Όπως ανακοινώθηκε από το Βατικανό, ο πάπας Φραγκίσκος έφυγε από τη ζωή, σκορπώντας τη θλίψη σε εκατομμύρια πιστούς σε όλο τον κόσμο. Ο ποντίφικας είχε αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα υγείας το τελευταίο διάστημα, ανάρρωσε προσωρινά, αλλά δυστυχώς δεν τα κατάφερε.
Ο καρδινάλιος Γιόζεφ Φάρελ, προσωρινός διοικητής του Βατικανού, ανακοίνωσε επίσημα τον θάνατο του πάπα Φραγκίσκου με την ακόλουθη γραπτή δήλωση:
«Αγαπητές αδελφές και αδελφοί, με βαθύ πόνο πρέπει να ανακοινώσω τον θάνατο του Αγίου Πατέρα μας Φραγκίσκου. Στις 7:35 σήμερα το πρωί, ο επίσκοπος της Ρώμης Φραγκίσκος επέστρεψε στον Οίκο του Πατρός. Το σύνολο της ζωής του αφιερώθηκε στην υπηρεσία προς τον Κύριο και την Εκκλησία του.
»Μας δίδαξε να ζούμε τις αξίες του Ευαγγελίου με πίστη, θάρρος και οικουμενική αγάπη. Ειδικά υπέρ των φτωχότερων και περιθωριοποιημένων. Με απεριόριστη ευγνωμοσύνη για το παράδειγμά του, πραγματικού μαθητή του Κυρίου Ιησού, παραδίδουμε την ψυχή του πάπα Φραγκίσκου στην πλήρη ελέους αγάπη του Θεού».
Οι αντιδράσεις των πολιτικών ηγετών στον θάνατο του πάπα Φραγκίσκου
Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν είναι από τους πρώτους παγκόσμιους ηγέτες που απέτισαν φόρο τιμής στον Πάπα Φραγκίσκο, χαρακτηρίζοντάς τον ως «άνθρωπο ταπεινότητας, που στάθηκε στο πλευρό των πιο ευάλωτων και των πιο αδύναμων».
Την θλίψη του για τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου εξέφρασε πριν από λίγο ο αρχηγός του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος (CDU) και κατά πάσα πιθανότητα μελλοντικός καγκελάριος της Γερμανίας Φρίντριχ Μερτς. «Ο θάνατος του Πάπα Φραγκίσκου με γεμίζει μεγάλη θλίψη. Θα μείνει στην μνήμη μας για την ακούραστη αφοσίωσή του στους πιο αδύναμους της κοινωνίας, στην δικαιοσύνη και στην συμφιλίωση, με οδηγό την ταπεινοφροσύνη και την πίστη στο έλεος του Θεού. Ο πρώτος Λατινοαμερικανός στην Αγία Έδρα άγγιξε τους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο και πέρα από τα θρησκευτικά σύνορα. Η σκέψη μου αυτή την στιγμή βρίσκεται με τους πιστούς σε όλον τον κόσμο, οι οποίοι έχασαν τον ‘Αγιο Πατέρα τους. Ας αναπαυθεί εν ειρήνη», έγραψε ο Φρίντριχ Μερτς σε ανάρτησή του στην πλατφόρμα «Χ».
Σε ανάρτησή του, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρει:
«Οι πιστοί της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας θρηνούν την απώλεια του θρησκευτικού ηγέτη τους και οι απανταχού Χριστιανοί συμμετέχουν στο πένθος τους. Μαζί τους και κάθε πολίτης της Γης που πιστεύει στην ειρήνη, στη φιλία και στην αλληλεγγύη. Αξίες στις οποίες αφιέρωσε και τη δική του ζωή και δράση ο Πάπας Φραγκίσκος.
Αυτές τις ώρες, η σκέψη μας στρέφεται στο ανά τον κόσμο ποίμνιο του Βατικανού. Ιδιαίτερα, μάλιστα, στην ελληνική κοινότητα των Καθολικών προς την οποία εκφράζω τα πιο ειλικρινή μου συλλυπητήρια. Μακάρι η παρακαταθήκη της συνεννόησης και της αγάπης που αφήνει ο Πάπας Φραγκίσκος να βρει την καλύτερη συνέχεια».
