Οι δραματικές εξελίξεις στις ΗΠΑ, οι επιπτώσεις στην Ευρώπη και το αβέβαιο μέλλον φαίνεται πως, εκτός από τις προφανείς αρνητικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο, δημιουργούν μια μεγάλη ευκαιρία. Η κοινή γνώμη στις χώρες μέλη της Ε.Ε. εμφανίζεται να επικροτεί έναν αυξημένο ρόλο της στην προστασία από παγκόσμιες κρίσεις και ασύμμετρες απειλές. Αυτό καταγράφεται και στο Ευρωβαρόμετρο του περασμένου Φεβρουαρίου 2025, όπου το 66% των Ευρωπαίων-οι δύο στους τρεις- επικροτεί την ενίσχυση του ρόλου της. Για την Ελλάδα, τα ποσοστά αγγίζουν το 75%- ιδιαίτερα υψηλά. Ακόμη, σε συντριπτικό ποσοστό οι πολίτες της ΕΕ θεωρούν ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να είναι περισσότερο ενωμένα για να αντιμετωπίσουν τις τρέχουσες παγκόσμιες προκλήσεις (89% στην ΕΕ, έναντι 94% στην Ελλάδα) και ότι η ΕΕ χρειάζεται περισσότερα μέσα για να αντιμετωπίσει μελλοντικές προκλήσεις (76% στην ΕΕ). Ένα βασικό μέσο, που η Ευρώπη καλείται να ενεργοποιήσει άμεσα είναι και η αναδιοργάνωση της αμυντικής της ικανότητας, η εξοπλιστική της ενίσχυση καθώς κάθε άλλο παρά βρισκόμαστε στο τέλος των προκλήσεων. Οι μυστικές υπηρεσίες της Γερμανίας εκτίμησαν πριν από λίγα 24ωρα πως η Ρωσία ετοιμάζεται για πόλεμο με το ΝΑΤΟ μέχρι το τέλος της δεκαετίας…
Αυτός ήταν και ο λόγος που στις 6 Μαρτίου 2025 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υιοθέτησε, σε γενικές γραμμές, την πρόταση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για τη χρηματοδότηση ενός προγράμματος άμυνας, με την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής. Τη δημιουργία δηλαδή ενός εργαλείου που θα παρέχει στα κράτη-μέλη δάνεια ύψους 150 δισ. ευρώ, με κάλυψη από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε, αλλά και την αναζήτηση πρόσθετων πηγών χρηματοδότησης.
Κάθε μέρα που περνάει επιβεβαιώνεται η αναγκαιότητα αυτής της ρύθμισης, που βέβαια βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της επεξεργασίας. Ωστόσο, υπάρχουν παράμετροι που δεν μπορεί να αγνοηθούν. Επισημαίνονται κίνδυνοι και εκτροπές στο όνομα της αμυντικής ενίσχυσης της Ε.Ε., που μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες παρενέργειες-και σε ο,τι αφορά στη χώρα μας. Η μία είναι ο… πειρασμός που δημιουργείται από την διαγραφόμενη εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από το έλλειμμα. Ο χώρος δηλαδή που δημιουργείται να «λύσει τα χέρια» της κυβέρνησης, αντί για συνετή διαχείριση με προτεραιότητα στις αμυντικές δαπάνες, να επιδοθεί με μια άνεση σε παροχές, επιδόματα, αυξήσεις-όλα «εκτός προγράμματος». Ήδη ασκούνται οριζόντιες πιέσεις από πολιτικές συνιστώσες για ανάλογες γενναιόδωρες κινήσεις, με το επιχείρημα ακριβώς της εξαίρεσης των αμυντικών δαπανών από το έλλειμμα. «Αυτή η ευελιξία δεν πρέπει και δεν θα πρέπει να γίνει αφορμή για υπερβολές σε παροχές» σημείωσε ο Πρωθυπουργός στη Βουλή την περασμένη Τετάρτη.
Παράλληλα, επισημαίνεται ένα σοβαρότερο πρόβλημα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην επιστολή της για τις αμυντικές δαπάνες η κ. Φον ντερ Λάιεν έκανε λόγο για χρήση των προγραμμάτων της κοινωνικής συνοχής ώστε να αυξηθούν οι δαπάνες της άμυνας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν υιοθέτησε τη θέση αυτή, αρκούμενο σε μια γενική διατύπωση για αξιοποίηση προγραμμάτων ενωσιακής χρηματοδότησης. Αλλά ποιος αποκλείει η πρόταση αυτή να επανέλθει «από το παράθυρο»; Ήδη, σε συνέχεια, ο αντιπρόεδρος του Συμβουλίου και υπεύθυνος για την Κοινωνική Συνοχή, Ραφαέλε Φίτο, ζητά από τα κράτη μέλη να αναθεωρήσουν τους στόχους τους για τα 370 δισ. ευρώ του Ταμείου Συνοχής για την περίοδο 2021-2027 και να διοχετευτούν κονδύλια στους στρατηγικά σημαντικούς τομείς: Άμυνα, διαχείριση των υδάτων και κοινωνική στέγαση. Μια απόφαση, που… πατάει σε δύο βάρκες.
Όμως, ο ενάρετος κύκλος ανάπτυξης, η οικονομική σύγκλιση εντός της Ε.Ε. πρέπει να είναι μέρος της νέας στρατηγικής και όχι εμπόδιο στο project RearmEU. Από την άποψη αυτή, ενδιαφέρον έχει και η τάση της ελληνικής κοινής γνώμης στο Ευρωβαρόμετρο του Φεβρουαρίου-με δεδομένο ότι η χώρα μας υπολείπεται σε βασικούς δείκτες ανάπτυξης της Ε.Ε. Το πρόβλημα που προαναφέραμε το διαισθάνονται οι Έλληνες πολίτες: Οι ερωτηθέντες στην Ελλάδα δίνουν προτεραιότητα στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της οικονομίας και της βιομηχανίας (42%) και ακολουθούν η άμυνα και η ασφάλεια (36%).
Η Ευρώπη αιφνιδιάστηκε πλήρως με την αλλαγή φρουράς στον Λευκό Οίκο. Τώρα, τρέχει και δεν φτάνει, για να λύσει το θεμελιώδες πρόβλημα στην άμυνα. Το πρόβλημα, συνεπώς, είναι να αποφευχθούν οι «ελλιπείς πολιτικές» ή, ακόμα χειρότερα, η αφαίμαξη πόρων από τα προγράμματα κοινωνικής συνοχής προς όφελος των εξοπλιστικών προγραμμάτων. Θα είναι κοντόφθαλμη μια τέτοια επιλογή. Επειδή το δίλημμα «κοινωνική συνοχή ή άμυνα» πιθανότατα θα τεθεί τόσο σε επίπεδο κορυφής όσο και σε εθνικό επίπεδο, από δυνάμεις που δεν βασανίζουν πιο σύνθετες και αποτελεσματικές λύσεις, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι «και άμυνα και κοινωνική συνοχή». Το προηγούμενο επιτυχημένο κατά γενική ομολογία εγχείρημα του Ταμείου Ανάκαμψης θα μπορούσε να είναι μια από τις βιώσιμες λύσεις για να ακυρώσουμε διλήμματα που, σε τελευταία ανάλυση θα ζημιώσουν τη βασική επιδίωξη για την ανάταξη της Ευρώπης.
