THEPOWERGAME
Στις αρχές του 19ου αιώνα, Κινέζοι και Ινδοί εργάτες στη σημερινή Δυτική Αυστραλία παρατήρησαν ότι οι κορμοί που έκαιγαν στις φωτιές της αποικίας και ανέδιδαν μια όμορφη μυρωδιά ήταν σανταλόξυλο, ένα πολύτιμο αγαθό στις πατρίδες τους. Έως τη δεκαετία του 1870 το αυστραλιανό σανταλόξυλο αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα εξαγώγιμα προϊόντα της αποικίας, το οποίο μεταφερόταν από το Περθ στη Βομβάη, τη Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ και τη Σαγκάη, όπου έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης.
Το εμπόριο μεταξύ των εθνών συνεχίστηκε από τότε, με την Αυστραλία να παρέχει μια σειρά από πρώτες ύλες, αλλά ποτέ με ιδιαίτερα εντυπωσιακό ρυθμό. Στη συνέχεια, οι μεταρρυθμίσεις της κινεζικής αγοράς απογειώθηκαν τη δεκαετία του 1990, και μαζί τους μια πρωτοφανής όρεξη για άνθρακα και μεταλλεύματα κάθε είδους. Έως τη δεκαετία του 2010 η Κίνα ήταν ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αυστραλίας, ένας αχόρταγος αγοραστής όχι μόνο χύδην υλικών αλλά και θαλασσινών υψηλής ποιότητας και κρασιού Shiraz, της απόλυτης επιλογής για μοσχαρίσιο κρέας.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα το πολιτικό κατεστημένο της Αυστραλίας απέφυγε μια σοβαρή συζήτηση για τους κινδύνους που εγκυμονούσε η στήριξη της ευημερίας της χώρας στο εμπόριο με την αυταρχική Κίνα και της ασφάλειάς της σε μια συμμαχία με την Αμερική. Τα τελευταία δύο χρόνια η κινεζική αυταρχικότητα έκανε αυτή την αντίφαση πιο δύσκολο να αγνοηθεί ή να γίνει ανεκτή.
Στα τέλη του περασμένου έτους η Κίνα κυκλοφόρησε μια λίστα 14 παράπονων κατά της Αυστραλίας, εντυπωσιακή ως προς το εύρος, την εχθρότητα και την υποκρισία της. Περιελάμβανε την ψήφιση από την Αυστραλία του νόμου κατά της ξένης ανάμειξης στην εσωτερική πολιτική, την κατηγορία εναντίον της Κίνας για κυβερνοεπιθέσεις και τον υπαινιγμό ότι Κινέζοι δημοσιογράφοι ενδέχεται να είναι πράκτορες του καθεστώτος. Ο αυστραλιανός αστακός, το κρασί, το κριθάρι, ο άνθρακας, η ζάχαρη και η ξυλεία αντιμετώπισαν ξαφνικά ένα ανεπίσημο κινεζικό εμπορικό εμπάργκο παραμένοντας απούλητα. Η υπόθεση της θεώρησης της Κίνας ως μακροπρόθεσμης απειλής για τα εθνικά συμφέροντα είχε πλέον θεμελιωθεί.
Αποτέλεσμα της κατάστασης που διαμορφώθηκε είναι η μεγάλη πιθανότητα τη δεκαετία του 2030 να υπάρχουν νέα σκάφη που θα κινούνται στις παλιές διαδρομές του σανταλόξυλου βόρεια από το Περθ: ένας στόλος οκτώ τουλάχιστον αυστραλιανών πυρηνικών υποβρυχίων είτε αμερικανικής κλάσης Virginia είτε βρετανικής κλάσης Astute, κατασκευασμένα με τεχνολογία που θα αποτελεί συνδυασμό των αμυντικών προμηθευτών των δύο χωρών. Τα υποβρύχια αυτά αποτελούν το πιο δραματικό στοιχείο του συμφώνου μεταξύ Αμερικής, Αυστραλίας και Βρετανίας με την ονομασία AUKUS, το οποίο τα τρία κράτη ανακοίνωσαν στις 15 Σεπτεμβρίου. Αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων που πραγματοποιήθηκαν επί μήνες υπό άκρα μυστικότητα το σύμφωνο προβλέπει ένα ευρύ φάσμα διπλωματικής και τεχνολογικής συνεργασίας, από την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο έως την τεχνητή νοημοσύνη. Δεδομένου όμως ότι οι τρεις χώρες συνεργάζονται ήδη στενά σε πολλούς τομείς – αποτελούν, μαζί με τον Καναδά και τη Νέα Ζηλανδία, την συμμαχία ανταλλαγής πληροφοριών “Five Eyes”- αυτό που απέσπασε τη μεγαλύτερη προσοχή ήταν η καινοτομία των πυρηνικών υποβρυχίων της Αυστραλίας. Και ουχί αδίκως.