Ποιος ήταν ο πάπας Φραγκίσκος
Ο πάπας Φραγκίσκος, κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο είχε γεννηθεί στις 17 Δεκεμβρίου 1936 στο Μπουένος Άιρες, Αργεντινή. Ήταν Αργεντίνος ιερέας και ο 266ος Πάπας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Εξελέγη στις 13 Μαρτίου 2013. Το όνομα που επέλεξε ήταν προς τιμήν του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης. Ήταν ο πρώτος Πάπας από την Λατινική Αμερική, αλλά και από την Αμερική γενικότερα, καθώς επίσης και ο πρώτος Ιησουίτης Πάπας.
Πριν την εκλογή του ως Πάπα, υπηρετούσε ως καρδινάλιος. Ήταν αρχιεπίσκοπος Μπουένος Άιρες από το 1998. Αναδείχτηκε καρδινάλιος του Σαν Ρομπέρτο Μπελαρμίνο το 2001.
Μετά τις σπουδές του στη σχολή στο Βίλα Ντεβότο, εντάχθηκε στο τάγμα των Ιησουιτών στις 11 Μαρτίου του 1958. Ο Μπεργκόλιο έλαβε πανεπιστημιακό τίτλο στη φιλοσοφία από το Κολέγιο Μάξιμο Σαν Χοσέ στο Σαν Μιγκέλ ντε Τουκουμάν και στη συνέχεια δίδαξε λογοτεχνία και ψυχολογία στο Κολέγιο της Ιμακουλάδα (Αμώμου Συλλήψεως) στη Σάντα Φε και στο Κολέγιο του Σαλβαδόρ (Σωτήρος) στο Μπουένος Άιρες. Χειροτονήθηκε ιερέας στις 13 Δεκεμβρίου του 1969 από τον αρχιεπίσκοπο Χοσέ Ραμόν Καστελλάνο. Σπούδασε στη Φιλοσοφική και Θεολογική Σχολή του Σαν Μιγκέλ. Ο Μπεργκόλιο υπηρέτησε ως διδάσκαλος των δοκίμων και δίδασκε ως θεολόγος.
Κατά τη δεύτερη ημέρα του Κονκλαβίου του 2013, μετά από την παραίτηση του Βενεδίκτου ΙΣΤ΄, εξελέγη Πάπας. Αν και δεν είναι ο πρώτος μη Ευρωπαίος Πάπας (ο Γρηγόριος ο τρίτος, συριακής καταγωγής, διετέλεσε Πάπας από το 731 έως το 741), είναι ο πρώτος Νοτιοαμερικανός.
Στην πρώτη του ομιλία, στις 16 Μαρτίου 2013, ο Φραγκίσκος δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι είχε επιλέξει να ονομαστεί προς τιμήν του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης (1182-1226), επειδή ανησυχούσε ιδιαίτερα για την ευημερία των φτωχών. Εξήγησε ότι, όταν έγινε σαφές κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας του κονκλάβιου ότι θα εκλεγεί ως νέος επίσκοπος της Ρώμης, ο Βραζιλιάνος καρδινάλιος Κλαούντιο Ούμες τον προσέγγισε και του ψιθύρισε: «Μην ξεχάσεις τους φτωχούς», κάτι που έκανε τον Μπεργκόλιο να σκεφτεί τον Άγιο. Ο Μπεργκόλιο είχε εκφράσει προηγουμένως τον θαυμασμό του για τον Άγιο Φραγκίσκο, εξηγώντας ότι «έφερε στον Χριστιανισμό μια ιδέα της φτώχειας ενάντια στην πολυτέλεια, την υπερηφάνεια, την ματαιοδοξία των πολιτικών και εκκλησιαστικών δυνάμεων της εποχής. Άλλαξε την ιστορία».
