ΟΣΕ: Τι πραγματικά συνέβη με τη σύμβαση 717 για τη σηματοδότηση

Ειδικός Συνεργάτης

Οι παθογένειες στην προσπάθεια εγκατάστασης σύγχρονων συστημάτων σηματοδότησης στον ελληνικό σιδηρόδρομο έχουν τις ρίζες τους πολύ πριν από την υπογραφή της σύμβασης 717. Κατά την εκτέλεση της 717 και όταν πλέον καθίσταται σαφές ότι για την υλοποίησή της απαιτείται υπογραφή συμπληρωματικής σύμβασης, οι καταγγελίες και οι επακόλουθοι έλεγχοι, τα προσκόμματα ακόμη και από ορισμένα στελέχη της ΕΡΓΟΣΕ, οι εσωτερικές διαφωνίες των μελών της αναδόχου κοινοπραξίας και οι χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες καθυστερούν δραματικά την ολοκλήρωση ενός έργου που θα έπρεπε να έχει παραδοθεί από το 2016.

1. Τι κατέστησε αναγκαία την υπογραφή της Σύμβασης 717

• Η εγκατάσταση ηλεκτρικής σηματοδότησης στο ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο ξεκίνησε στις αρχές του 1980 με διάφορες συμβάσεις, συνήθως σε νέα τμήματα γραμμής.
• Μεταξύ 1995 και 2001 ο ΟΣΕ υπογράφει 15 διαφορετικές συμβάσεις, συνολικού προϋπολογισμού 250 εκατ. ευρώ. Τα έργα δεν λειτουργούν, είτε λόγω δολιοφθορών, είτε λόγω έλλειψης ανταλλακτικών, ενώ αρκετές συμβάσεις ανατίθενται απευθείας σε συγκεκριμένο ανάδοχο, με προδιαγραφές εκτός ευρωπαϊκών προτύπων.

Συγκεκριμένα, σε κάποιες περιπτώσεις με το πρόσχημα της «μοναδικότητας κατασκευαστή» δίνονταν με απευθείας ανάθεση σε συγκεκριμένο ανάδοχο (Bombardier), υπάλληλος της οποίας ήταν τότε ο μετέπειτα πρόεδρος της επιτροπής παρακολούθησης της σύμβασης προμήθειας ETCS της ΕΡΓΟΣΕ, Χρ. Κατσιούλης, (διορισμός 2017), που εξέφραζε αντιρρήσεις για την εφαρμογή της σύμβασης 717 και τελικώς αποχώρησε αυτοβούλως το 2022.

• Συστηματική κλοπή εξοπλισμού και κυρίως καλωδίων χαλκού από το 2008 και μετά έθεταν εκτός λειτουργίας τμήματα των συστημάτων σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης και καθιστούσαν υποχρεωτική την επάνδρωση των σταθμών σε 24ωρη βάση.
• Η Σύμβαση 717 σχεδιάστηκε για να μεγιστοποιήσει την ασφάλεια, να αυξήσει τη χωρητικότητα και να συντελέσει στη μείωση του λειτουργικού κόστους μέσω της ηλεκτρικής σηματοδότησης σε τμήμα του σιδηροδρομικού δικτύου συνολικού μήκους 600 χλμ., από ΣΚΑ έως Θεσσαλονίκη (πλην του τμήματος Τιθορέας-Δομοκού) και από Θεσσαλονίκη έως Προμαχώνα.

2. Οι ιδιαιτερότητες στην υλοποίηση της σύμβασης 717

• Ο σηματοτεχνικός εξοπλισμός που πρέπει να αναβαθμιστεί/αναταχθεί είναι ανομοιογενής, καθώς έχει εγκατασταθεί από πολλαπλές συμβάσεις, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, με βάθος χρόνου έως και 30 χρόνων, και υλοποιείται με διαφορετικές τεχνολογικές λύσεις. Στο νότιο τμήμα, από ΣΚΑ έως Πλατύ, έχουν εγκατασταθεί μέσω πολλαπλών συμβάσεων συστήματα της Bombardier. Στο βόρειο τμήμα, από το Πλατύ έως και τον Προμαχώνα, έχουν εγκατασταθεί συστήματα της ALSTOM. Τα συστήματα της Bombardier είναι παλαιότερα και βασίζονται σε ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα με ρελέ. Τα συστήματα της ALSTOM είναι νεότερης ηλεκτρονικής τεχνολογίας.