Σύμφωνα με τον Economist, ως εξοπλιστική συμφωνία είναι μεγάλη – τουλάχιστον οκτώ πυρηνικά υποβρύχια υποδηλώνουν μια σύμβαση αξίας δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ως στρατηγική μετατόπιση είναι μεγαλύτερη. Το σύμφωνο είναι η πιο δραματική και αποφασιστική κίνηση της Αμερικής για να αντιμετωπίσει αυτό που η ίδια και άλλοι βλέπουν ως αυξανόμενη απειλή από την Κίνα στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού. Όπως γράφει ο Stephen Walt του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, «πρόκειται για μια κίνηση σχεδιασμένη να αποθαρρύνει ή να ματαιώσει οποιαδήποτε μελλοντική κινεζική προσπάθεια για περιφερειακή ηγεμονία».
Ωστόσο, η μεγαλύτερη αγανάκτηση, και μάλιστα άμεση, δεν προήλθε από την Κίνα, αλλά από το αντίθετο άκρο της Ευρασίας. Παρόλο που ο πρόεδρος Joe Biden τόνισε ότι το AUKUS αντιπροσωπεύει μια «επένδυση στη μεγαλύτερη πηγή δύναμής μας – τις συμμαχίες μας», ο παλαιότερος σύμμαχος της Αμερικής και ο κοντινότερος-φύσει-σύμμαχος της Βρετανίας, η Γαλλία, δέχτηκε πισώπλατη μαχαιριά, όπως το έθεσε γλαφυρά ο υπουργός Εξωτερικών της Jean-Yves Le Drian.
Το 2016 η Αυστραλία υπέγραψε σύμβαση για 12 ντιζελοηλεκτρικά υποβρύχια «Shortfin Barracuda» με την Naval Group, στην οποία το γαλλικό κράτος κατέχει πλειοψηφικό πακέτο μετοχών. Την ίδια ημέρα της ανακοίνωσης του AUKUS, σύμφωνα με το γαλλικό υπουργείο Άμυνας, η Αυστραλία ενημέρωσε τη Γαλλία ότι ήταν ικανοποιημένη με την πρόοδο που σημείωνε το πρόγραμμα. Η ανακοίνωση σήμανε τον ενταφιασμό του προγράμματος Barracuda. Στις 17 Σεπτεμβρίου ο πρόεδρος Emmanuel Macron αποφάσισε το ακραίο μέτρο της απόσυρσης των πρεσβευτών της Γαλλίας από την Ουάσιγκτον και την Καμπέρα (όχι όμως από το Λονδίνο, ένα τέχνασμα μέσα στο τέχνασμα που μετέφερε την πεποίθηση της Γαλλίας ότι η Βρετανία, ως συνοδοιπόρος της τρόικας, δεν άξιζε ούτε καν την περιφρόνησή της).
Η Γαλλία, η κορυφαία στρατιωτική δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα δει να δικαιώνεται η υποψία της ότι οι αγγλόφωνοι σύμμαχοι δεν είναι ποτέ πραγματικά αξιόπιστοι. Τα επιχειρήματα περί στρατηγικής αυτονομίας, απόρροια αυτής της καχυποψίας, θα ξαναέρθουν στο προσκήνιο και ίσως γίνουν πράξη, τόσο σε σχέση με την πολιτική στον Ινδο-Ειρηνικό – όπου η Γαλλία διαθέτει πολυάριθμα εδάφη, σχεδόν 2 εκατομμύρια πολίτες και 7.000 στρατιώτες- όσο και αλλού. Ο κατευνασμός των Γάλλων θα σχετίζεται εν μέρει με την αντιμετώπιση αυτών των επιχειρημάτων. Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαν στις 22 Σεπτεμβρίου, κατά τη διάρκεια της οποίας ο κ. Biden και ο κ. Macron «συμφώνησαν ότι η κατάσταση θα είχε ωφεληθεί από ανοικτές διαβουλεύσεις μεταξύ των συμμάχων», η Αμερική αναγνώρισε «τη σημασία μιας ισχυρότερης και ικανότερης ευρωπαϊκής άμυνας, η οποία συμβάλλει θετικά στη διατλαντική και παγκόσμια ασφάλεια και είναι συμπληρωματική του ΝΑΤΟ». Ο πρέσβης της Γαλλίας θα επιστρέψει στην Ουάσιγκτον την επόμενη εβδομάδα, αλλά τα διδάγματα που αποκομήθηκαν θα παραμείνουν.
Και καθώς μια πόρτα κλείνει, μια άλλη ανοίγει. Νωρίτερα φέτος, η Γαλλία και η Ινδία συμμετείχαν και πάλι σε τριήμερη ναυτική άσκηση. Ο κ. Macron και ο Narendra Modi, ο πρωθυπουργός της Ινδίας, συνομίλησαν αυτή την εβδομάδα. Η Ινδία θα χαρεί που ένας μεγάλος προμηθευτής όπλων, ο οποίος βλέπει με κατανόηση την άποψή της περί αδεσμεύτων, στρέφει την προσοχή του σε αυτή. Θα της άρεσε πολύ κάποια βοήθεια με πυρηνικά υποβρύχια, είτε από τη Γαλλία είτε από το AUKUS.