Ήταν η πρώτη φορά που ένας πάπας ονομαζόταν «Φραγκίσκος». Την ημέρα της εκλογής του, το Βατικανό διευκρίνισε ότι το επίσημο παπικό όνομά του θα ήταν «Φραγκίσκος» και όχι «Φραγκίσκος Α΄», καθώς δεν υπήρχε λόγος ύπαρξης αρίθμησης γι΄ αυτόν. Ένας εκπρόσωπος του Βατικανού ανέφερε ότι το όνομα θα γίνει Φραγκίσκος Α΄ εάν και όταν υπάρξει Φραγκίσκος Β΄. Επίσης, ήταν η πρώτη φορά από το ποντιφικάτο του Πάπα Λάνδωνα (913-914) όπου ένας πάπας κατείχε όνομα που δεν είχε χρησιμοποιηθεί από προκάτοχό του.
Ο Φραγκίσκος είπε επίσης ότι ορισμένοι καρδινάλιοι του πρότειναν να επιλέξει είτε το «Αδριανός», αφού ο Πάπας Αδριανός Β΄ ήταν μεταρρυθμιστής της εκκλησίας, είτε το «Κλήμης» για να διευθετήσει το σκορ με τον Πάπα Κλήμη ΙΔ΄, ο οποίος εκδίωξε το Τάγμα των Ιησουιτών. Τον Φεβρουάριο του 2014, αναφέρθηκε ότι ο Μπεργκόλιο, αν είχε εκλεγεί το 2005, θα είχε επιλέξει το όνομα «Ιωάννης ΚΔ΄» προς τιμήν του Πάπα Ιωάννη ΚΓ΄. Λέγεται ότι είπε στον Καρδινάλιο Φραντσέσκο Μαρκιζάνο: «Ιωάννη, θα είχα ονομάσει τον εαυτό μου Ιωάννη, όπως ο Καλός Πάπας. Θα είχα εμπνευστεί εντελώς από αυτόν».
Στις 16 Μαρτίου 2013, ο Πάπας Φραγκίσκος ζήτησε από όλους όσοι κατέχουν ανώτερες θέσεις στη Ρωμαϊκή Κουρία να συνεχίσουν προσωρινά την άσκηση των καθηκόντων τους, ενώ διόρισε τον Άλφρεντ Σουέρεμπ ως προσωπικό του γραμματέα. Στις 6 Απριλίου ονόμασε τον Χοσέ Ροντρίγκεθ Καρμπάγιο γραμματέα της Συνόδου για τα Ιδρύματα της Αποκαλυφθείσας Ζωής και τις Κοινωνίες της Αποστολικής Ζωής, μια θέση που ήταν κενή για αρκετούς μήνες. Ο Φραγκίσκος κατήργησε τα επιδόματα που καταβάλονταν στους υπαλλήλους του Βατικανού, κατά την εκλογή νέου πάπα, ύψους αρκετών εκατομμυρίων ευρώ, επιλέγοντας να δωρίσει τα χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Κατήργησε επίσης το ετήσιο επίδομα ύψους 25.000 ευρώ, που καταβαλλόταν στους καρδινάλους που υπηρετούσαν στο Συμβούλιο Εποπτών για την Τράπεζα του Βατικανού.
Στις 13 Απριλίου 2013 διόρισε οκτώ καρδινάλιους στο νέο Συμβούλιο των Καρδιναλίων για να τον συμβουλεύουν σχετικά με την αναθεώρηση της οργανωτικής δομής της Ρωμαϊκής Κούριας. Η ομάδα περιελάμβανε γνωστούς κριτικούς των δραστηριοτήτων του Βατικανού και μόνο ένα μέλος της Κουρίας. Αυτοί είναι ο Τζουζέπε Μπερτέλο, πρόεδρος της Ποντιφικής Επιτροπής του Κράτους του Βατικανού, ο Φρανσίσκο Χαβιέρ Ερασουρίς Όσα από τη Χιλή, ο Όσβαλντ Γκράσιας από την Ινδία, ο Ράινχαρντ Μαρξ από τη Γερμανία, ο Λοράντ Μονσένγκο Πασινιά από το Κονγκό, ο Τζορτζ Πελ από την Αυστραλία, ο Σον Πάτρικ Ο΄Μάλεϊ από τις Ηνωμένες Πολιτείες και Όσκαρ Άντρες Ροντρίγκες Μαραδίαγα από την Ονδούρα. Διόρισε τον επίσκοπο Μαρτσέλο Σεμεράρο ως γραμματέα της ομάδας και καθόρισε την πρώτη συνεδρίασή της για την περίοδο 1-3 Οκτωβρίου.