Λόγω των δύο διαφορετικών τεχνολογιών που υπήρχαν στα συστήματα σηματοδότησης νότου και βορρά, τα τεύχη διαγωνισμού της σύμβασης απαιτούσαν από τους υποψήφιους ανάδοχους να προσκομίσουν ειδική εμπειρία και για συστήματα σηματοδότησης με ρελέ, αλλά και για ηλεκτρονικά συστήματα σηματοδότησης.

Η διαδικασία σύνταξης τευχών δημοπράτησης ξεκίνησε το 2011, συμβασιοποιήθηκε το 2014, ωστόσο, μεταξύ άλλων, η επιμονή ορισμένων τότε στελεχών του ΟΣΕ και ΕΡΓΟΣΕ στη διατήρηση και ανάταξη του υφιστάμενου εξοπλισμού της Bombardier (αντί της αντικατάστασής του με νεότερο) συνέβαλε στη μετάθεση της υλοποίησης κατά τουλάχιστον 4 χρόνια.

3. Η… ασυμφωνία χαρακτήρων μεταξύ των εργολάβων

Τα δυο σχήματα που ενδιαφέρθηκαν για τον διαγωνισμό ήταν η ΤΟΜΗ/Alstom και ΤΕΡΝΑ/AZD. Η Bombardier δεν συμμετέχει στα σχήματα που διεκδικούν τον διαγωνισμό, καθώς θεώρει ότι όποιο σχήμα κερδίσει τον διαγωνισμό θα αναγκαστεί να συνεργαστεί μαζί της στο τμήμα από ΣΚΑ έως Πλατύ.

Η σύμβαση δημοπρατείται στις 4/2/2014 με ανάδοχο την κοινοπραξία ΤΟΜΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε.-ALSTOM TRANSPORT SA (προσκομίζοντας ειδική εμπειρία για συστήματα σηματοδότησης με ρελέ της ALSTOM Ferroviaria). Η ΤΟΜΗ αναλαμβάνει να ανατάξει τα συστήματα τεχνολογίας Bombardier (στον νότο – από ΣΚΑ έως το Πλατύ) και η Alstom τα δικά της συστήματα (στον βορρά – από Πλατύ έως Προμαχώνα). Η ΤΟΜΗ δεν συνεργάζεται με τη Bombardier και επιλεγεί να ανατάξει μόνη της τα συστήματα.

• Η σύμβαση υπεγράφη την 26η/9/2014 με μέση έκπτωση δημοπρασίας 22,35% και συνολική δαπάνη 41.297.174,41 και προβλεπόμενη ολοκλήρωση το 2016.

Τον Δεκέμβριο του 2015 παραδίδεται προς χρήση στον ΟΣΕ το σύστημα σηματοδότησης (τεχνολογίας ALSTOM) σε έξι σταθμούς από Πλατύ έως Θεσσαλονίκη. Έως τον Δεκέμβριο του 2016 παραδίδεται προς χρήση στον ΟΣΕ το σύστημα σηματοδότησης σε έντεκα σταθμούς (τεχνολογίας Bombardier) από ΣΚΑ έως Οινόη. Παράλληλα, ανατάσσονται τα συστήματα σηματοδότησης στο τμήμα Δομοκός – Λάρισα, όπου προβλέπεται και η αντικατάσταση των παλιών συσκευών τηλεμετρίας της Bombardier με νέες, ωστόσο ένας εκ των βοηθών επίβλεψης του έργου, και συγκεκριμένα ο κ. Κατσιούλης, εγείρει θέμα ακαταλληλότητας των νέων συσκευών τηλεμετρίας που ενέκρινε ο ίδιος στις 17/9/2015.

Δύο μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2016, ο κ. Κατσιούλης συντάσσει εσωτερικό ενημερωτικό προς τη Διευθύνουσα Υπηρεσία, καταγγέλλοντας κακοδιαχείριση της σύμβασης, και δύο μήνες αργότερα απομακρύνεται από την ομάδα επίβλεψης.

