THEPOWERGAME
Αύξηση των παραπόνων των καταναλωτών από συναλλαγές στο πλαίσιο της Black Friday αναμένουν οι καταναλωτικές οργανώσεις, που παρέχουν πληροφόρηση για τα δικαιώματα των καταναλωτών, χωρίς όμως να διαθέτουν τη θεσμική και οικονομική δυναμική για αποφασιστική παρέμβαση στα μεγάλα ζητήματα της εποχής, όπως συμβαίνει με τα καταναλωτικά κινήματα σε άλλες χώρες. Το καταναλωτικό κίνημα στην Ελλάδα είναι αναιμικό και αδύναμο και αυτός είναι ένας λόγος που δεν μπορεί να συνεισφέρει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση σύγχρονων απειλών, όπως η ακρίβεια και ειδικότερα ο λεγόμενος πληθωρισμός της απληστίας.
Διαπιστώνεται, μάλιστα, σύμφωνα με στοιχεία καταναλωτικών οργανώσεων, ότι οι αθέμιτες πρακτικές και η κερδοσκοπία αυξήθηκαν στην Ελλάδα την περίοδο της υπερδεκαετούς οικονομικής κρίσης και πήραν διαστάσεις με τις πρόσφατες κρίσεις, την πανδημία και τις επιπτώσεις του πληθωρισμού, ενεργοποιώντας σήμερα νέα μέτρα από την κυβέρνηση.
Επίσης, δεν υπάρχει καταναλωτική συνείδηση στη χώρα μας, ενώ το καταναλωτικό κίνημα δεν έχει υποστηριχθεί θεσμικά, λειτουργικά και οικονομικά, ώστε να επιτελεί τον ρόλο του ως μια οργανωμένη κίνηση πολιτών και κυβέρνησης για ενίσχυση των δικαιωμάτων των αγοραστών σε σχέση με τους πωλητές (ορισμός Philip Kotler, 2000). Οι καταναλωτικές οργανώσεις στην Ελλάδα είναι εν πολλοίς εθελοντικές και στηρίζονται στις συνδρομές των μελών τους για να διοργανώσουν καμπάνιες και να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των καταναλωτών, την ώρα που σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες προβλέπεται χρηματοδότηση της τάξης του 50%-90%, με στήριξη από τις κυβερνήσεις και την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Με τον τρόπο αυτόν έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν στην προσπάθεια του κράτους να εφαρμόσει τη νομοθεσία και να ενημερώσει τους καταναλωτές, επιτελώντας έναν επικουρικό ρόλο στην πολιτική ηγεσία.
Σημειώνεται ότι τα πρώτα οργανωμένα κινήματα καταναλωτών δημιουργήθηκαν στις ΗΠΑ το 1936, με την ίδρυση της Ένωσης Καταναλωτών (Consumers Union), που αποτελεί τη μεγαλύτερη καταναλωτική οργάνωση στον κόσμο, ενώ η αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Οργάνωση Καταναλωτών (BEUC) πρωτοεμφανίζεται τη δεκαετία του 1960. Στην Ελλάδα έχουμε κάποια αμυδρή δράση από το 1970, αλλά νομικό πλαίσιο για την προστασία των δικαιωμάτων του καταναλωτή έχουμε για πρώτη φορά με τον νόμο 2251 του 1994.