Τι θα ακολουθήσει, η διαδικασία διαδοχής
Όπως ανέφερε το Politico την περίοδο όπου πέρασε τη μεγάλη κρίση με την υγεία του, ο θάνατος του Πάπα θα ενεργοποιήσει μια προσεκτικά σχεδιασμένη σειρά γεγονότων.
Το αποκορύφωμα αυτής της διαδικασίας θα είναι η εκλογή του νέου ηγέτη της Καθολικής Εκκλησίας, μέσα από ένα κλειστό και μυστικοπαθές κονκλάβιο. Πρόκειται για μια διαδικασία γεμάτη ίντριγκα, με προοδευτικούς και συντηρητικούς καρδινάλιους να αγωνίζονται για τον έλεγχο μιας Εκκλησίας που αριθμεί πάνω από ένα δισεκατομμύριο πιστούς.
Παραδοσιακά, ο θάνατος ενός πάπα επιβεβαιώνεται από τον Καμεράριο, έναν υψηλόβαθμο αξιωματούχο του Βατικανού. Σήμερα, τη θέση αυτή κατέχει ο Ιρλανδός Καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Καμεράριος επισκέπτεται τη σορό του πάπα και προφέρει το όνομά του για να διαπιστώσει αν ανταποκρίνεται. Στην πραγματικότητα, ο θάνατος πιστοποιείται με ιατρικά μέσα, ενώ η φήμη ότι ο Καμεράριος χτυπά ελαφρά το κεφάλι του πάπα με ένα ασημένιο σφυρί έχει διαψευστεί από το Βατικανό.
Όταν επιβεβαιωθεί ο θάνατος, το δαχτυλίδι του ποντίφικα, που χρησιμοποιείται ως επίσημη σφραγίδα, καταστρέφεται για να συμβολίσει το τέλος της εξουσίας του. Οι παπικές κατοικίες σφραγίζονται, και η είδηση ανακοινώνεται στους Καρδιναλίους και στη συνέχεια στον κόσμο μέσω επίσημης δήλωσης του Βατικανού.
Η περίοδος πένθους και η ταφή
Ο θάνατος του πάπα σηματοδοτεί την έναρξη μιας εννιαήμερης περιόδου πένθους, γνωστής ως Novendiale, παράδοση που προέρχεται από την Αρχαία Ρώμη. Η Ιταλία, συνήθως, κηρύσσει εθνικό πένθος.
Η σορός του πάπα ευλογείται, ντύνεται με τα παπικά άμφια και εκτίθεται στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου για προσκύνημα από το κοινό, ηγέτες κρατών και ξένες αντιπροσωπείες. Σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου οι πάπες τοποθετούνταν σε επιβλητική εξέδρα, ο Φραγκίσκος έχει ζητήσει έναν απλούστερο τρόπο παρουσίασης, σε ανοιχτό φέρετρο.
Κάποτε, οι πάπες υποβάλλονταν σε ταρίχευση και η καρδιά τους φυλασσόταν ως ιερό λείψανο. Αυτές οι πρακτικές έχουν πλέον εγκαταλειφθεί. Κατά τη διάρκεια της περιόδου πένθους, τελούνται καθημερινές λειτουργίες στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου και σε καθολικούς ναούς παγκοσμίως.
Η κηδεία του πάπα θα γίνει τέσσερις έως έξι ημέρες μετά τον θάνατό του, στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου, με πλήθος πιστών να συρρέει για το ύστατο χαίρε. Την τελετή θα τελέσει ο πρύτανης του Κολεγίου των Καρδιναλίων, ο Ιταλός Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε.