Την ίδια χρονιά, η Bombardier ενημερώνει την ΕΡΓΟΣΕ ότι όλες οι παλιές συσκευές τηλεμετρίας που είχαν εγκατασταθεί από ΣΚΑ έως Πλατύ δεν υποστηρίζονται πλέον, δεν υπάρχουν ανταλλακτικά και δεν είναι πιστοποιημένες βάσει των απαραιτήτων ευρωπαϊκών προτύπων. Αυτή η ξαφνική ανάγκη αντικατάστασης των παλιών συσκευών τηλεμετρίας της Bombardier οδηγεί τη Σ.717 σε συμπληρωματική σύμβαση. (Αρχικά είχε προβλεφθεί να αντικατασταθούν οι συσκευές τηλεμετρίας μόνο στο τμήμα Δομοκός – Λάρισα, γιατί ήταν παλαιότερες από τις υπόλοιπες και ήταν γνωστό ότι δεν είχαν τα απαιτούμενα πιστοποιητικά ασφαλείας. Μετά την ενημέρωση της Bombardier, έπρεπε να αντικατασταθούν και στα τμήματα ΣΚΑ – Οινόη και Λάρισα – Πλατύ, γιατί αλλιώς τα συστήματα σηματοδότησης δεν θα μπορούσαν να παραδοθούν προς χρήση με τα κατάλληλα πιστοποιητικά ασφαλείας. Προ-συμβατικά, οι παλιοί μηχανικοί που επέβλεψαν τις αρχικές συμβάσεις ενημέρωναν ότι οι συσκευές είχαν όλα τα απαραίτητα πιστοποιητικά ασφαλείας).

Στα τέλη του 2018 η δανειοπάροχος κλήθηκε να πιστοποιήσει το έργο που είχε υλοποιηθεί μέχρι τότε (ήδη είχαν σημειωθεί καθυστερήσεις και ξεκίνησε η χορήγηση παρατάσεων). Η Alstom αρνήθηκε να το πράξει, καθώς δεν είχε εμπλακεί ενεργά στην ανάταξη των συστημάτων της Bombardier. Μετά το πόρισμα της ΕΔΕΛ, ζητείται από την ALSΤOM να συνυπογράψει όλες τις μελέτες του νότιου τμήματος. Σε απάντηση αυτού του αιτήματος, η ALSΤOM τον Απρίλιο του 2019 υποβάλλει τεχνική πρόταση, σύμφωνα με την οποία πρέπει να αντικατασταθούν όλες οι παλιές συσκευές τηλεμετρίας με συσκευές ALSTOM (παρ’ όλο που κάποιες από αυτές είχαν ήδη αντικατασταθεί με συσκευές άλλου τύπου).

4. Οι καταγγελίες, οι έλεγχοι και η πορεία προς την υπογραφή συμπληρωματικής σύμβασης

Ήδη από το 2016 υποβάλλονται διαρκώς ερωτήματα του τότε ανεξάρτητου βουλευτή κ. Ν. Νικολόπουλου. Εν τω μεταξύ, τότε στελέχη της ΕΡΓΟΣΕ προτείνουν τρόπους ολοκλήρωσης της σύμβασης έως το 2018, με την παραδοχή ότι η συμπληρωματική σύμβαση θα προχωρούσε και θα μπορούσαν να αντικατασταθούν οι παλιές συσκευές τηλεμετρίας της Bombardier που δεν είχαν τα απαραίτητα πιστοποιητικά ασφαλείας.

Το 2017 επί της ουσίας το έργο «παγώνει», καθώς πρωτόκολλα παραλαβής σταθμών από τον ΟΣΕ υπάρχουν μόνο μέχρι το 2016.

Καθίσταται σαφές ότι πρέπει να υπογραφεί συμπληρωματική σύμβαση και το 2018 το Ελεγκτικό Συνέδριο δίνει το πρώτο «πράσινο φως», ενώ εγκρίνεται η χρηματοδότησή της.

• Οι καταγγελίες, όμως, από στέλεχος της ΕΡΓΟΣΕ (κ. Κατσιούλη) και οι ερωτήσεις του κ. Νικολόπουλου οδηγούν το 2018 σε έλεγχο της ΕΔΕΛ. Η άτυπη διακοπή των εργασιών που επέφεραν, οι εσωτερικές ανακατατάξεις στην ανάδοχο κοινοπραξία, όπως επίσης και οι χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες, μεταθέτουν χρονικά την ολοκλήρωση της 717 και κατά 3 χρόνια την απαραίτητη υπογραφή συμπληρωματικής σύμβασης.

Το πόρισμα της ΕΔΕΛ κρίνει ότι η δανειοπάροχος Alstom Ferroviaria παραβίασε τους όρους των συμβατικών δεσμεύσεών της, εγείροντας ζήτημα υπογραφής των μελετών εφαρμογής.

