Οι στρατιωτικές δαπάνες φαίνεται πως θα φτάσουν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα για τις χώρες της ΕΕ. Μετά την ανακοίνωση του σχεδίου ReArm Europe, αναμένεται ότι το ποσοστό των αμυντικών δαπανών σε σχέση με το ΑΕΠ θα συνεχίσει να αυξάνεται, καθώς η πιθανή ανάγκη των ευρωπαϊκών χωρών να παρέχουν εγγύηση ασφαλείας στην Ουκρανία ασκεί πίεση στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Ωστόσο, ορισμένες οικονομίες έχουν περιορισμένα δημοσιονομικά περιθώρια, γεγονός που καθιστά δύσκολη την αύξηση των αμυντικών δαπανών σε σχέση με το ΑΕΠ τους, παρατηρεί σε σημερινό της report η DBRS.
Οι χώρες εξετάζουν τρόπους να ξεπεράσουν αυτές τις δημοσιονομικές και χρεωστικές προκλήσεις, καθώς και την απροθυμία των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν άμεσα τον αμυντικό τομέα. Αυτό οδήγησε στην επιβολή αρκετών τραπεζικών φόρων για τη χρηματοδότηση των αυξανόμενων στρατιωτικών δαπανών, καθώς οι ευρωπαϊκές τράπεζες σημείωσαν ρεκόρ κερδών τα τελευταία δύο χρόνια και καλούνται όλο και περισσότερο να συμβάλουν.
Άλλες επιλογές περιλαμβάνουν τη χρήση ρυθμιζόμενων καταθετικών σχημάτων μέσω τραπεζών, ως κίνητρα για την κινητοποίηση των αποταμιεύσεων των νοικοκυριών. Κατά την άποψή μας, αυτός θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος για τις τράπεζες να συμβάλουν χωρίς να παραβιάζουν τα κριτήρια ESG (Περιβαλλοντικά, Κοινωνικά και Διακυβέρνησης) και να διοχετεύσουν μέρος των απαραίτητων κεφαλαίων για την ανασυγκρότηση των ευρωπαϊκών αμυντικών δυνατοτήτων. Ωστόσο, δεν αναμένουμε ότι αυτό θα αποτελέσει άμεση λύση για δεκαετίες υποεπένδυσης στον ευρωπαϊκό αμυντικό τομέα.
Σε ιστορικό υψηλό οι Αμυντικές Δαπάνες της ΕΕ
Μετά το ρεκόρ των 279 δισ. ευρώ το 2023, οι αμυντικές δαπάνες της ΕΕ εκτιμάται ότι έφτασαν τα 326 δισ. ευρώ το 2024, σημειώνοντας αύξηση 17% σε ετήσια βάση, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας. Αυτό σηματοδοτεί το δέκατο συνεχόμενο έτος αύξησης.
Οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις, όπως η σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς και ο πόλεμος στην Ουκρανία, ώθησαν τις χώρες της ΕΕ να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες, ώστε να πλησιάσουν τις κατευθυντήριες γραμμές του ΝΑΤΟ.
Επιπλέον, η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ και η απόφαση του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να αναστείλει τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία έχουν αυξήσει τη σημασία της άμυνας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Από το 2022, η ΕΕ έχει εφαρμόσει αρκετές πρωτοβουλίες, όπως:
- Ευρωπαϊκή Στρατηγική Αμυντικής Βιομηχανίας,
- Νόμος για τη Στήριξη της Παραγωγής Πυρομαχικών,
- Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας.
- Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB) και η Νοrdic Investment Bank ήραν τους περιορισμούς τους ώστε να ξεκινήσουν τη χρηματοδότηση αμυντικών έργων, όπως ανακοινώθηκε το 2024.
Παρόλα αυτά, με το γεωπολιτικό ρίσκο να αυξάνεται, εκτιμάται ότι οι χρηματοδοτικές ανάγκες του αμυντικού τομέα της ΕΕ θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Ωστόσο, η χρηματοδότηση του αμυντικού τομέα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις.
