου συστήματος υποστήριξης, παρακολούθησης και συντονισμού ενεργειών για την υιοθέτηση χρήσης του Strategic Foresight στην λήψη αποφάσεων στο δημόσιο τομέα.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
