Ένα παράδειγμα δημοσιονομικής μεταρρύθμισης αποτελεί η ανάθεση της διαχείρισης του ΕΝΦΙΑ, ή ενός μέρους αυτού, στους οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αναφέρει στην έκθεσή του ο διοικητής της ΤτΕ, Γιάννης Στουρνάρας. Όπως εξηγεί, τα κύρια επιχειρήματα για μια τέτοια μεταρρύθμιση συνδέονται με τις οικονομίες κλίμακας που θα προέκυπταν, δεδομένου ότι ο ΕΝΦΙΑ αφενός συνδέεται με τη χρηματοδότηση μεγάλου μέρους δαπανών από την κεντρική κυβέρνηση προς τους δήμους (μεταβιβάσεις), αφετέρου αφορά τη φορολόγηση ακίνητης περιουσίας που βρίσκεται στα γεωγραφικά όρια κάθε δήμου της χώρας.
Πρόκειται για ένα δύσκολο εγχείρημα, που θα απαιτούσε προσεκτικό σχεδιασμό κατά το στάδιο της μετάβασης, ώστε να αποφευχθούν «αναποτελεσματικά σχήματα, που θα περιόριζαν την ανταποδοτικότητα του εν λόγω φόρου», σημειώνει ο διοικητής. Βέβαια, το θέμα αυτό το έχει θίξει από το 2018 ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης. Είχε σημειώσει τότε ότι «έως το 2021 η είσπραξη του ΕΝΦΙΑ και πόσο χαμηλός ή υψηλός είναι θα καθορίζεται από τους δήμους, με ταυτόχρονη περικοπή κεντρικών πόρων προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αν ένας δήμαρχος θέλει να αυξήσει τον τοπικό φόρο, θα μπορεί να το κάνει, αλλά θα λογοδοτεί στους πολίτες και για τον φόρο που επιβάλλει, αλλά και για τις παροχές που θα προσφέρει στους πολίτες».
Ωστόσο, μέχρι σήμερα ο ΕΝΦΙΑ παραμένει στην κεντρική διοίκηση και κάθε χρόνο εισπράττονται περί τα 2,34 δισ. ευρώ. Στη λογική αυτήν, δηλαδή να μεταφερθεί ο ΕΝΦΙΑ στους δήμους, είχε συμφωνήσει και η επιτροπή Πισσαρίδη, η οποία σημείωνε πως τα έσοδα πρέπει να περάσουν στους δήμους, ώστε να υπάρχει συσχέτιση καταβολής του φόρου και ανταποδοτικών υπηρεσιών.
Χθες, λοιπόν, ο κ. Στουρνάρας στην έκθεσή του για το 2024 προτείνει την απόδοση και διαχείριση του φόρου από τους δήμους, επισημαίνοντας ότι πρόκειται για έναν φόρο με περιορισμένα περιθώρια φοροδιαφυγής, διότι η φορολογική βάση, δηλαδή το ακίνητο, δεν μπορεί εύκολα να αλλοιωθεί στις φορολογικές δηλώσεις.
Πλεονεκτήματα από τη μεταφορά του ΕΝΦΙΑ στους δήμους
- Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, αναλαμβάνοντας την είσπραξη του ΕΝΦΙΑ, δεν θα έχει να επωμιστεί το υψηλό κόστος ενός ελεγκτικού φορολογικού μηχανισμού, καθώς θα έχει το πλεονέκτημα που προκύπτει από την καλύτερη γνώση της ακίνητης περιουσίας και της χρήσης της εντός των ορίων της γεωγραφικής της περιφέρειας. Η γνώση αυτή θα επιτρέψει στους ΟΤΑ να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, βοηθώντας στον καλύτερο εντοπισμό εισοδημάτων από ακίνητα (π.χ. αδήλωτα).
- Τα έσοδα του φόρου θα συμβάλουν στην ενίσχυση της οικονομικής αυτοδυναμίας των ΟΤΑ και θα τους δίνουν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται πιο στοχευμένα στις τοπικές ανάγκες (π.χ. ανάπτυξη τοπικών υποδομών και υπηρεσιών), διασφαλίζοντας την ανταποδοτικότητα του φόρου.