Πρόκειται για νόμο που εναρμόνισε το ελληνικό δίκαιο με μια σειρά από κοινοτικές οδηγίες, ενώ ακολούθησε η σύσταση Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή υπό το υπουργείο Ανάπτυξης. Ο νόμος του 1994 προέβλεπε προϋποθέσεις για τη δημιουργία και τη λειτουργία ενώσεων καταναλωτών και ήταν πρωτοποριακός για την εποχή, τουλάχιστον για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, καθώς ανέθετε την προστασία των καταναλωτών στις ενώσεις καταναλωτών. Ας σημειωθεί ότι οι συλλογικές αγωγές οργανώσεων καταναλωτών, ειδικά τα τελευταία χρόνια, και οι προσφυγές στα δικαστήρια για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καταναλωτών, έγιναν χάρη στις δυνατότητες που δίνει ο συγκεκριμένος νόμος 2251/1994. Προβλέφθηκε επίσης χρηματοδότηση από τους δήμους, την τοπική αυτοδιοίκηση πρώτου και δεύτερου βαθμού και ορίστηκαν οι πόροι των καταναλωτικών ενώσεων, που προέρχονται κυρίως από τις συνδρομές των μελών, το κράτος και την πώληση εντύπων. Το πλαίσιο όμως άλλαξε το 2011, ενώ δύο χρόνια αργότερα, με τα μνημόνια, αποσύρθηκε η νομοθετική διάταξη που προέβλεπε χρηματοδότηση και καταργήθηκαν όλοι οι κωδικοί για τις χρηματοδοτήσεις ενώσεων καταναλωτών.
Προσδοκίες για χρηματοδότηση των καταναλωτικών ενώσεων
Η χρηματοδότηση επανήλθε φέτος, τον Φεβρουάριο 2023, θεσμικά μόνο, διότι λειτουργικά δεν έχει επέλθει κάποια αλλαγή και γίνονται επαφές αυτό το διάστημα με την ηγεσία του υπουργείου Ανάπτυξης, που είναι ο εποπτεύων φορέας, προκειμένου να λειτουργήσουν και οι χρηματοδοτήσεις. Επιπλέον, η νομοθεσία έχει βελτιωθεί, ενσωματώνοντας σχετική ευρωπαϊκή οδηγία που προβλέπει ότι οι συλλογικές αγωγές έχουν και αποζημιωτικό χαρακτήρα για τους καταναλωτές.
Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν περίπου 20 πιστοποιημένες ενώσεις καταναλωτών και 2 ομοσπονδίες, καταδεικνύοντας την πολυδιάσπαση του καταναλωτικού κινήματος στην Ελλάδα, αν και θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι μεγάλες οργανώσεις είναι 3-4, ενώ πολλές ενώσεις εκπροσωπούν ομάδες καταναλωτών στην περιφέρεια. Σημειώνεται πάντως ότι πριν από δέκα χρόνια ήταν σχεδόν διπλάσιες, όταν στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες λειτουργούν πολύ λιγότερες, και ενίοτε πανίσχυρες οργανώσεις.
Οργανώσεις όπως η ΕΚΠΟΙΖΩ έχουν αξιοποιήσει τις δυνατότητες του νόμου του 1994, έχοντας καταθέσει 62 συλλογικές αγωγές, εκ των οποίων 45 είχαν θετική έκβαση. Η χρημνατοδότησή της, πριν αποσυρθεί η σχετική πρόβλεψη στο νόμο έφτανε μόλις τα 50 χιλ. ευρώ, αλλά ήταν σημαντική, όπως αναφέρει στο powergame.gr η Παναγιώτα Καλαποθαράκου, από τα ιδρυτικά μέλη, σήμερα αντιπρόεδρος και επί σειρά ετών γενική διευθύντρια της ΕΚΠΟΙΖΩ. Σημειώνει ότι στη Γερμανία, που η «φωνή» των καταναλωτών είναι ισχυρή, η χρηματοδότηση των καταναλωτικών οργανώσεων φτάνει το 90%.
