Ο πρωθυπουργός την περασμένη Τρίτη εξάγγειλε δέσμη μέτρων μετά το υπερπλεόνασμα 4,8% του ΑΕΠ για το 2024. Η αντιπολίτευση αντέδρασε σφοδρά, με βασικό επιχείρημα ότι οι παροχές δίνονται για επικοινωνιακούς λόγους ή ότι αυτά που χορηγούνται είναι ψίχουλα με βάση της ανάγκες των πολιτών. Η κυβέρνηση απάντησε πως τόσο το πλεόνασμα όσο και η δέσμη μέτρων είναι απότοκος της πολιτικής της, που αποδίδει καρπούς.
Κυρίως, όμως, το πρόβλημα που αναδεικνύεται αφορά στο εάν και πόσο τεκμηριωμένα προγράμματα υπηρετούν τόσο η κυβέρνηση όσο και οι επεξεργασίες των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Στο ερώτημα αυτό, εύκολες απαντήσεις δεν μπορούν να δοθούν. Η κυβέρνηση δρέπει μεν καρπούς μετουσιωμένους σε πλεονάσματα, αξιολογείται θετικά από διεθνείς οίκους, ωστόσο δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως η επιδότηση ενοικίου για το μήνα Νοέμβριο είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη διαχείριση της στεγαστικής κρίσης. Ναι μεν το Μαξίμου επιχειρεί ένα restart με βάση την οικονομία, αλλά απέχει πολύ από το να διατυπώσει ένα αφήγημα-στην πραγματικότητα μια ολοκληρωμένη κυβερνητική πρόταση- με ορόσημο τις εκλογές του 2027.
Άλλωστε η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη τόσο με την «κατάρα της δεύτερη τετραετίας» όσο και με την κρίση εμπιστοσύνης της κοινής γνώμης καθώς μόλις δύο στους δέκα δηλώνουν ικανοποιημένοι από το κυβερνητικό έργο. Μια κρίση εμπιστοσύνης, που διογκώθηκε με αφορμή τις μεγάλες κινητοποιήσεις για τα Τέμπη. Το ζήτημα είναι πώς θα εντάξει, θα ενοποιήσει τις επιμέρους κυβερνητικές δράσεις σε ένα σύνολο. Ακόμα πιο δύσκολο είναι το πώς να τολμήσει μεταρρυθμίσεις που έχουν μείνει μετέωρες εδώ και έξι χρόνια-ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην αναδιάρθρωση της κρατικής μηχανής- και πώς θα τις ενσωματώσει σε μια κυβερνητική ατζέντα με ορίζοντα το αύριο.
Τι γίνεται όμως με τα κόμματα της αντιπολίτευσης; Εδώ το προγραμματικό έλλειμμα έχει γίνει ένα ιδιότυπο «βαρόμετρο» της αδυναμίας τους να πείσουν την κοινή γνώμη όχι απλώς ότι έχουν μια συνεκτική πρόταση αλλά ότι μπορούν, με βάση αυτήν, να κυβερνήσουν τον τόπο. Η αδυναμία αυτή διαπερνά οριζόντια τους κομματικούς σχηματισμούς, ακόμα και αυτούς που μετά τα Τέμπη εμφανίζονται δημοσκοπικά ενισχυμένοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Πλεύση Ελευθερίας. Η κ. Ζωή Κωνσταντοπούλου ήδη δηλώνει πως συνομιλεί με τον εαυτό της και διαλογίζεται ώστε να γίνει Πρωθυπουργός της χώρας, ενώ ακόμα προαναγγέλλει ένα πρόγραμμα, που δεν υπάρχει. «Με την ίδια υπευθυνότητα θα κινηθούμε και στο επόμενο μεγάλο μας βήμα, προγραμματικά. Για περισσότερα, θα περιμένετε λίγο ακόμη!» δήλωσε σε συνέντευξή της.