HMAS Perfidious Albion
Η σημασία των πυρηνικών υποβρυχίων έγκειται στην προβολή ισχύος. Τα ντιζελοηλεκτρικά υποβρύχια όπως τα Shortfin Barracuda μπορούν να είναι πράγματι πολύ αθόρυβα όταν βρίσκονται σε ηλεκτρική λειτουργία. Ως εκ τούτου, θα ήταν κατάλληλα για την προστασία των παράκτιων υδάτων της Αυστραλίας-καλύτερα κατά κάποιο τρόπο από τα πυρηνοκίνητα, τα οποία δεν μπορούν ποτέ να σιγήσουν εντελώς το βουητό των υδραυλικών εγκαταστάσεων των αντιδραστήρων τους. Όμως, σε βαθύτερες θάλασσες και όταν ταξιδεύουν σε μεγαλύτερες αποστάσεις, τα πυρηνικά υποβρύχια μπορούν να κρύβονται ανάμεσα σε ηχομονωτικά στρώματα ζεστού και κρύου νερού και να αξιοποιούν την πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια και διατηρήσιμη ταχύτητά τους.
Σύμφωνα με υπολογισμούς του Κέντρου Στρατηγικών και Δημοσιονομικών Εκτιμήσεων, ενός αμερικανικού κέντρου μελετών, ένα συμβατικό υποβρύχιο που θα αποστέλλεται για περιπολία στα αμφισβητούμενα ύδατα της Θάλασσας της Νότιας Κίνας από το HMAS Stirling, τη ναυτική βάση στο Περθ όπου βρίσκεται ο στόλος των υποβρυχίων της Αυστραλίας, θα μπορούσε να παραμείνει στην αποστολή του για μόλις δύο εβδομάδες πριν χρειαστεί να επιστρέψει για ανεφοδιασμό και συντήρηση. Ένα πυρηνικό υποβρύχιο θα μπορούσε να περιπολεί για όσο χρονικό διάστημα διαρκούν τα τρόφιμα για το πλήρωμά του (βλ. χάρτη). Οι αποστολές του εκεί θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τη συλλογή πληροφοριών και την αποβίβαση ειδικών δυνάμεων, αλλά και την δημιουργία ανασφάλειας στα κινεζικά πλοία επιφανείας και υποβρύχια.
Η μετάβαση από έναν ντιζελοηλεκτρικό σε έναν πυρηνικό στόλο είναι επομένως αλλαγή στρατηγικής, όχι μόνο πρόωσης. Μια τέτοια στροφή δίνει τη δυνατότητα της προβολής ισχύος από τις θαλάσσιες οδούς που τροφοδοτούν τα σημαντικά Στενά της Μάλακα έως τα ύδατα στα ανοικτά της Ταϊβάν. Αν προσθέσουμε και τη δυνατότητα εκτόξευσης πυραύλων πολύ μεγαλύτερης εμβέλειας – ένα υποβρύχιο θα μπορούσε να στείλει πυραύλους στην ηπειρωτική Κίνα ενώ βρίσκεται ανατολικά των Φιλιππίνων – η χώρα διαθέτει αυτόματα μια σημαντικά διευρυμένη επιθετική ικανότητα.
Οι προδιαγραφές και η ακριβής προέλευση των νέων σκαφών θα καθοριστούν κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 18 μηνών. Εάν, κατά τη διάρκεια των ετών που θα χρειαστούν για την άφιξή τους, η Αυστραλία όντως μισθώσει ένα ή δύο αμερικανικά υποβρύχια κλάσης Virginia για να εκπαιδεύσει τα πληρώματα και να καλύψει το κενό, θα ενισχύσει περαιτέρω τους δεσμούς της με το αμερικανικό ναυτικό. Θα προωθούσε επίσης την ανάπτυξη της σχετικής υποδομής στο HMAS Stirling και πιθανώς επίσης στο Ντάργουιν στη βόρεια ακτή και στο Μπρίσμπεϊν στην ανατολική ακτή, υποδομή που θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιήσουν τα καταπλέοντα αμερικανικά σκάφη. Μια ημέρα μετά την είδηση του AUKUS ήρθε η ανακοίνωση της σημαντικής αύξησης της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Αυστραλία και γύρω από αυτήν.
Απαντώντας στην ανακοίνωση του AUKUS στις 16 Σεπτεμβρίου, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος της Κίνας, Zhao Lijian, δήλωσε ότι η συνεργασία των υποβρυχίων «υπονομεύει σοβαρά την περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα, εντείνει την κούρσα των εξοπλισμών και υπονομεύει τις διεθνείς προσπάθειες μη διάδοσης». Αν και η πηγή πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται υπόψη, εντούτοις, η συμφωνία εγείρει πιθανά ζητήματα διάδοσης.