• Στις 11/02/2019 η ΕΔΕΛ υπέβαλε στην ΕΡΓΟΣΕ την οριστική έκθεση αποτελεσμάτων, χωρίς να υπάρχει καμία τροποποίηση στα ευρήματα της προσωρινής έκθεσης.
• Σε απάντηση Ειδικής Πρόσκλησης, η ανάδοχος κοινοπραξία υπέβαλε μελέτες από τη δανειοπάροχο εταιρεία Alstom Ferroviaria S.p.A., καθώς και πρόταση για την εγκατάσταση νέου εξοπλισμού τηλεμετρίας (διαφορετικού από αυτόν που έχει εγκριθεί, εγκατασταθεί και πιστοποιηθεί από την υπηρεσία στο τμήμα Ορφανά – Λάρισα).
• Από τον Μάιο έως τον Ιούνιο του 2019, η ανάδοχος κοινοπραξία υπέβαλε επικαιροποιημένες τεχνικές προτάσεις του Παρόχου Ειδικής Εμπειρίας για το σύστημα τηλεμετρίας των τμημάτων ΣΚΑ – Οινόη, και Λάρισα – Πλατύ και ηλεκτρονικό σύστημα αλληλομανδάλωσης για το τμήμα Οινόη – Τιθορέα.

5. Γραφειοκρατία και έλεγχοι καθυστερούν την υπογραφή της Συμπληρωματικής Σύμβασης

Οι συμπληρωματικές μελέτες εξετάζονται από τη Δ.Υ. για να διαβιβαστούν στη Διαχειριστή Αρχή. Τον Δεκέμβριο του 2019 η Δ.Υ. αποφαίνεται ότι οι μελέτες τροποποιούν το σχέδιο σύμβασης που έχει εγκριθεί και άρα πρέπει να επανεξεταστεί.

Ακολουθώντας τις υποδείξεις της Δ.Υ., το ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ αποφασίζει την αναπομπή του 1^ου ΑΠΕ και της 1^ης ΣΣΕ της 717 στο αρμόδιο Τεχνικό Συμβούλιο της ΕΡΓΟΣΕ, προσαρμοσμένη στις παρατηρήσεις της ΕΔΕΛ και τις εγκρίσεις της υπηρεσίας των μελετών της αναδόχου και της δανειοπαρόχου.

Η ανάδοχος απαντά και υποβάλλει νέα, επικαιροποιημένη τεχνική πρόταση. Η νέα τεχνική πρόταση για τα τμήματα ΣΚΑ – Οινόη και Ορφανά – Πλατύ περιελάμβανε την τροποποίηση των συσκευών τηλεμετρίας, με στόχο να υπάρχει ομοιογένεια στα εγκατεστημένα συστήματα.

Το Τεχνικό Συμβούλιο, εν τω μεταξύ, τον Απρίλιο του 2020 γνωμοδοτεί και αποφαίνεται ότι η τεχνική περιγραφή του 1^ου ΑΠΕ και της υποβληθείσας 1^ης ΣΣΕ δεν τροποποιείται, οπότε μπορούν να προχωρήσουν οι διαδικασίες.

Το ΔΣ της ΕΡΓΟΣΕ συνεδριάζει για να αποδεχθεί τη γνωμοδότηση του Τεχνικού Συμβουλίου και διαβιβάζει, ως οφείλει, τον φάκελο με τα απαιτούμενα στοιχεία στο Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο τον Ιούνιο του 2020 αποφαίνεται ότι έχει ολοκληρωθεί ο προσυμβατικός έλεγχος και δεν μπορεί να εξεταστεί εκ νέου, οπότε δεν συντρέχει λόγος επαναϋποβολής.

Οι καταγγελίες του κ. Κατσιούλη και οι ερωτήσεις του βουλευτή κ. Νικολόπουλου, που εγείρουν θέματα σύμβασης, ακόμη και ζητήματα ασφαλείας, υποχρεώνουν τη διοίκηση της ΕΡΓΟΣΕ τον Ιούλιο του 2020 να στραφεί στο ΤΕΕ, αιτούμενη τον ορισμό ανεξάρτητου πραγματογνώμονα.

Η ΕΡΓΟΣΕ προχωρεί παράλληλα τις διαδικασίες, ώστε μόλις εκδοθεί το πόρισμα του πραγματογνώμονα να υπογραφεί αμέσως η σύμβαση. «Σκοντάφτει», όμως, στο γεγονός ότι δεν έχει ορισθεί αρμόδιος που θα κρίνει αφενός εάν ισχύει ο ν.4412/2016, που αφορά τις εταιρείες οι οποίες διαπιστώθηκε ότι στο παρελθόν συμμετείχαν σε συμφωνίες με στόχο τη στρέβλωση του ανταγωνισμού, αφετέρου εάν επαρκούν τα επανορθωτικά μέτρα που έχει λάβει η Alstom.

