Η κλιματική αλλαγή και τα κρίσιμα διλήμματα

Ευαγγελία Λουροπούλου

Διδάκτωρ Φυσικών Επιστημών (Biogeochemistry), Christian-Albrechts University of Kiel (Γερμανία), Επικεφαλής Υπηρεσιών Βιωσιμότητας E - ON INTEGRATION A.E

«Να δώσω μέρισμα και bonus ή να κλείσω κινδύνους κλιματικής αλλαγής;» Σε αυτό το δίλημμα πρακτικά βρίσκονται εδώ και λίγα χρόνια πάρα πολλοί διευθύνοντες σύμβουλοι σε όλο σχεδόν το φάσμα των επιχειρήσεων ανά τον κόσμο. Βλέπουν κινδύνους που απαιτούν νέα κεφάλαια, επενδύσεις και κόστη, αλλά ταυτόχρονα, βλέπουν ότι πρέπει εξασφαλίσουν τις βραχυχρόνιες πιέσεις κερδοφορίες από τους μετόχους και τα στελέχη. Η κλιματική κρίση μεταξύ άλλων, παρουσιάζει ανησυχητικά φυσικά φαινόμενα, που διαρκούν λίγες ώρες ή μερικές μέρες, και ανοίγουν «πληγές» στις επιχειρήσεις που θα κάνουν μερικά ή πολλά χρόνια να θεραπευτούν. Η μακροχρόνια οικονομική κρίση και η πανδημία έχουν χειροτερεύσει τα πράγματα.

Έτσι, το ζήτημα της κλιματικής κρίσης εντάθηκε ξαφνικά και δεν είναι απλό. Αφενός, έχει έντονο το στοιχείο της αβεβαιότητας εφόσον καλούμαστε να κάνουμε μακροχρόνιες υποθέσεις με ορίζοντα 10, 20, 30 χρόνια από σήμερα. Αφετέρου, οι δεσμεύσεις και οι στόχοι σε διεθνές και εθνικό επίπεδο συνεπάγονται ενέργειες, ο οποίες συνοδεύονται προφανώς από ένα κόστος ή απρόβλεπτες επενδύσεις. Οι Διοικήσεις, βασιζόμενες στην «παραδοσιακή» Θεωρία του Management, δεν είναι εκπαιδευμένες και έμπειρες στο να αντιμετωπίζουν και να λύνουν ερωτήματα προγραμματισμού μέχρι το 2030, ή το 2100! Επίσης, η αντιμετώπιση ζητημάτων κλιματικής κρίσης, απαιτεί ειδικότητες επιστημόνων που δεν υπάρχουν σε επάρκεια στον επιχειρησιακό χώρο. Για παράδειγμα, για λόγους χρηματοοικονομικού προγραμματισμού βασιζόμαστε σε γνωστές πρακτικές της Διοίκησης Επιχειρήσεων, όμως για την ποσοτικοποίηση των κινδύνων κλιματικής αλλαγής απαιτείται ταυτόχρονα γνώση των φυσικών διαστάσεων των ζητημάτων και χρήση προχωρημένων μαθηματικών και μεθόδων για την εκτίμηση των επιπτώσεων τους σε ένα συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα.

Πληθώρα μελετών και μακροοικονομικών μοντέλων προσπαθούν να προβλέψουν ποιο θα είναι το κόστος των ενεργειών αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης και προσαρμογής στις νέες συνθήκες. Για παράδειγμα, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) υπολογίζει ότι το κόστος της επίτευξης των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ, για να “πιάσουμε” τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού, ανέρχεται σε 6,9 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, έως το 2030[1]. Και σύμφωνα με εκτίμηση της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι αναγκαίες παγκόσμιες επενδύσεις σε υποδομές θα κοστίσουν 90 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2030[2]. Μία άλλη έρευνα λέει ότι η κλιματική αλλαγή αναμένεται να μειώσει κατά 11% έως 14% την παγκόσμια οικονομική παραγωγή (GDP) έως το 2050[3].