Το γεγονός ότι ένα υποβρύχιο είναι πυρηνικό δεν σημαίνει ότι πρέπει να μεταφέρει πυρηνικούς πυραύλους (και ο κ. Biden τόνισε ότι τα υποβρύχια της Αυστραλίας δεν θα μεταφέρουν πυρηνικούς πυραύλους). Επί του παρόντος δεν υπάρχουν αμερικανικές πυρηνικές κεφαλές ικανές να «καθίσουν» στο είδος των πυραύλων που μπορούν να εκτοξευθούν από τα σκάφη Virginia ή Astute και επομένως, πιθανώς, από τη νέα αυστραλιανή κλάση. Αλλά αν τα νέα υποβρύχια χρησιμοποιούν αντιδραστήρες όπως της Αμερικής και της Βρετανίας, η Αυστραλία θα χρειαστεί το καύσιμο που χρησιμοποιούν αυτοί οι αντιδραστήρες: υπερεμπλουτισμένο ουράνιο (HEU) του είδους που χρησιμοποιείται για την κατασκευή βομβών. Η Αυστραλία δεν θα χρειαστεί απαραίτητα να αναπτύξει η ίδια την τεχνολογία εμπλουτισμού. Το υπερεμπλουτισμένο ουράνιο (HEU) που θα της παρέχουν οι άλλοι θα την καθιστούσε μοναδική μεταξύ των κρατών που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα και έχουν υπογράψει τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT).
Μοναδική, αλλά όχι παράβαση: η Συνθήκη επιτρέπει τέτοιες χρήσεις. Εάν η Αυστραλία και ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας, ο οποίος ασκεί την εποπτεία της Συνθήκης, βρουν τρόπο να χρησιμοποιηθεί το υπερεμπλουτισμένο ουράνιο σε υποβρύχια και να παραμείνει υπό τις διασφαλίσεις της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), θα δημιουργήσουν ένα προηγούμενο που θα μπορούσε να ενισχύσει λίγο τη συνθήκη. Εάν δεν το κάνουν, το προηγούμενο θα μπορούσε να οδηγήσει στην αντίθετη κατεύθυνση: εάν οι διασφαλίσεις δεν είναι ο κανόνας, η εκμετάλλευση του υπερεμπλουτισμένου ουρανίου για την πρόωση υποβρυχίων θα μπορούσε να αποτελέσει προπέτασμα καπνού για την κατασκευή βομβών. Η Νότια Κορέα έδειξε πρόσφατα ότι μπορεί να εκτοξεύσει βαλλιστικό πύραυλο από υποβρύχιο – μια ικανότητα που έχουν τα περισσότερα από τα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, αλλά την οποία κανένα άλλο κράτος που δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα δεν θεώρησε ποτέ αναγκαία. Εάν άρχιζε να αναπτύσσει πυρηνική ενέργεια για τα υποβρύχια της χωρίς τις διασφαλίσεις της ΙΑΕΑ, τα κίνητρά της θα ελέγχονταν πολύ προσεκτικά.
Αν η στρατηγική στάση της Αυστραλίας αλλάζει από το σύμφωνο, το ίδιο ισχύει και για την Αμερική. Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο προβάλλει την ισχύ της σε όλη την περιοχή μέσω αυτού που ο ιστορικός Bruce Cumings αποκαλεί «αρχιπέλαγος της αυτοκρατορίας» – βάσεις σε νησιά από τη Χαβάη στα ανατολικά έως το Γκουάμ, την Οκινάουα στην Ιαπωνία και, στον Ινδικό Ωκεανό, η Ντιέγκο Γκαρσία, που μισθώθηκε από τη Βρετανία χωρίς τη συγκατάθεση των κατοίκων της. Στην Αυστραλία, η Αμερική έχει τώρα, στην πραγματικότητα, μια ενισχυμένη βάση σε μέγεθος ηπείρου για τις δικές της επιχειρήσεις καθώς και έναν ενδυναμωμένο σύμμαχο.
Η κατάσταση, όπως διαμορφώνεται, θα επιβραδύνει – αλλά δεν θα ανατρέψει ακόμη – τη μετατόπιση της θαλάσσιας ισορροπίας ισχύος μεταξύ της Αμερικής και της Κίνας, η οποία διατηρεί θεαματικά επίπεδα ναυπήγησης πλοίων και κατασκευής πυραύλων. Υποδεικνύει επίσης μια αναδυόμενη πτυχή της συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας υπό τον κ. Biden: συμμαχίες των προθύμων που καθορίζονται από το τι θέλουν και τι μπορούν να προσφέρουν οι εταίροι. Πιθανώς, τα χαρακτηριστικά των νέων, συχνά συναλλακτικών, ρυθμίσεων να είναι ισχυρές δόσεις πραγματισμού.