Η συμμετοχή των καταναλωτών σε κέντρα λήψης αποφάσεων
Το ζητούμενο εξάλλου για την ενδυνάμωση των καταναλωτών είναι η συμμετοχή σε φορείς λήψης αποφάσεων, κάτι που σήμερα δεν συμβαίνει στη χώρα μας. Για παράδειγμα, μπορεί να υπάρχει Εθνικό Συμβούλιο Καταναλωτή και άλλοι φορείς, όπου μετέχουν καταναλωτικές ενώσεις, αλλά αυτά τα όργανα έχουν συμβουλευτικό και γνωμοδοτικό ρόλο προς το υπουργείο Ανάπτυξης. Οι ενώσεις καταναλωτών επιδιώκουν έναν πιο αποφασιστικό ρόλο. Όπως υπενθυμίζει η κ. Καλαποθαράκου, το 1996 θεσμοθετήθηκε η συμμετοχή στο συμβούλιο της Επιτροπής Ανταγωνισμού εκπροσώπου των καταναλωτών, αλλά η σχετική ρύθμιση καταργήθηκε έπειτα από λίγα χρόνια. Ως εκ τούτου, αποδυναμώθηκε ο θεσμικός ρόλος των καταναλωτικών οργανώσεων, που σε συνδυασμό με την οικονομική εξασθένηση δεν επιτρέπει την ανάπτυξη δυναμικής για την αναχαίτιση της ακρίβειας, των επιπτώσεων της ενεργειακής κρίσης και άλλων προκλήσεων. Με τα πενιχρά οικονομικά μέσα που διαθέτουν, δηλαδή τις συνδρομές των καταναλωτών, της τάξης των 30 ευρώ ετησίως, ακόμη και μεγάλες καταναλωτικές οργανώσεις, όπως η ΕΚΠΟΙΖΩ ή το ΙΝΚΑ, δεν είναι σε θέση να προχωρήσουν σε συλλογικές ενέργειες υπεράσπισης των συμφερόντων των καταναλωτών, που απαιτούν έρευνα και μελέτη με την οποία θα υποστηριχθούν επιχειρήματα, όπως συνέβη με την ενεργειακή κρίση.
Ας σημειωθεί ότι με βάση στοιχεία του Συνηγόρου του Καταναλωτή, οι αναφορές αυξήθηκαν το 2022 σε σχέση με το 2021, με τη μεγαλύτερη αύξηση, της τάξης του 149,5%, να αφορά τα πολλά και οξύτατα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι Έλληνες καταναλωτές στον κλάδο της ενέργειας, όπου διαπιστώθηκε ότι οι προμηθευτές στην πλειονότητά τους προέβαιναν σε εσφαλμένη και πλημμελή προσυμβατική ενημέρωση, σε αναδρομική τροποποίηση των τιμολογίων προμήθειας, χωρίς την οφειλόμενη κατά νόμο προηγούμενη ενημέρωση και, κυρίως, σε αδιαφανείς πρακτικές σε σχέση με τον υπολογισμό της ρήτρας κόστους προμήθειας στις συνδέσεις κυμαινόμενου τιμολογίου, προκαλώντας την επιβάρυνση των καταναλωτών με υπέρογκες χρεώσεις.
Η καταναλωτική κουλτούρα και οι 3 καταλύτες
Σήμερα, που η ακρίβεια επιβαρύνει περαιτέρω τα νοικοκυριά, εκτροχιάζοντας τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς, συλλογικές ενέργειες, όπως π.χ. τα μποϊκοτάζ σε μεγάλες αγορές της Ευρώπης, που ασκούν πίεση για την προάσπιση των συμφερόντων των καταναλωτών, δεν είναι εφικτές. Επιπλέον, στις ώριμες αγορές υπάρχει αυστηρότητα στην τήρηση των νόμων και σεβασμός απέναντι στον καταναλωτή, ενώ ειδικά στην Ελλάδα, όπως σημειώνουν στελέχη καταναλωτικών οργανώσεων, υπάρχουν διαχρονικές στρεβλώσεις κυρίως λόγω της έλλειψης αποτελεσματικών και ουσιαστικών ελέγχων, που αφήνουν χώρο στην ανάπτυξη κερδοσκοπίας.
Οι απόψεις συγκλίνουν στο ότι στις προτεραιότητες στο εξής για ένα πιο ισχυρό καταναλωτικό κίνημα πρέπει να είναι: η ενημέρωση και εκπαίδευση των καταναλωτών ώστε να αποκτήσουν καταναλωτική συνείδηση, η οργάνωση των καταναλωτών για συλλογικές δράσεις, όπως π.χ. ένα μποϊκοτάζ ή μια συλλογική αγωγή, και η στελέχωση των καταναλωτικών οργανώσεων με εξειδικευμένα στελέχη και εργαλεία τεχνολογίας, ώστε να αντεπεξέλθουν στην πολυπλοκότητα των προβλημάτων που καλούνται να διαχειριστούν σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