Αναπόφευκτα, τα παραπάνω νούμερα πρέπει να αρχίσουμε να τα σκεφτόμαστε σε μικροοικονομικό επίπεδο. Έτσι, αντίστοιχα, και εύλογα, τίθεται το ερώτημα «πώς κατανέμεται αυτό το κόστος στις επιχειρήσεις;». Με άλλα λόγια, πόσο θα στοιχίσει τελικά η κλιματική αλλαγή/κρίση για τις επιχειρήσεις; Πού εντοπίζεται το κόστος των αλλαγών και αντιμετώπισης των κινδύνων;

Μια εκτίμηση αναφέρει ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα ανέλθουν σε 1 τρισεκατομμύριο δολάρια για τις 215 μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο και είναι πιθανό να εμφανιστούν μέσα στα επόμενα 5 χρόνια[4].

Γενικά, οι οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής οφείλονται σε υπάρχοντες ή διαφαινόμενους κινδύνους στους οποίους εκτίθεται μια επιχείρηση. Όμως, παρά τις προκλήσεις, μπορεί να υπάρξουν και ευκαιρίες ανάπτυξης για τις επιχειρήσεις. Με τον όρο «ευκαιρίες» περιγράφονται τυχόν θετικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής για μια επιχείρηση. Αναφέρεται για παράδειγμα στις οικονομικές δραστηριότητες και τεχνολογικές καινοτομίες που έχουν θετική συμβολή στην αντιμετώπιση της κρίσης, στην αύξηση της αποδοτικότητας χρήσης των φυσικών πόρων, στην υιοθέτηση και χρήση πηγών ενέργειας χαμηλών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, στην ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών φιλικών προς το περιβάλλον.

Το μέγεθος της επίπτωσης των κλιματικών κινδύνων και ευκαιριών ασφαλώς μεταβάλλεται σε μεγάλο βαθμό από τη στρατηγική τοποθέτηση της επιχείρησης, τους στόχους της, τις διαδικασίες και την αποτελεσματικότητα στη διαχείριση των ζητημάτων αυτών. Έτσι επιχειρηματικοί κίνδυνοι και ευκαιρίες λόγω της κλιματικής αλλαγής, μπορούν να επηρεάσουν τις τρέχουσες και τις μελλοντικές οικονομικές καταστάσεις και αποτελέσματα μιας επιχείρησης στα εξής σημεία:

Έσοδα: κατ’ αρχάςπολλοί κλιματικοί κίνδυνοι μπορεί να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στη λειτουργία και στην παραγωγική ικανότητα μιας επιχείρησης οδηγώντας σε μειωμένα έσοδα. Επίσης, έχει φανεί ότι η κλιματική κρίσημπορεί να επηρεάσει είτε θετικά είτε αρνητικά τη ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών, άρα τα έσοδα. Για παράδειγμα στις περιπτώσεις που οι καταναλωτές στρέφονται σε πιο περιβαλλοντικά φιλικά προϊόντα και σε περιπτώσεις που ένας κλάδος δραστηριότητας στοχοποιείται, τότε οι πωλήσεις μειώνονται. Στον αντίποδα, τα έσοδα μπορεί να αυξάνονται όταν οι επιχειρήσεις στρέφονται στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών πιο φιλικών προς το περιβάλλον.

Έξοδα: Οι δαπάνες και η διάρθρωση κόστους αποτελούν ενδείξεις ανθεκτικότητας μιας επιχείρησης στην κλιματική κρίση ενώ ταυτόχρονα καταδεικνύουν τις ενέργειες αντιμετώπισης των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής (π.χ. δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη σε τεχνολογίες προσαρμογής σε φυσικούς κινδύνους).

Περιουσιακά στοιχεία και υποχρεώσεις: οι κλιματικοί κίνδυνοι (φυσικοί ή άλλοι) μπορούν να επηρεάσουν την αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων και των υποχρεώσεων μιας επιχείρησης, και ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μακροχρόνια περιουσιακά στοιχεία, όπως οι συμμετοχές, τα δικαιώματα, οι επενδύσεις σε νεωτεριστικούς κλάδους, κ.α.

