Η αβεβαιότητα για την πορεία των διαπραγματεύσεων είναι κοινός παρονομαστής για όσους προσπαθούν να καταλήξουν σε μια συμφωνία με την κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ. Η αναγγελία δασμών και μετέπειτα η ανάκλησή τους ως σταθερός μοχλός πίεσης στους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ, προκαλεί σύγχυση σε κυβερνήσεις και αγορές. Η αλλαγή, όμως, των όρων της συμφωνίας για την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας από την Ουάσιγκτον στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για τον τερματισμό του τριετούς πολέμου μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, προκαλεί μεγάλο προβληματισμό.
Είναι ασαφές γιατί οι ΗΠΑ έθεσαν την περασμένη Τετάρτη ζήτημα ελέγχου των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής και ειδικότερα του πυρηνικού εργοστασίου της Ζαπορίζα που σήμερα βρίσκεται υπό ρωσική κατοχή. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, αποκάλυψε στους Financial Times πως η Ζαπορίζια αναφέρθηκε στο νέο τηλεφώνημα με τον Τραμπ. Φαίνεται πως ο Αμερικανός πρόεδρος έκανε λόγο για την ανάκτηση του εργοστασίου για να εκσυγχρονιστεί, με τον Ουκρανό ομόλογο του να δηλώνει μετέπειτα δημοσίως από το Όσλο πως «όλα τα πυρηνικά εργοστάσια ανήκουν στον λαό της χώρας».
Ιστορικά η ενέργεια ήταν από τα ισχυρότερα γεωπολιτικά όπλα. Το πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια είναι το μεγαλύτερο στην Ευρώπη και τροφοδοτούσε το 20% της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ουκρανία προ του πολέμου. Ο έλεγχός του από τους Ρώσους ξυπνά δυσάρεστες μνήμες για τη διαχείριση του ατυχήματος του Τσερνόμπιλ τον Απρίλιο του 1986 από το καθεστώς της τότε Σοβιετικής Ένωσης.
Συνολικά, η Ουκρανία διαθέτει τέσσερα πυρηνικά εργοστάσια με 15 αντιδραστήρες. Οι έξι αντιδραστήρες βρίσκονται στη Ζαπορίζια. Παρά την τριετή ρωσική εισβολή και τα αλλεπάλληλα πυραυλικά χτυπήματα σε ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας, οι αρμόδιες αρχές της χώρας κατασκευάζουν δυο πρόσθετες μονάδες στις εγκαταστάσεις του Χμελνίτσι στη δυτική Ουκρανία και δρομολογούνται τουλάχιστον οκτώ ακόμα. Απώτερος στόχος είναι να διπλασιαστεί η ηλεκτροπαραγωγική δυνατότητα της Ουκρανίας σε σχέση με πριν από τον πόλεμο.
Το ενεργειακό παιχνίδι με τα πυρηνικά στην Ουκρανία
Το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τη Ζαπορίζια, όπως αποκάλυψε ο Ζελένσκι, έρχεται σε μια περίοδο που το κόστος ενέργειας στην Ευρώπη παραμένει υψηλό σε σχέση με τα επίπεδα που ίσχυαν μέχρι τον Αύγουστο του 2021, περίπου ένα εξάμηνο πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όταν η Gazprom άρχισε να μειώνει τις ροές φυσικού αερίου στην Ε.Ε. Υπό ομαλές συνθήκες, η Ουκρανία έχει τη δυνατότητα να εξάγει ηλεκτρική ενέργεια στην Ευρώπη. Εκτός των άλλων, σε μια μεταπολεμική ανάκαμψη της οικονομίας, η Ουκρανία θα έχει πρόσβαση σε φθηνή ενέργεια από τις πυρηνικές εγκαταστάσεις της.
Οπότε ο έλεγχος των ενεργειακών υποδομών της Ουκρανίας από τις ΗΠΑ θα έδινε ένα τεράστιο πλεονέκτημα στην κυβέρνηση του Τραμπ, μέλη της οποίας επικοινωνούν τακτικά με τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν. Πηγές της Wall Street Journal είχαν αποκαλύψει πως ο Αμερικανός δισεκατομμυριούχος και στενός σύμβουλος του Τραμπ, Έλον Μασκ, έχει τακτικές επαφές με τον Πούτιν. Κάτω από την τρέχουσα συγκυρία, επίσης, η Ουάσιγκτον έχει αποξενωθεί από την Ευρώπη, με τον Μασκ να συμμερίζεται την άποψη ορισμένων Ρεπουμπλικάνων πως οι ΗΠΑ θα πρέπει να αποχωρήσουν στρατιωτικά από την Ευρώπη.
Ο κινεζικός «βραχνάς» των σπάνιων γαιών
Εκτός των άλλων, ο Λευκός Οίκος επιδιώκει την απεξάρτηση των ΗΠΑ από τις σπάνιες γαίες της Κίνας, η οποία ελέγχει το 60% της παγκόσμιας προσφοράς και το 90% της επεξεργασίας τους. Οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για να εξελιχθεί η τεχνητή νοημοσύνη στις ΗΠΑ, ενώ γενικά οι κρίσιμες πρώτες ύλες είναι απαραίτητες για τη γεωπολιτική αυτονομία μιας χώρας ιδίως σήμερα που ακόμη και η Δύση δείχνει πολωμένη λόγω της κυβέρνησης των Ρεπουμπλικάνων.
Ας μην λησμονείται πως ο Τραμπ υπέγραψε αυτήν την εβδομάδα εκτελεστικό διάταγμα, όπου επικαλείται «εξουσίες σε καιρό πολέμου», με στόχο την αύξηση της εγχώριας παραγωγής ορυκτών, όπως ο χαλκός και ο χρυσός.
Υπενθυμίζουμε πως εδώ και ενάμιση μήνα, οι ΗΠΑ έχουν αναλάβει τον ρόλο του κεντρικού διαμεσολαβητή για την κατάπαυση πυρός μεταξύ δυο χωρών της ανατολικής Ευρώπης, παραμερίζοντας την Ε.Ε και τη Βρετανία. Στο πλαίσιο αυτών των διαπραγματεύσεων, οι ΗΠΑ αρχικά έθεσαν ως προϋπόθεση να αποκτήσουν πρόσβαση στις κρίσιμες πρώτες ύλες της Ουκρανίας χωρίς τις απαραίτητες εγγυήσεις για την ασφάλεια της χώρας, με το επιχείρημα πως η Μόσχα δεν θα εξαπολύσει επιθέσεις σε περιοχές, όπου υπάρχει παρουσία αμερικανικών εταιρειών.
Από τον Λευκό Οίκο, ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε αυτήν την εβδομάδα πως οι ΗΠΑ επιδιώκουν τη σύναψη συμφωνιών για σπάνιες γαίες και ορυκτά σε όλον τον κόσμο, αλλά η Ουκρανία είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. «Είμαστε ικανοποιημένοι σε ότι αφορά την Ουκρανία και τη Ρωσία, και ένα από τα πράγματα που κάνουμε είναι να υπογράψουμε σύντομα μια συμφωνία σπάνιων γαιών στην Ουκρανία» ανέφερε, χωρίς να δώσει λεπτομέρειες. Υψηλοί αξιωματούχοι της Ουκρανίας, ωστόσο, προειδοποιούν ότι είναι πιθανό να δεχτούν πιέσεις για να συναινέσουν σε δυσμενείς όρους.