Ένας τομέας στον οποίο αυτό θα πρέπει να ιδωθεί είναι οι χώρες Quad (Τετράδα), μια διπλωματική ομάδα μεταξύ της Αμερικής, της Αυστραλίας, της Ινδίας και της Ιαπωνίας, η οποία μετράει 14 χρόνια ζωής. Η ιδέα ενός «ελεύθερου και ανοικτού Ινδικού-Ειρηνικού» προέρχεται από την Ιαπωνία, αλλά υιοθετήθηκε με ενθουσιασμό από τα μέλη της Quad. Η Quad είναι ευρέως ευπρόσδεκτη στην περιοχή, επειδή δίνει σε μικρότερα ασιατικά κράτη επιλογές πέραν των κινεζικών. Εκτός της ρητορικής, όμως, δεν έχει πετύχει και πολλά πράγματα. Σίγουρα δεν έχει αποτρέψει την Κίνα από το να απειλεί τα μέλη της.
Η Ιαπωνία αντιμετωπίζει καθημερινά προκλήσεις από κινεζικά αεροσκάφη και πλοία γύρω από τα ακατοίκητα νησιά Σενκάκου, τα οποία η Κίνα διεκδικεί ως δικά της νησιά Ντιαογιού. Πριν από λίγο καιρό, μια σύρραξη στα Ιμαλάια μεταξύ ινδικών και κινεζικών στρατευμάτων κατέληξε σε απώλεια ανθρώπινων ζωών. Όπως έγραψε πρόσφατα ο C. Raja Mohan του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σιγκαπούρης στο περιοδικό Foreign Policy, η Ινδία, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις χερσαίες απειλές, αισθάνεται την ανάγκη να προστατεύσει τη θαλάσσια πλευρά της. Έχοντας κλονιστεί από την απότομη απόσυρση της Αμερικής από το Αφγανιστάν, βλέπει στο AUKUS μια ευπρόσδεκτη απόδειξη της μακροπρόθεσμης αμερικανικής δέσμευσης.
Στις 24 Σεπτεμβρίου, οι τέσσερις αρχηγοί κυβερνήσεων της ομάδας Quad συναντήθηκαν για πρώτη φορά αυτοπροσώπως στην Ουάσιγκτον, δείγμα των αναζωπυρωμένων προθέσεων και ενέργειας. Πολλά έχουν ειπωθεί για την ένταξη της Ινδίας στην πρωτοβουλία «Blue Dot» των άλλων τριών μελών, η οποία θέτει πρότυπα για τη διαφάνεια και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις στα έργα υποδομής και έχει ως στόχο να προσφέρει στις αναπτυσσόμενες χώρες μια ελκυστική εναλλακτική λύση στην πρωτοβουλία Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος (Belt and Road) της Κίνας. Ένα πρόγραμμα εμβολιασμού που παρουσιάστηκε σε μια εικονική σύνοδο κορυφής της ομάδας Quad τον Μάρτιο είχε ως στόχο τον εμβολιασμό των Ασιατών, αν και όχι ακόμη με θεαματικά αποτελέσματα.
Το πώς θα λειτουργήσει η Quad με το AUKUS μένει να φανεί. Είναι πιθανό η Ιαπωνία, η οποία γρήγορα τάχθηκε υπέρ του συμφώνου, να επιδιώξει να συμμετάσχει καθώς είναι ο σημαντικότερος σύμμαχος της Αμερικής στην Ανατολική Ασία, έχει κάνει πολλά για να αναβαθμίσει τη σχέση ασφαλείας της με την Αυστραλία και διαθέτει τεχνογνωσία σε υποβρύχια (αν και όχι πυρηνικά). Ίσως ένας διάλογος «Quad+2», θα ήταν πιο πιθανός, ο οποίος, με τη συμμετοχή της Βρετανίας και της Γαλλίας, θα επέτρεπε στο AUKUS, την Quad και τους Γάλλους να ευθυγραμμίσουν τις δραστηριότητές τους.
Σε ευθεία πορεία
Μια άλλη χώρα που έσπευσε να υποστηρίξει το AUKUS ήταν η Ταϊβάν, η οποία βιώνει σχεδόν συνεχή εκφοβισμό από την Κίνα. Σε μια επιχείρηση στις αρχές Σεπτεμβρίου, η Κίνα έστειλε 19 στρατιωτικά αεροσκάφη, συμπεριλαμβανομένων βομβαρδιστικών με πυρηνικές δυνατότητες, στη «ζώνη αναγνώρισης αεράμυνας» της Ταϊβάν. Ο Sam Roggeveen του Lowy Institute, ενός κέντρου μελετών στο Σίδνεϊ, υποστηρίζει ότι οι νέες δυνατότητες της Αυστραλίας πρέπει σίγουρα να οδηγήσουν σε «αυξημένες προσδοκίες ότι [η Αυστραλία] θα πάρει το μέρος της Αμερικής σε οποιαδήποτε διαμάχη με την Κίνα [για την Ταϊβάν]».