Στο… περίμενε βρίσκεται και η κατάρτιση προγραμματικής πρότασης από το ΠΑΣΟΚ. Η σημερινή ευθεία σύσκεψη 1.500 και πλέον στελεχών του κόμματος σηματοδοτεί μια ακόμη προσπάθεια για επανεκκίνηση και ανασύνταξη των δυνάμεων της Χαριλάου Τρικούπη. Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης βρίσκεται σε δεινή δημοσκοπική θέση, βλέποντας την Πλεύση Ελευθερίας να σταθεροποιείται στη δεύτερη θέση. Ωστόσο έξι σχεδόν μήνες μετά την επανεκλογή του Νίκου Ανδρουλάκη ως Προέδρου του Κινήματος, ο προγραμματικός λόγος αναζητείται.
Πού οφείλεται η υστέρηση αυτή; Πριν απ’ όλα στη μονοθεματική αντιπολίτευση που επέλεξε να κάνει το ΠΑΣΟΚ με αφορμή την τραγωδία των Τεμπών-τώρα γίνεται συνείδηση ότι είναι επείγουσα ανάγκη μια στροφή σε μια πολυθεματική ατζέντα. Όμως σε ποια κατεύθυνση; Η κ. Άννα Διαμαντοπούλου θεωρεί ότι πρέπει να υπάρξει «ένα μανιφέστο που να δίνει τη σημερινή ταυτότητα της Σοσιαλδημοκρατίας με τα χαρακτηριστικά του 21ου αιώνα». Είναι αμφίβολο όμως αν όλοι στο ΠΑΣΟΚ συμμερίζονται αυτήν την επιλογή. Όσο αυτό δεν διασαφηνίζεται, τόσο οι επιμέρους προτάσεις του ΠΑΣΟΚ-αξιόλογες πολλές από αυτές, όπως για το στεγαστικό-θα έχουν περιορισμένη εμβέλεια.
Ακόμα πιο εκκωφαντικό είναι το προγραμματικό έλλειμμα στον ΣΥΡΙΖΑ ή για την ακρίβεια στις συνιστώσες του πάλαι ποτέ σχηματισμού που κυβέρνησε τον τόπο. Ακόμα και αυτοί που ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και τη Νέα Αριστερά επιθυμούν μια σύγκλιση, έχουν το τρόπο να προτάσσουν τις διαφωνίες τους για θέματα πρώτης γραμμής. Η πολυδιάσπαση του χώρου εξουδετερώνει κάθε προσπάθεια προγραμματικού λόγου, αφού ενόψει και του Συνεδρίου του Ιουνίου δεν αποκλείεται νέα διάσπαση ενώ την ίδια ώρα οι φήμες για επάνοδο του Αλέξη Τσίπρα στην πολιτική σκηνή καλύπτονται από ένα πέπλο αοριστίας και μυστηρίου.
Ίσως εδώ να κρύβεται και ο πραγματικός λόγος αποτυχίας τόσο επιμέρους προσπαθειών για συγκλίσεις (π.χ. Λαϊκό Μέτωπο στην Αριστερά) όσο και για τις συγχύσεις που προκαλούν δηλώσεις και επιδιώξεις ηγετικών στελεχών του ΠΑΣΟΚ για ευρύτερη σύγκλιση των δυνάμεων της Κεντροαριστεράς. Σε όλες αυτές τις προσπάθειες, το κάρο μπαίνει μπροστά από το άλογο, με αποτέλεσμα, ευκαιριακές συμπράξεις και βραχύβιες συγκολλήσεις να είναι θνησιγενείς ακόμα και από την στιγμή της εκδήλωσης των όποιων προθέσεων. Μια βασική-ίσως η πιο βασική αιτία-είναι η απουσία προγραμμάτων, που θα δώσει χώρο για μια προγραμματική συζήτηση, προϋπόθεση για βιώσιμες συγκλίσεις. Αλλά στην Ελλάδα αυτά είναι ψιλά γράμματα.
Σε κάθε περίπτωση, όλα δείχνουν ότι πάμε σε μια νέα πολιτική φάση, όπου οι συμμαχίες μπορεί να αποτελέσουν προϋπόθεση για το σχηματισμό κυβέρνησης. Και τότε, το προγραμματικό έλλειμμα, αν δεν καλυφθεί, θα σταθεί ανυπέρβλητο εμπόδιο για βιώσιμες λύσεις.