Οι απαιτήσεις του ΝΑΤΟ και οι δημοσιονομικοί περιορισμοί
Το ΝΑΤΟ αποτελείται σήμερα από 32 μέλη, τα οποία έχουν δεσμευτεί από το 2014 να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες στο 2% του ΑΕΠ. Από αυτά, 23 χώρες ανήκουν στην ΕΕ, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 33% του συνολικού ΑΕΠ των χωρών του ΝΑΤΟ στο τέλος του 2024.
Οι πέντε μεγαλύτερες οικονομίες της ΕΕ στο ΝΑΤΟ—Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και Ολλανδία—αντιπροσωπεύουν το 75% του συνολικού ΑΕΠ των χωρών της ΕΕ, που είναι μέλη του ΝΑΤΟ, πράγμα που σημαίνει ότι αυτές οι χώρες θα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τις επενδύσεις της ΕΕ στον τομέα της άμυνας.
Ωστόσο, σημειώνουμε ότι η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία αντιμετωπίζουν δημοσιονομικούς περιορισμούς, γεγονός που μειώνει τη δυνατότητά τους να χρηματοδοτήσουν περαιτέρω τον αμυντικό τομέα.
Αν και αρκετές χώρες της ΕΕ έχουν ήδη καταφέρει να πληρούν ή να ξεπερνούν τις κατευθυντήριες γραμμές του ΝΑΤΟ για 2% του ΑΕΠ, οι πρόσφατες ανακοινώσεις του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, τον Ιανουάριο του 2025 όρισαν έναν νέο στόχο άνω του 3%.
Η DBRS εκτιμά ότι, με βάση τις τρέχουσες αμυντικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ, αυτό θα απαιτούσε μια πρόσθετη ετήσια επένδυση ύψους 176 δισ. ευρώ από τις χώρες της ΕΕ που είναι μέλη του ΝΑΤΟ.
Εάν το όριο αυξηθεί στο 5% του ΑΕΠ, αυτό θα μπορούσε να συνεπάγεται μια σχεδόν τριπλάσια ετήσια επένδυση, φτάνοντας τα 508 δισ. ευρώ από τις χώρες της ΕΕ που ανήκουν στο ΝΑΤΟ.
Τρόποι χρηματοδότησης των αμυντικών προγραμμάτων
Οι χώρες της ΕΕ έχουν προτείνει διάφορους τρόπους χρηματοδότησης των αμυντικών προγραμμάτων. Στη Γαλλία, ο Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν πρότεινε πρόσφατα την δημιουργία ειδικών αποταμιευτικών προϊόντων για τη στήριξη της χρηματοδότησης της άμυνας, δεδομένων των δημοσιονομικών περιορισμών.
Αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να κινητοποιήσει τις ιδιωτικές αποταμιεύσεις των νοικοκυριών, ανακατευθύνοντάς τες προς στρατηγικούς τομείς, παρόμοια με τα ομόλογα πολέμου (War Bonds), που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια παγκόσμιων συγκρούσεων.
Υπάρχουν δύο πιθανές επιλογές:
- Η δημιουργία ενός ειδικού αποταμιευτικού προγράμματος άμυνας.
- Η αναδιαμόρφωση του υπάρχοντος “Livret A”, ενός χρηματοοικονομικού προϊόντος που προσφέρουν οι γαλλικές τράπεζες. Το Livret A ιδρύθηκε το 1818, αλλά από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χρησιμοποιείται κυρίως για τη χρηματοδότηση της κοινωνικής στέγασης.
Και τα δύο είναι ρυθμιζόμενα καταθετικά σχήματα, δηλαδή φορολογικά αφορολόγητοι λογαριασμοί καταθέσεων με κρατικά καθοριζόμενο επιτόκιο, το οποίο συνήθως είναι συνδεδεμένο με τον πληθωρισμό.
Παρόλο που αυτές οι επιλογές δεν είναι νέες—έχουν ήδη προταθεί στο Γαλλικό Κοινοβούλιο από το 2023—η εφαρμογή τους παραμένει αβέβαιη λόγω της πολιτικής αστάθειας και του κατακερματισμού στη Γαλλία. Αυτό δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με την ικανότητα της κυβέρνησης να προχωρήσει σε νομοθετικές αλλαγές για τη χρήση του Livret A στην άμυνα.