Η άλλη σημαντική ομάδα στην περιοχή είναι η Ένωση των Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), ένας οργανισμός δέκα μελών που περιλαμβάνει όλες τις χώρες με ακτές στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, εκτός από την Κίνα και την Ταϊβάν. Σε αυτή τη θάλασσα ο θαλάσσιος επεκτατισμός της Κίνας γίνεται πιο έντονα αισθητός. Πριν από περίπου τέσσερα χρόνια ολοκλήρωσε εκεί ένα τεράστιο πρόγραμμα γεωδιαμόρφωσης, καταστρέφοντας κοραλλιογενείς υφάλους για να δημιουργήσει τεράστια τεχνητά νησιά που φιλοξενούν διαδρόμους προσγείωσης και οχυρώσεις.
Η κίνηση αυτή έδωσε στην Κίνα προωθημένες βάσεις από τις οποίες θα μπορούσε να κάνει επίδειξη ισχύος σε όλα τα τμήματα της θάλασσας εντός της «γραμμής των εννέα διακεκομμένων σημείων» που παρουσιάζει ως το όριο της επικράτειάς της (βλ. χάρτη). Το γεγονός ότι τέτοιοι σταθμοί ανεφοδιασμού είναι απαραίτητοι είναι μια σαφής ένδειξη του πόσο μακριά από την Κίνα και τους διεθνείς κανόνες βρίσκεται αυτή η γραμμή. Ο Gregory Poling του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, ενός άλλου κέντρου μελετών στην Ουάσινγκτον, πιστεύει ότι η Κίνα ελπίζει ότι θα αποδειχθούν αρκετά ισχυροί ώστε, σε περίπτωση σύγκρουσης, να μην επιτραπεί η πρόσβαση αμερικανικών αεροπορικών δυνάμεων και δυνάμεων επιφανείας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Αξίζει να σημειωθεί ότι μια τέτοια αποτροπή, ακόμη και αν επιτευχθεί, δεν θα αφορούσε απαραίτητα τα υποβρύχια, τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να αποκτήσουν πρόσβαση στα εξαιρετικά βαθιά ύδατα της θάλασσας.
Ο εκφοβισμός από την Κίνα άλλων χωρών που διεκδικούν τμήματα της θάλασσας, όπως το Μπρουνέι, η Μαλαισία, οι Φιλιππίνες και το Βιετνάμ, πραγματοποιείται σε μεγάλο βαθμό μέσω δραστηριοτήτων «γκρίζας ζώνης» από την ακτοφυλακή, ερευνητικά σκάφη και στόλους κινεζικών αλιευτικών σκαφών που σχηματίζουν «θαλάσσιες πολιτοφυλακές». Οι δραστηριότητες αυτές μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Είχαν σταματήσει τις έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο στα ύδατα του Βιετνάμ και των Φιλιππίνων. Η Κίνα απαιτεί κοινές έρευνες τόσο εξαιτίας της δίψας της για τους πόρους όσο και ως μέσο πίεσης ώστε να εξαναγκάσει να αναγνωριστούν οι διεκδικήσεις της.
Ο Bill Hayton, συγγραφέας του βιβλίου «The South China Sea: The Struggle for Power in Asia», υποστηρίζει ότι ο στόχος της Κίνας είναι να δημιουργήσει έναν σινοκεντρικό κόσμο στον οποίο τα κράτη-πελάτες ή δορυφόροι σε μια διευρυνόμενη σφαίρα επιρροής θα είναι πειθήνια. Όμως η προτίμηση στο μαστίγιο και η φειδωλή της στάση έναντι του καρότου έχουν υπονομεύσει τη στρατηγική της.
Όταν, το 2016, ένα δικαστήριο της Χάγης έκρινε ότι οι αξιώσεις της Κίνας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας ήταν αβάσιμες, ο Rodrigo Duterte, ο νέος πρόεδρος των Φιλιππίνων, κατέστησε σαφές ότι θα αγνοούσε την απόφαση – παρά το γεγονός ότι επρόκειτο για ένα πόρισμα υπέρ της χώρας του σε μια υπόθεση που η χώρα του είχε προσφύγει στο δικαστήριο. Σε αντάλλαγμα για τη θέση του περίμενε «επενδυτική επέλαση».
Δεν συνέβη. Τώρα ο κ. Duterte έχει στραφεί ξανά προς την Αμερική εξαιτίας της υπόσχεσης εμβολίων κατά της covid-19 (οι Φιλιππινέζοι δεν εμπιστεύονται τα κινεζικής κατασκευής εμβόλια). Στις Φιλιππίνες, οι διαμαρτυρίες για τις διεκδικήσεις της Κίνας στη θάλασσα αναζωπυρώθηκαν. Τον περασμένο Μάρτιο 220 κινεζικά αλιευτικά σκάφη εμφανίστηκαν στον ύφαλο Whitsun, ο οποίος βρίσκεται τόσο εντός της γραμμής των εννέα σημείων όσο και εντός της “αποκλειστικής οικονομικής ζώνης” των 200 ναυτικών μιλίων των Φιλιππίνων. Σε απάντηση ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας, Teodoro “Teddy Boy” Locsin, έγραψε στο Twitter: «Φίλη μου Κίνα, πώς να το θέσω ευγενικά; Για να δω… Α…ΞΕΚΟΥΜΠΙΣΟΥ».
