Γιατί δεν αποταμιεύουν τα νοικοκυριά στην Ελλάδα

Η τεράστια επιβάρυνση των νοικοκυριών με δαπάνες στέγασης, η φοροδιαφυγή που είναι πιο εκτεταμένη μεταξύ των αυτοαπασχολούμενων, τα υψηλά ποσοστά αναπλήρωσης στις συντάξεις κατά το παρελθόν και οι πολύ διαδεδομένες στην Ελλάδα γονικές παροχές ακινήτων, βρίσκονται πίσω από την πολύ χαμηλή αποταμίευση των ελληνικών νοικοκυριών.

Οι παράγοντες αυτοί, και όχι όπως θα περίμενε κανείς, η κρίση, η ακρίβεια, τα χαμηλά επιτόκια στις καταθέσεις ή και το… ελληνικό dna, βρίσκονται πίσω από το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν αποταμιεύουμε, όπως διαπιστώνει έρευνα της Eurobank για την αποταμίευση που εκπόνησαν οι καθηγητές του Οικονομικού Πανεπιστημίου (ΟΠΑ), Σαράντης Καλυβίτης, Μαργαρίτα Κατσίμη και Θωμάς Μούτος.

Η ενίσχυση της αποταμίευσης αποτελεί εθνικό στοίχημα, καθώς η κρίση άφησε τη χώρα με ένα τεράστιο επενδυτικό κενό, της τάξεως των 100 δισ. ευρώ, το οποίο δεν μπορεί να καλυφθεί (ούτε και πρέπει να εξαρτάται) αποκλειστικά από επενδύσεις του εξωτερικού. Χρειάζονται και εθνικοί πόροι που θα προέλθουν από την αποταμίευση, εξασφαλίζοντας μακροπρόθεσμα την αναπτυξιακή πορεία της χώρας. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση, έχοντας τη χαμηλότερη εθνική αποταμίευση (και δη αρνητική) ως ποσοστό του ΑΕΠ, από όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, καθώς και από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του ΟΟΣΑ. Μάλιστα, η αποταμίευση στην Ελλάδα υστερεί από αυτήν του 80% των αφρικανικών χωρών και χωρών όπως η Βραζιλία και το Μεξικό.

Η αποταμίευση των ελληνικών νοικοκυριών σημείωσε κατακόρυφη πτώση κατά τη διάρκεια της κρίσης, από 9% του διαθέσιμου εισοδήματος το 2009, σε αρνητική αποταμίευση -4% του διαθέσιμου εισοδήματος το 2022. Αντίθετα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση η αποταμίευση των νοικοκυριών έχει σταθεροποιηθεί σε περίπου 13% του διαθέσιμου εισοδήματος από το 2011 και έπειτα. Διευκρινίζεται ότι η αποταμίευση δεν είναι ταυτόσημη της αύξησης των καταθέσεων που παρουσιάζει η ελληνική οικονομία. Απλά διότι οι καταθέσεις στις τράπεζες αυξάνουν και από ρευστοποιήσεις περιουσιακών στοιχείων, κάτι που δεν συνιστά αποταμίευση, δηλαδή κατανάλωση μικρότερη του ύψους του εισοδήματος.

Στην έρευνα του ΟΠΑ για λογαριασμό της Eurobank προκύπτει ότι η μέση ετήσια αποταμίευση είναι αρνητική για τα νοικοκυριά με δύο ενήλικες και παιδιά (-2.159 ευρώ). Συνολικά, η μέση ετήσια αποταμίευση για το σύνολο του δείγματος της έρευνας ανέρχεται σε 1.076 ευρώ.

Την υψηλότερη αποταμίευση έχουν (αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στην υπόλοιπη ΕΕ) οι συνταξιούχοι (μέση ετήσια αποταμίευση 2.248 ευρώ), οι εργαζόμενοι αποταμιεύουν 410 ευρώ, οι μισθωτοί 542 ευρώ και οι αυτοαπασχολούμενοι μόλις 63 ευρώ. Το 40% της συνολικής αποταμίευσης προέρχεται από το 1% των νοικοκυριών με τα υψηλότερα εισοδήματα. Τα ποσοστά αποταμίευσης διαφέρουν σημαντικά ανά κλίμακα εισοδήματος και είναι αρνητικά για τέσσερα στα δέκα νοικοκυριά του δείγματος. Οι δαπάνες για υγεία και εκπαίδευση σχετίζονται αρνητικά με την αποταμίευση. Τα νοικοκυριά που δηλώνουν δαπάνες σε τυχερά παίγνια έχουν σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό αποταμίευσης.

Ισχυρό αντικίνητρο για την αποταμίευση έχει δώσει η δομή του συνταξιοδοτικού συστήματος τα προηγούμενα χρόνια, καθώς οι συντάξεις ήταν υψηλότερες των μισθών, με αποτέλεσμα να μην δημιουργείται στον εργαζόμενο η ανάγκη της αποταμίευσης.

Σημαντικό αρνητικό ρόλο στην αποταμίευση έχει παίξει η εκτεταμένη φοροδιαφυγή στους μη μισθωτούς, όπως επίσης και οι μεταβιβάσεις πλούτου από γενιά σε γενιά, και ιδιαίτερα οι γονικές παροχές που είναι πολύ πιο διαδεδομένες στην Ελλάδα σε σχέση με τις άλλες χώρες. Την ίδια στιγμή, πάντως, που έχοντας π.χ. ένα σπίτι από τους γονείς, εκλείπει το κίνητρο της αποταμίευσης για την απόκτηση στέγης, υπάρχουν και τα αυξημένα κόστη για στέγαση (π.χ. δάνειο -αν και μόλις το 11% των Ελλήνων έχουν στεγαστικό δάνειο -, ενοίκιο, συντήρηση) που επίσης μειώνουν το διαθέσιμο εισόδημα για αποταμίευση.

Διαβάστε επίσης:

Τι αλλάζει στη διαχείριση κόκκινων δάνειων για 2,4 εκατ. οφειλέτες

Πώς θα βγείτε με μειωμένη ή πλήρη σύνταξη από πέντε βασικά Ταμεία

Ηλέκτρα: Πώς προχωρά η ενεργειακή αναβάθμιση κρατικών κτιρίων