Livret A και γαλλική άμυνα
Με υποχρεώσεις άνω των 400 δισεκατομμυρίων ευρώ το γ’ τρίμηνο του 2024, το Livret A αντιπροσωπεύει περίπου το 6,3% των αποταμιεύσεων των γαλλικών νοικοκυριών και θα μπορούσε να αποτελέσει μια λύση για να χρηματοδοτηθούν εν μέρει οι αυξανόμενες ανάγκες άμυνας της Γαλλίας χωρίς να αυξηθεί το δημόσιο χρέος. Η DBRS εκτιμάει ότι οι ανάγκες αυτές ανέρχονται περίπου σε 39 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως στην περίπτωση του στόχου του 3% και 127 δισεκατομμύρια ευρώ στην περίπτωση του στόχου του 5%.
Οι γαλλικές τράπεζες συνήθως κατέχουν μεγάλο ποσοστό από τις ρυθμιζόμενες αποταμιευτικές καταθέσεις στους λογαριασμούς τους—περίπου 35% έως 45% για τον όμιλο Crédit Agricole και τον όμιλο BPCE, 20% για τη Société Générale και 5% για την BNP Paribas. Με τον πληθωρισμό σε υψηλά επίπεδα, οι αποδόσεις στους λογαριασμούς αποταμίευσης ήταν υψηλότερες τα τελευταία δύο χρόνια και ασκούν πίεση στα έσοδα από τόκους (NII) των γαλλικών τραπεζών από την πλευρά των υποχρεώσεων. Τα έσοδα από τη λιανική τραπεζική ξεκίνησαν να δείχνουν τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης το 2024. Ωστόσο, η περαιτέρω αξιοποίηση ρυθμιζόμενων προγραμμάτων για χρηματοδότηση της άμυνας σε συνθήκες πτώσης των επιτοκίων θα μπορούσε να εμποδίσει αυτή την ανάκαμψη.
Οι φόροι έκτακτου κέρδους
Μία άλλη λύση φαίνεται να αναδύεται σε ορισμένες χώρες της ΕΕ με τη μορφή φόρου εκτάκτου κέρδους, που αφορά τον τραπεζικό τομέα. Από το 2022 έως το 2024, οι ευρωπαϊκές τράπεζες κατέγραψαν ρεκόρ κερδών λόγω των υψηλότερων επιτοκίων και αναμένονται να συνεχίσουν την καλή τους απόδοση το 2025 παρά τη μείωση των επιτοκίων. Στο πλαίσιο αυτής της αυξημένης κερδοφορίας, η Λετονία και η Λιθουανία έχουν θεσπίσει ταμεία άμυνας, που θα χρηματοδοτηθούν εν μέρει από φόρο τραπεζικών κερδών για τη χρηματοδότηση των στρατιωτικών τους δαπανών.
Το Λιθουανικό Κοινοβούλιο ενέκρινε ένα νέο πακέτο άμυνας τον Ιούνιο του 2024 με λύσεις για την αύξηση των στρατιωτικών δαπανών της χώρας στο 3,00% του ΑΕΠ από 2,85% το 2024. Αυτό περιλαμβάνει κυρίως νέο νόμο για την τροποποίηση του προηγούμενου Νόμου για τη Βραχυπρόθεσμη Συνολική Συμβολή, επεκτείνοντας τον ήδη υπάρχοντα φόρο εκτάκτου κέρδους στις τράπεζες έως το 2025. Αυτή η συνεισφορά υπολογίζεται πάνω σε έσοδα από τόκους για την περίοδο 2019–22 και αναμένεται να φτάσει τα 60 εκατομμύρια ευρώ για το 2025, που αντιστοιχεί περίπου στο 6% των κερδών των τραπεζών της Λιθουανίας το 2023.