Το Βιετνάμ και η Μαλαισία ακολούθησαν τις Φιλιππίνες στην υποβολή ενστάσεων για τις εδαφικές διεκδικήσεις της Κίνας στον ΟΗΕ. Ο κ. Hayton υποστηρίζει ότι, συνολικά, η νησιωτική γεωδιαμόρφωση της Κίνας και ο κατάφωροι εκφοβισμοί την έχουν αφήσει με λιγότερη επιρροή από ότι είχε αρχικά.
Η κυβέρνηση Biden αισθάνεται ότι δημιουργείται ένα άνοιγμα μέσω του οποίου μπορεί ταυτόχρονα να απευθυνθεί στα μέλη της ASEAN και να αναδιαμορφώσει το ρόλο που διαδραματίζουν ορισμένες χώρες της ομάδας στην περιφερειακή ασφάλεια. Στις επισκέψεις τους στην περιοχή ο υπουργός Εξωτερικών Anthony Blinken και ο υπουργός Άμυνας Lloyd Austin δεν απαίτησαν από την ASEAN να συμπαραταχθεί με την Αμερική έναντι της Κίνας, ενώ απέφυγαν πομφόλυγες περί δημοκρατίας και ελευθερίας, όπως έκανε ο Mike Pompeo, ο προκάτοχος του κ. Blinken στην κυβέρνηση του Donald Trump. Δίνουν νέα έμφαση στα πρακτικά, σε αντίθεση με τα γεωπολιτικά, προβλήματα με την Κίνα: τη ζημιά που προκαλεί ο κινεζικός εξαναγκασμός στα δικαιώματα των βιετναμέζικων εταιρειών γεωτρήσεων για φυσικό αέριο ή στα μέσα διαβίωσης των ψαράδων των Φιλιππίνων. Δεν ζητούν ρητά από τις χώρες της ASEAN να πάρουν θέση και, όπως σημειώνει ο Derek Grossman της Rand Corporation, ενός αμερικανικού κέντρου μελετών, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι μιλούν καθησυχαστικά για «προστατευτικές μπάρες» γύρω από τον σκληρό ανταγωνισμό της Αμερικής με την Κίνα, οι οποίες θα κρατήσουν τους παρευρισκόμενους ασφαλείς σε περίπτωση που τα πράγματα πάρουν άσχημη τροπή.
Ορισμένα μέλη της ASEAN, όπως οι Φιλιππίνες και η Σιγκαπούρη, χαιρέτισαν ανοιχτά την σύναψη του AUKUS. Σύμφωνα με τα λεγόμενα ενός σκληροπυρηνικού στρατηγικού αναλυτή της Σιγκαπούρης, οτιδήποτε διατηρεί την ισορροπία ισχύος στην περιοχή είναι ευπρόσδεκτο. Το Βιετνάμ είναι πιθανό να το εγκρίνει επίσης, αν και πιο αθόρυβα.
Άλλοι είναι πιο συγκρατημένοι. Αντιλαμβάνονται ότι το AUKUS αποτελεί πρόκληση για την ιερή έννοια της «κεντρικής θέσης της ASEAN», ενός τοτεμικού ρητορικού μηχανισμού που επιδιώκει να κάνει τους άλλους να αναγνωρίσουν τη σημασία της και να κρατήσει τους αγώνες των μεγάλων δυνάμεων μακριά από τα εδάφη της. Το γραφείο του νέου πρωθυπουργού της Μαλαισίας, Ismail Sabri Yaakob, δήλωσε ότι το AUKUS θα «προκαλούσε άλλες δυνάμεις να δράσουν πιο επιθετικά στην περιοχή». (Δεδομένου ότι η Κίνα παραβίασε πρόσφατα με 16 στρατιωτικά αεροσκάφη τον εναέριο χώρο της Μαλαισίας, το βασικό επίπεδο επιθετικότητας είναι ήδη αρκετά υψηλό). Ζήτησε, όχι για πρώτη φορά, η ASEAN να γίνει μια «ζώνη ειρήνης, ελευθερίας και ουδετερότητας» ή zopfan, μια έκκληση που ο σκληροπυρηνικός στρατηγικός αναλυτής της Σιγκαπούρης λέει ότι είναι τόσο οπισθοδρομική όσο και στα όρια της αυταπάτης.
Σε γενικές γραμμές, ο κ. Biden αξιοποιεί το γεγονός ότι, ενώ η Κίνα έχει μόνο έναν πραγματικό σύμμαχο (Πακιστάν) και ελάχιστους πραγματικούς φίλους, η Αμερική εξακολουθεί να υπερηφανεύεται για τις τρομερές συγκλίνουσες δυνάμεις στην περιοχή. Υπάρχει, ωστόσο, μια «εμβληματική» παράμετρος που σηματοδοτεί την αποτυχία της Αμερικής να χρησιμοποιήσει τη δύναμή της: το εμπόριο.