Τον Νοέμβριο του 2020 ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΡΓΟΣΕ ζητεί από τον γ.γ. Υποδομών να διαβιβάσει σχετικό ερώτημα στο ΝΣΚ, ενώ απευθύνει το ίδιο ερώτημα και στη Διεύθυνση Νομικών Υπηρεσιών της ΕΡΓΟΣΕ. Γνωμοδοτεί σχετικά καθηγητής της Νομικής και συγκροτείται επιτροπή που εξετάζει τον φάκελο των επανορθωτικών μέτρων. Το ΔΣ εγκρίνει την απόφαση της επιτροπής και καταρτίζεται το σχέδιο απόφασης περί επάρκειας των μέτρων, που διαβιβάζεται στην αρμόδια διυπουργική Γνωμοδοτική Επιτροπή, βάσει κανονισμών.

Τον Δεκέμβριο του 2020 η Γνωμοδοτική Επιτροπή αποφαίνεται ότι δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητά της η εξέταση των επανορθωτικών μέτρων του οικονομικού φορέα Alstom, διότι ασχολείται μόνο με όσα αντίστοιχα ζητήματα προκύπτουν μετά την ψήφιση του νέου νόμου. Οπότε, αποφασίζεται να προχωρήσει η διαδικασία με βάση τη γνωμοδότηση της επιτροπής της ΕΡΓΟΣΕ.

Εν τω μεταξύ, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2021 υποβάλλεται συμβολαιογραφική πράξη νέου κοινοπρακτικού ΤΟΜΗ – Alstom λόγω αντικατάστασης του διαχειριστή της κοινοπραξίας και του κοινού αντιπροσώπου της ενώπιον της ΕΡΓΟΣΕ, εξαιτίας των μεταβολών στον όμιλο ΕΛΛΑΚΤΩΡ, μέλος του οποίου ήταν η ΤΟΜΗ μέσω της ΑΚΤΩΡ.

Τον ίδιο μήνα, η ΕΡΓΟΣΕ αποστέλλει πρόσκληση στην ανάδοχο να καταθέσει τα απαιτούμενα δικαιολογητικά ώστε να προχωρήσει η υπογραφή της συμπληρωματικής σύμβασης.

Τον Απρίλιο του 2021 ξεκινά έλεγχος της ΕΑΔ για θέματα καθυστερήσεων, την προ συμβατική διαδικασία και τη γενικότερη διαχείριση.

Αναμένεται και το πόρισμα του πραγματογνώμονα του ΤΕΕ, το οποίο εκδίδεται τον Μάιο του 2021, καταρρίπτοντας όλες τις ενστάσεις, και την αμέσως επόμενη ημέρα υπογράφεται η 1^η ΣΣΕ, που λαμβάνει υπόψη τις συστάσεις της ΕΔΕΛ και υιοθετεί τα ευρωπαϊκά πρότυπα, με γνώμονα την ολοκλήρωση των εργασιών της ΑΣ 717. Ο πραγματογνώμονας επιβεβαιώνει ότι θα πρέπει να αντικατασταθεί μέρος των συστημάτων που είχαν εγκατασταθεί.

Τον Σεπτέμβριο του 2021 η ΕΑΔ αποφαίνεται και συστήνει στην ΕΡΓΟΣΕ να μεριμνήσει για την ορθή εφαρμογή της ισχύουσας για κάθε έργο νομοθεσία. Ο ΟΣΕ οφείλει να φροντίζει για την ασφαλή λειτουργία του υφιστάμενου δικτύου και την επαρκή στελέχωση των σταθμών σε προσωπικό (σταθμάρχες, κλειδούχοι κ.λπ.) για την ασφάλεια και αξιοπιστία των παρεχόμενων υπηρεσιών του.

Η ΕΡΓΟΣΕ συμμορφώνεται στις υποδείξεις μέχρι τις 31/12/2021.

Στις 25/10/2021 με έγγραφό της η ΕΡΓΟΣΕ βεβαιώνει ΑΡΝΗΤΙΚΟ λογαριασμό προς την κοινοπραξία, με αντικείμενο την ανασκευή ή αντικατάσταση συσκευών τηλεμετρίας. Αυτό σημαίνει ότι οι συσκευές έπρεπε να αντικατασταθούν με κόστος της αναδόχου, χωρίς να ζημιωθεί το Δημόσιο (ίδιοι πόροι, αλλά και χρηματοδοτήσεις από ΕΣΠΑ).

Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι η μελέτη εφαρμογής απαιτεί την αντικατάσταση των αρχικών εγκεκριμένων, ενσωματωμένων, εγκατεστημένων/ ή και τοποθετημένων συσκευών τηλεμετρίας με νέες, τις οποίες προτείνει η δανειοπάροχος εταιρεία.

Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!