Η Λετονική κυβέρνηση ακολούθησε αυτό τον δρόμο τον Οκτώβριο του 2024, υλοποιώντας έναν παρόμοιο φόρο εκτάκτου κέρδους για την περίοδο 2025–2027, που θα ανέλθει στο 60% των ετησίων εσόδων από τόκους που ξεπερνούν το 50% των μέσων ετησίων εσόδων από τόκους των λετονικών τραπεζών για την περίοδο 2018–22. Η DBRS εκτιμά ότι αυτό θα αντιπροσωπεύει περίπου 100 εκατομμύρια ευρώ το 2025 και περίπου 80 εκατομμύρια ευρώ για το 2026 και το 2027 (δηλαδή περίπου το 14% των καθαρών κερδών των τραπεζών της Λετονίας το 2023).
Ενώ αυτές οι λύσεις αντιπροσωπεύουν σημαντικά ποσοστά των αποτελεσμάτων των τραπεζών, ο καναδικός οίκος έχει υπολογίσει ότι αυτό θα αντιπροσωπεύει μόνο ένα μικρό ποσοστό των επιπλέον αναγκών για τις χώρες που τις εφαρμόζουν. Η Λετονία ήδη πληροί τον στόχο του 3%, αλλά για τη Λιθουανία, ένας φόρος εκτάκτου κέρδους για τις τράπεζες θα αντιπροσωπεύει μόνο το 0,05% από τα 117 δισεκατομμύρια ευρώ που απαιτούνται για να επιτευχθεί ο στόχος του 3%. Στην περίπτωση που οι στρατιωτικές δαπάνες σε ποσοστό ΑΕΠ αυξηθούν στο 5%, αυτές οι συνεισφορές, αν και σημαντικές για τις τράπεζες, θα είναι σαφώς αμελητέες για αυτές τις χώρες.
Παραμένουν οι προκλήσεις παρά τις πιέσεις στις τράπεζες
Καθώς οι στόχοι δαπανών άμυνας του ΝΑΤΟ φαίνεται να αυξάνονται, είναι όλο και πιο πιθανό ότι οι τράπεζες της ΕΕ θα κληθούν να αναλάβουν κάποιο μέρος αυτής της πίεσης, είτε μέσω φόρων είτε μέσω προγραμμάτων καταθέσεων. Οι τράπεζες διατηρούν αυστηρά κριτήρια ESG στις πρακτικές δανεισμού, και καθώς ο τομέας άμυνας θεωρείται μη βιώσιμος στο πλαίσιο του συστήματος ταξινόμησης της ΕΕ, οι τράπεζες έχουν αποφύγει τη χρηματοδότηση του τομέα άμυνας. Επιπλέον, η δομή των έργων άμυνας παραμένει πολύπλοκη, υψηλού κινδύνου, μακροχρόνια και εκτεθειμένη σε σημαντικούς νομικούς και κινδύνους συμμόρφωσης.
Ωστόσο, στο τρέχον γεωπολιτικό περιβάλλον, οι τράπεζες αρχίζουν σιγά-σιγά να αλλάζουν άποψη και η ΕΤΕπ επιτρέπει πλέον τη χρηματοδότηση διπλής χρήσης έργων άμυνας. Επιπλέον, η DBRS εκτιμά ότι η αποκάλυψη του Σχεδίου ReArm Europe της ΕΕ μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερη απροθυμία από τις τράπεζες να βοηθήσουν στη χρηματοδότηση των δαπανών άμυνας. Στο μεταξύ, οι λύσεις που προτείνονται επιτρέπουν στις τράπεζες να συνεισφέρουν πιο ενεργά διοχετεύοντας τα απαραίτητα κεφάλαια και παρακάμπτοντας τα τρέχοντα κριτήρια ESG.
Διαβάστε επίσης
Ταμείο Ανάκαμψης: Το 50% των στόχων & των οροσήμων θα υλοποιηθεί το 2026
Τραμπ: Έτοιμος για ειρήνη στην Ουκρανία & αποφασισμένος για δασμούς σε όλους
Κλιματική ανθεκτικότητα: Πώς θα καλυφθεί το χρηματοδοτικό κενό