Η παραίτηση της Αμερικής από την οικονομική ηγεσία ανακοινώθηκε την πρώτη ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του κ. Trump, όταν απέσυρε την Αμερική από τις διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία της Δια-Ειρηνικής Συνεργασία (TPP), μιας τότε φιλόδοξης πρωτοβουλίας ελεύθερου εμπορίου 12 χωρών με λεπτομερείς διατάξεις και πρότυπα που κάλυπταν δύσκολα ζητήματα όπως η πνευματική ιδιοκτησία και η κρατική στήριξη της βιομηχανίας. Οι διαπραγματεύσεις, στις οποίες συμμετείχαν τέσσερα κράτη της ASEAN, αποτελούσαν τον κεντρικό μη στρατιωτικό πυλώνα της «στροφής προς την Ασία» του Προέδρου Barack Obama – ως αντιπρόεδρός του, ο κ. Biden υπήρξε υποστηρικτής της. Αλλά η αντιπάθεια του Κογκρέσου αποκλείει κάθε πιθανότητα να ασχοληθεί εκ νέου με την ιδέα.
Υπό το πρίσμα των παραπάνω, αναδεικνύονται δύο βαθιά προβλήματα για την Αμερική. Το ένα είναι ότι η θητεία του κ. Trump υπονόμευσε παλιές παραδοχές για την αξιοπιστία της Αμερικής ως συμμάχου. Το εκτόπισμα του κ. Biden είναι περίπου ποσοτικά ανάλογο με αυτό που φαντάζεται κανείς στους κύκλους της εξωτερικής πολιτικής. Αλλά δεν υπάρχει πραγματικά κανένας τρόπος να γνωρίζουμε τι μπορεί να τον ακολουθήσει. Το άλλο είναι ότι όταν πρόκειται για το εμπόριο, ειδικά στην Ασία, όπου η Κίνα έχει αποκτήσει μεγάλη κυριαρχία (βλ. διάγραμμα), η Αμερική μάχεται με τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα.
Στην τεχνολογία η Αμερική μπορεί να κάνει πράγματα. Μπορείτε να φανταστείτε την Αμερική να βρίσκει τρόπους για να ενθαρρύνει την Ιαπωνία και την Ινδία να συνεργαστούν στενότερα μέσω του AUKUS στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης, της κβαντικής υπολογιστικής και άλλων πτυχών της σύγχρονης ασφάλειας. Προσθέστε τη Νότια Κορέα και την Ταϊβάν, και έχετε μια σειρά από τεχνολογικά έθνη που θα ήταν σε ισχυρή θέση να θέσουν ανοικτά πρότυπα για τεχνολογίες επόμενης γενιάς, προσφέροντας στις χώρες μια εναλλακτική λύση στα κινεζικά πρότυπα και έτσι ενδεχομένως να τα περιθωριοποιήσουν. Δεν ισχύει το ίδιο για το εμπόριο γενικότερα.
Μια τρύπα στη στρατηγική
Αν και η αποχώρηση της Αμερικής από την ΤΡΡ ήταν ένα τεράστιο πλήγμα για τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους στη διαδικασία, το 2018 οι προσπάθειες με επικεφαλής την Αυστραλία και την Ιαπωνία βοήθησαν να δημιουργηθεί μια νέα έκδοση της συμφωνίας, γνωστή ως Συνολική και Προοδευτική Συμφωνία για τη Διασυνοριακή Εταιρική Σχέση στη περιοχή του Ειρηνικού (CPTPP).
Στις 16 Σεπτεμβρίου, μία ημέρα μετά την ανακοίνωση του AUKUS, η Κίνα, η οποία έχει συνάψει διμερείς συμφωνίες με πολλούς από τους γείτονές της, ζήτησε να ενταχθεί στην CPTPP. Αυτό μπορεί να αποσκοπούσε περισσότερο στην πρόκληση προβλημάτων παρά σε μια σοβαρή προσπάθεια ένταξης. (Η Ταϊβάν απάντησε με την υποβολή αίτησης, επίσης.) Ο λόγος που η Κίνα προώθησε τις διαπραγματεύσεις για μια πολύ λιγότερο αυστηρή εμπορική συμφωνία 15 χωρών, την Περιφερειακή Ολοκληρωμένη Οικονομική Σύμπραξη, είναι ότι δεν έχει καμία από τις απαιτήσεις της CPTPP για την εργατική νομοθεσία και τους ελέγχους των κρατικών επιχειρήσεων, περιορισμούς που η Κίνα δύσκολα θα μπορούσε να τηρήσει.
Όμως, το κόλπο της Κίνας καθιστά σαφές το γεγονός ότι η Αμερική δεν είναι σε θέση να την αντιμετωπίσει. Και, σύμφωνα με τα λόγια του Bilahari Kausikan, πρώην κορυφαίου διπλωμάτη της Σιγκαπούρης, η έλλειψη οικονομικής ηγεσίας της παραμένει «η μεγάλη τρύπα της αμερικανικής στρατηγικής».
© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