Παραδοσιακά, οι πάπες θάβονται στις κρύπτες κάτω από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, όπως και ο προκάτοχος του Φραγκίσκου, Βενέδικτος ΙΣΤ’. Ωστόσο, ο Φραγκίσκος έχει επιλέξει ως τόπο ταφής του τη Βασιλική της Santa Maria Maggiore στη Ρώμη, κάτι που τον καθιστά τον πρώτο πάπα εδώ και έναν αιώνα που δεν θα ενταφιαστεί στο Βατικανό.
Σύμφωνα με το τελετουργικό, οι πάπες ενταφιάζονταν παραδοσιακά σε τριπλό φέρετρο (κυπαρισσένιο, μεταλλικό και ξύλινο). Ο Φραγκίσκος έχει επιλέξει ένα απλούστερο φέρετρο, κατασκευασμένο μόνο από ξύλο και ψευδάργυρο.
Όπως και ο Βενέδικτος ΙΣΤ’, πιθανώς θα ταφεί με ένα ειδικό έγγραφο (rogito) που περιγράφει τη ζωή και τη διακονία του.
Η εκλογή του νέου Πάπα
Δύο έως τρεις εβδομάδες μετά την κηδεία, οι Καρδινάλιοι θα συγκεντρωθούν στην Καπέλα Σιστίνα για το κονκλάβιο, τη μυστική διαδικασία εκλογής του νέου πάπα. Αν και θεωρητικά οποιοσδήποτε βαφτισμένος καθολικός άνδρας μπορεί να εκλεγεί, τα τελευταία 700 χρόνια οι πάπες επιλέγονται αποκλειστικά από το Κολέγιο των Καρδιναλίων.
Οι περισσότεροι από τους 266 πάπες στην ιστορία ήταν Ευρωπαίοι, με τον Φραγκίσκο, γεννημένο στην Αργεντινή, να είναι ο πρώτος μη Ευρωπαίος εδώ και 1.300 χρόνια.
Οι καρδινάλιοι που θεωρούνται επικρατέστεροι αποκαλούνται «papabile». Η διαδικασία της εκλογής είναι άκρως μυστική. Η Καπέλα Σιστίνα σφραγίζεται, και μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών έχουν δικαίωμα ψήφου. Περίπου 120 από αυτούς θα ψηφίσουν μυστικά, και αν κανείς δεν συγκεντρώσει τα δύο τρίτα των ψήφων, διεξάγεται νέος γύρος. Η εκλογή του Φραγκίσκου το 2013 διήρκεσε 24 ώρες και πέντε γύρους. Άλλες φορές, η διαδικασία έχει κρατήσει μήνες ή και χρόνια.
Οι ψήφοι καίγονται σε ειδικό φούρνο μέσα στην Καπέλα Σιστίνα. Αν ο καπνός είναι μαύρος, δεν έχει εκλεγεί πάπας. Αν είναι λευκός, ο κόσμος μαθαίνει ότι υπάρχει νέος ηγέτης της Εκκλησίας.
Μόλις εκλεγεί ο νέος πάπας, ένας καρδινάλιος ανακοινώνει από το μπαλκόνι του Αγίου Πέτρου: «Habemus Papam» («Έχουμε Πάπα»). Ο εκλεγμένος, ντυμένος στα λευκά, βγαίνει να απευθύνει τον πρώτο του λόγο στο πλήθος.
Ο πάπας είναι μία από τις πιο ισχυρές προσωπικότητες παγκοσμίως, με επιρροή όχι μόνο στη θρησκεία, αλλά και στη διπλωματία και τις ανθρωπιστικές κρίσεις.
Ενώ οι περισσότεροι πάπες υπηρετούν μέχρι τον θάνατό τους, ο Βενέδικτος ΙΣΤ’ το 2013 έγινε ο πρώτος που παραιτήθηκε μετά από 600 χρόνια, λόγω προβλημάτων υγείας.
