Εδώ και μια 12ετία, ο Πάπας Φραγκίσκος ηγήθηκε της μεταρρύθμισης και του εκσυγχρονισμού της Καθολικής Εκκλησίας και του Βατικανού, που είχαν κλονιστεί από σκάνδαλα σεξουαλικής παρενόχλησης και κατάχρησης χρημάτων. Αν και ο ίδιος υπήρξε ένα ιστορικό πρόσωπο, που ξεπέρασε τον καθολικό συντηρητισμό, ανοίγοντας την εκκλησία σε κοινωνικές ομάδες που ήταν κατατρεγμένες από την προκατάληψη, η δυσπιστία των πιστών οδήγησε σε δραματική μείωση των άμεσων δωρεών στο Βατικανό. Και μολονότι η Ιερά Έδρα, η οποία διοικεί το Βατικανό και την Καθολική Εκκλησία, εποπτεύει μια πολυσχιδή οικονομική δραστηριότητα, το έλλειμμα στον προϋπολογισμό της υπολογίζεται περίπου στα 70 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Πάπας Φραγκίσκος είχε δώσει εντολή για τη μείωση του ελλείμματος, ενώ ηγήθηκε μιας εκστρατείας για την εξυγίανση της Τράπεζας του Βατικανού, το ενεργητικό της οποίας υπολογιζόταν προ διετίας στα 6,1 δισ. ευρώ.
Είναι δύσκολο να σχηματιστεί ακριβής εικόνα των οικονομικών δεδομένων του Βατικανού, το οποίο λειτουργεί ως ανεξάρτητη οντότητα στη δυτική πλευρά της Ρώμης, ως συνέχεια του παπικού κράτους από τον Μεσαίωνα. Από το 2015 δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα ο προϋπολογισμός του Βατικανού, ενώ δεν υπάρχει εσωτερικός ελεγκτής εδώ και μια διετία. Η Τράπεζα του Βατικανού αποτελεί την πιο σκοτεινή πλευρά της Καθολικής Εκκλησίας. Γνωστή επίσημα ως το Ινστιτούτο για τα Έργα της Θρησκείας (IOR), η Τράπεζα του Βατικανού ήταν κύριος μέτοχος της Banco Ambrosiano, που κατέρρευσε το 1982, διότι συνδέθηκε με κατηγορίες για ξέπλυμα μαύρου χρήματος για τη σικελική μαφία.
Εν συνεχεία υπήρξαν επανειλημμένες κατηγορίες και έρευνες για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος με επίκεντρο την Τράπεζα του Βατικανού, ενώ ο καρδινάλιος Τζοβάνι Άντζελο Μπέτσιου καταδικάστηκε προ διετίας για κατάχρηση χρημάτων και απάτη έπειτα από επένδυση εκατοντάδων εκατ. ευρώ του Βατικανού σε ακίνητο στο Λονδίνο. Μεταξύ των κατηγοριών για απάτη ήταν η αποστολή 125.000 ευρώ σε φιλανθρωπική οργάνωση που διοικούνταν από τον αδελφό του και η χρηματοδότηση αποστολής για την απελευθέρωση απαχθείσας καλόγριας στο Μάλι με 575.000 ευρώ, τα οποία τελικά δαπανήθηκαν σε πολυτελείς διακοπές.
Ζημιογόνα ήταν, επίσης, τα σκάνδαλα σεξουαλικής παρενόχλησης των τελευταίων ετών που έχουν πλήξει την Καθολική Εκκλησία. Υπάρχουν περίπου 1,4 δισ. καθολικοί σε όλον τον κόσμο, με διάσπαρτες ενδείξεις για υποχώρηση της οικονομικής στήριξης των πιστών στην εκκλησία. Σύμφωνα με περσινή μελέτη του Durham University, το ένα τρίτο των καθολικών στην Αγγλία και την Ουαλία που ήταν τακτικοί επισκέπτες σταμάτησαν ή μείωσαν τις δωρεές τους. Έρευνα στις ΗΠΑ από τους New York Times του 2022 κατέληξε στο συμπέρασμα πως ένας στους έξι δωρητές της Καθολικής Εκκλησίας έπαυσε να κάνει δωρεές. Προκειμένου να διορθώσει την κατάσταση, ο Πάπας Φραγκίσκος είχε ιδρύσει πρόσφατα ειδική επιτροπή -την Commissio de donationibus pro Sancta Sede- με αποστολή τον εντοπισμό νέων πηγών χρηματοδότησης. Στόχος της ήταν η ανάπτυξη μιας συνεκτικής στρατηγικής για την προσέλκυση δωρεών από επισκοπές, μεμονωμένους πιστούς και φιλανθρωπικούς υποστηρικτές. Η προσπάθεια αυτή ηγούνταν από τον μονσινιόρ Ρομπέρτο Καμπίσι, ένα ανώτερο στέλεχος της Γραμματείας του Κράτους του Βατικανού.
Μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου, το μέλλον αυτής της πρωτοβουλίας είναι αβέβαιο. Παραμένει άγνωστο εάν ο διάδοχός του θα εγκρίνει τα σχέδια που ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη ή θα επιλέξει μια διαφορετική προσέγγιση. Ανεξάρτητα, όμως, από αυτό, αναλυτές πιστεύουν ότι η προσοχή που περιβάλλει τη μετάβαση θα μπορούσε να φέρει μια βραχυπρόθεσμη οικονομική ώθηση, καθώς το παγκόσμιο ενδιαφέρον για την Καθολική Εκκλησία αυξάνεται στιγμιαία. Πέραν μιας αύξησης των δωρεών, που μπορεί να σημειωθεί λόγω συγκυρίας, το Βατικανό, ο πληθυσμός του οποίου δεν ξεπερνά τα 1.000 άτομα, έχει μια σταθερή ροή εσόδων από το πλούσιο χαρτοφυλάκιο επενδύσεων και τον τουρισμό. Σύμφωνα με στοιχεία του The Economics Review του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, τα έσοδα από επενδύσεις και τη διαχείριση ακίνητης περιουσίας παράγουν το μέγιστο των εσόδων του Βατικανού, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 65% των 887 εκατ. δολαρίων που καταγράφηκαν το 2022. Οι δωρεές αποτελούσαν το 24% των εσόδων, με τον Οβολό του Αγίου Πέτρου να αντιπροσωπεύει το 6%. Τέλος, ο τουρισμός και η Τράπεζα του Βατικανού αποφέρουν το υπόλοιπο 5%.