- Ταυτόχρονα, ενισχύεται η διαφάνεια ως προς τη χρήση των πόρων και τη λογοδοσία των τοπικών αρχών απέναντι στους πολίτες που πληρώνουν τους φόρους. Κατ’ επέκταση, βοηθά στην καλλιέργεια φορολογικής υπευθυνότητας και φορολογικής συνείδησης στους πολίτες.
- Το εν λόγω φορολογικό εργαλείο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τους ΟΤΑ αναδιανεμητικά, με βάση το κριτήριο της κάθετης και οριζόντιας ισότητας (horizontal and vertical equity), ώστε οι φορολογούμενοι με την ίδια περιουσία και την ίδια φοροδοτική ικανότητα να φορολογούνται το ίδιο. Για παράδειγμα, η φορολόγηση ακινήτων θα μπορούσε να περιλαμβάνει απαλλαγές και εκπτώσεις για συγκεκριμένες κατηγορίες πολιτών (π.χ. ηλικιωμένους, άτομα χαμηλού εισοδήματος κ.ά.) ή/και να επιβάλλει προοδευτικό φορολογικό συντελεστή ανάλογα με την αξία του ακινήτου, όπως γίνεται στη Γαλλία, τη Δανία και την Ιρλανδία.
- Επιπρόσθετα, η καλή διαχείριση από την πλευρά των τοπικών αρχών ενδυναμώνει την αξιοπιστία τους, γεγονός που δυνητικά διευρύνει τους ορίζοντες χρηματοδότησής τους και την ικανότητα παρεμβάσεών τους για τη βελτίωση της καθημερινότητας των κατοίκων κάθε περιοχής.
Μειονεκτήματα
Όσον αφορά τα μειονεκτήματα της διαχείρισης του ΕΝΦΙΑ από τους δήμους, σημειώνεται η ορατή έλλειψη τεχνοκρατικής υποδομής για την πλειονότητα των δήμων και η ανάγκη εκπαίδευσης και εξοικείωσής τους με τα σχετικά εργαλεία.
Κάτι τέτοιο δεν είναι ανεξάρτητο από το μέγεθος των δήμων. Επιπλέον, αποτελεί πρόκληση, αφού η αποτελεσματική διαχείριση του φόρου περιουσίας προϋποθέτει τεχνογνωσία, εμπειρία και εξειδικευμένο προσωπικό, η υλοποίηση των οποίων εξαρτάται και από τη βούληση των ίδιων των δήμων.
Μια τέτοια προσπάθεια συνδέεται αναπόφευκτα με αυξημένο διοικητικό κόστος μεσοπρόθεσμα και ενδεχομένως με τον κίνδυνο κακοδιαχείρισης, που όμως θα αντισταθμίζεται από αμεσότερη λογοδοσία προς τις τοπικές κοινωνίες.
Θα πρέπει, τέλος, να επισημανθεί ότι η πλημμελής διαχείριση των φορολογικών εργαλείων θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανισότητες μεταξύ δήμων, ενώ ταυτόχρονα θα μπορούσε να συμβάλει και στον φορολογικό ανταγωνισμό (όσον αφορά τον φόρο περιουσίας), παραπέμποντας στην αναγκαιότητα κρατικής παρέμβασης και εποπτείας κατά τη διάρκεια του μεταβατικού σταδίου.
Διεθνής εμπειρία
Η διαχείριση των φόρων περιουσίας αποκλειστικά ή πρωτίστως από τους φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης παρατηρείται διεθνώς και αφορά διαφορετικές μορφές φόρων και ελεγκτικών μηχανισμών (τοπικής ή κρατικής εμβέλειας).
Σημειώνεται ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε χαμηλή θέση ως προς τη διαχείριση φορολογικών εσόδων σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης μεταξύ των χωρών της Ευρώπης. Χρησιμοποιώντας ως δείκτη αποκέντρωσης τα φορολογικά έσοδα (στα οποία περιλαμβάνονται κατά περίπτωση και φόροι περιουσίας), που εισπράττονται σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο (sub-central tax revenue), ως ποσοστό των συνολικών φορολογικών εσόδων (ένα μέρος των οποίων είναι και οι φόροι περιουσίας), μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κανείς ότι στην Ελλάδα το ποσοστό των φορολογικών εσόδων που διαχειρίζονται τοπικές αρχές το 2016 ήταν της τάξεως του 2,94% των συνολικών φορολογικών εσόδων, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν 12,64%.