Κεφάλαιο και χρηματοδότηση: κίνδυνοι και ευκαιρίες μπορούν να τροποποιήσουν τη δομή του χρέους και των κεφαλαίων μιας επιχείρησης, είτε αυξάνοντας τα επίπεδα χρέους για να αντισταθμιστούν μειωμένες ταμειακές ροές, είτε αυξάνοντας τις κεφαλαιακές δαπάνες που προορίζονται για δραστηριότητες Έρευνας & Ανάπτυξης. Επίσης, το προφίλ κινδύνων/ευκαιριών μιας επιχείρησης μπορεί να επηρεάσει την πιστοληπτική της ικανότητα, μειώνοντας ή αυξάνοντας την ικανότητα άντλησης νέας χρηματοδότησης, αναχρηματοδότησης υφιστάμενου χρέους, τη διάρκεια δανεισμού κ.ο.κ. Τέλος κίνδυνοι μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές στο κεφάλαιο και τα αποθεματικά από λειτουργικές ζημίες, απομειώσεις περιουσιακών στοιχείων ή σε ανάγκη άντλησης νέων κεφαλαίων για την κάλυψη επενδύσεων.

Επομένως, έχει αρχίσει να αναδεικνύεται η διαπίστωση ότι η έκθεση σε κλιματικούς κινδύνους και οι μέθοδοι αντιμετώπισής τους (Διαχείριση Κινδύνων) αποτελούν στοιχεία που λαμβάνονται υπόψη στην εκτίμηση της βιωσιμότητας μιας επιχείρησης είτε από επενδυτές, είτε από τραπεζικά ιδρύματα είτε από λοιπούς ενδιαφερόμενους φορείς αλλά και την κοινή γνώμη. Ένα φυσικό φαινόμενο όπως μια χιονόπτωση 24ωρών που οδηγεί στην παράλυση μιας Ευρωπαϊκής πρωτεύουσας επί αρκετές ημέρες, ή ένας τυφώνας μερικών ημερών που αφήνει πίσω 10άδες νεκρούς στη Δυτική Ευρώπη, ωθούν ευρύτερες κοινωνικές ομάδες να αναρωτιούνται «τι κάνουν οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις». Έτσι, αυξάνεται η πίεση που δέχονται οι επιχειρήσεις για δημοσιοποίηση των οικονομικών τους στοιχείων και των ενεργειών τους αναφορικά με τους υπάρχοντες και τους διαφαινόμενους κινδύνους. Ταυτόχρονα, επειδή η άλλη όψη του «κινδύνου» είναι η «ευκαιρία», αρκετοί βλέπουν και ετοιμάζονται να ασχοληθούν με τις ευκαιρίες, που μπορεί να φέρει η κλιματική κρίση.

Φαίνεται λοιπόν ότι καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μία νέα πρόκληση: το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής/κρίσης, που ενώ ξεφεύγει από τον κλασικό επιχειρησιακό προγραμματισμό ενός έτους ή μιας πενταετίας, μπορεί και απαιτεί από τις επιχειρήσεις να εξετάσουν τις διαδικασίες, τα οικονομικά τους και άλλους δείκτες απόδοσης σε μακροχρόνιο ορίζοντα, με κατάλληλα εργαλεία και με συνεργατικό πνεύμα πολλών επιστημονικών πεδίων.

Σε κάθε περίπτωση οι ενέργειες μετριασμού της κλιματικής κρίσης αφορούν το «σήμερα» καθότι επιβάλλουν μία τουλάχιστον βραχυχρόνια δράση: την Προετοιμασία σε επαρκές επίπεδο, ώστε οι διαφαινόμενες άμεσες «ζημιές» να είναι οι ελάχιστες δυνατές. Τέλος, η ανάλυση κινδύνων και σεναρίων επ’ αυτών επιτρέπει την καλύτερη στρατηγική τοποθέτηση ή/και αναγνώριση ευκαιριών σχετικά με την κλιματική αλλαγή (π.χ. επενδύσεις) ενώ απαιτείται συνεχής παρακολούθηση των μελλοντικών εξελίξεων για επανεξέταση των ζητημάτων και επανατοποθέτηση.

[1]https://www.oecd.org/environment/cc/climate-futures/policy-highlights-financing-climate-futures.pdf

[2]https://www.un.org/en/climatechange/raising-ambition/climate-finance

[3]https://www.swissre.com/media/news-releases/nr-20210422-economics-of-climate-change-risks.html

[4]https://www.cdp.net/en/articles/media/worlds-biggest-companies-face-1-trillion-in-climate-change-risks