THEPOWERGAME
Οι εκλογές σε μια σειρά χώρες παγκοσμίως σημάδεψαν τη χρονιά που φεύγει. Το 2024, που αξιολογείται ως «έτος της δημοκρατίας», μπορεί τελικά να μείνει στη μνήμη ως η χρονιά που οι ψηφοφόροι έστειλαν τις κατεστημένες πολιτικές δυνάμεις να φτιάξουν βαλίτσες.
Το έτος με τις περισσότερες εκλογές που έγιναν ποτέ ήταν ταυτόχρονα και η χειρότερη χρονιά για όσα κόμματα ήταν στην εξουσία. Κάθε κυβερνητικό κόμμα που αντιμετώπισε εκλογές σε μια ανεπτυγμένη χώρα φέτος έχασε μερίδιο ψήφων, για πρώτη φορά από τότε που υπάρχουν μετρήσεις σύμφωνα με ανάλυση των Financial Times.
Έως τώρα το πλεονέκτημα της κυβερνητικής θητείας ήταν ο σιδερένιος νόμος της πολιτικής. Το 2024 αυτό ανατράπηκε. Το ένστικτο των ψηφοφόρων ήταν να στρίβουν, όχι να κολλάνε. Στις ΗΠΑ, η Καμάλα Χάρις φάνηκε να πληρώνει το τίμημα για την απροθυμία της να αποστασιοποιηθεί από τις πολιτικές του νυν προέδρου Τζο Μπάιντεν, προς όφελος του Ντόναλντ Τραμπ.
Τι μπορεί να φέρει το 2025 για τα κόμματα εξουσίας και ποιοι παράγοντες επιδρούν
Για δεκαετίες στις πλούσιες δημοκρατίες, ο πιο σίγουρος τρόπος για να κερδίσεις κυβερνητικά αξιώματα ήταν ήδη να τα κατέχεις. Οι κατεστημένη κομματική νομεκλατούρα ήταν μια προστατευόμενη κάστα. Η εξουσία άλλαζε χέρια μεταξύ ενός μικρού αριθμού κυρίαρχων κομμάτων, κυρίως μετά από μεγάλες περιόδους σχετικής σταθερότητας. Στις αναδυόμενες, φτωχότερες, δημοκρατίες, τα πράγματα ήταν πιο ασταθή. Τα κυρίαρχα κόμματα ήταν πιο αδύναμα, αντιμετώπιζαν συνεχείς προκλήσεις από νεόκοπους αντάρτες, έτσι η εξουσία άλλαζε χέρια πιο συχνά.
Αλλά, πλέον, αυτή η διάκριση μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων δημοκρατιών μοιάζει να έχει θολώσει. Οι πλούσιες δημοκρατίες έχουν γίνει πιο ασταθείς, εξηγεί ο Μπεν Άνσελ, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, στο CNN. «Αυτό που συνέβη στις πλούσιες δημοκρατίες είναι ότι έχουν γίνει σαν τις δημοκρατίες της Λατινικής Αμερικής ή σαν την Ινδία, παλιά. Τώρα πονάει να είσαι κυβερνητικό κόμμα. Αυτό είναι κάτι αρκετά καινούργιο».
Είναι ο πληθωρισμός, ηλίθιε…
Γιατί, όμως, ήταν τόσο δύσκολο το 2024 για τους κυβερνητικούς ηγέτες; Η νεκροψία έδειξε μια κοινή αιτία θανάτου: τον πληθωρισμό. Οι τιμές εκτινάχθηκαν σε πολλές χώρες μετά την πανδημία Covid-19 και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Καθοδηγούμενος από μια σειρά παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών στην προσφορά και της ανάκαμψης της ζήτησης, το 2022 ο παγκόσμιος πληθωρισμός έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο από τη δεκαετία του 1990. Οι ψηφοφόροι μισούσαν την άνοδο των τιμών. Ακόμα κι αν οι περισσότερες από τις αιτίες ήταν παγκόσμιες, τα κόμματα που βρέθηκαν στο κυβερνητικό τιμόνι κατά τη διάρκεια της εκτόξευσης του κόστους διαβίωσης πλήρωσαν τελικά το τίμημα.
Ίσως οι κυβερνήσεις να είχαν ξεχάσει πόσο απεχθάνονται οι ψηφοφόροι τον πληθωρισμό. Κατά τη διάρκεια και μετά το τελευταίο μεγάλο παγκόσμιο οικονομικό σοκ, τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, ο πληθωρισμός παρέμεινε σχετικά χαμηλός, παρά τα χρόνια τεράστιων κρατικών ενέσεων. Μολονότι η ανεργία εκτινάχθηκε στα ύψη σε ΗΠΑ και Ευρώπη μετά το 2008, ο πληθωρισμός ήταν σε μεγάλο βαθμό σταθερός. Ο οικονομικός πόνος ήταν πιο έντονος για κάποιους αλλά λιγότερο διάχυτος. «Ο πληθωρισμός βλάπτει τους πάντες λιγότερο από την ανεργία, αλλά είναι τόσο διαδεδομένος», σημείωσε ο Άνσελ.
Όπως αναφέρει η οικονομολόγος Ιζαμπέλα Βέμπερ στους New York Times: «Η ανεργία αποδυναμώνει τις κυβερνήσεις. Ο πληθωρισμός τους σκοτώνει». Ίσως μπορούμε να αντλήσουμε μαθήματα από το Μεξικό, το οποίο εξέλεξε την Κλαούντια Σέινμπαουμ από το κυβερνών κόμμα Morena, ένα σπάνιο φωτεινό σημείο για τις κυρίαρχες πολιτικές ηγεσίες στη Λατινική Αμερική μετά από σειρά μακροχρόνιων ηττών. Για να τιθασεύσει τον πληθωρισμό, το κόμμα της εισήγαγε ελέγχους τιμών για να περιορίσει την τιμή των βασικών ειδών στα σούπερ μάρκετ το 2022 και ανανέωσε τα μέτρα ελέγχων τον περασμένο μήνα.
Αν και οι κυρίαρχοι οικονομολόγοι είναι ανήσυχοι για τους ελέγχους των τιμών, η Βέμπερ, καθηγήτρια οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Amherst, επισημαίνει ότι οι δυτικές χώρες έχουν ήδη εφαρμόσει ένα παγκόσμιο ανώτατο όριο τιμών (πλαφόν) στο ρωσικό πετρέλαιο. Ενόψει της «πολυκρίσης», ίσως αυτό το ταμπού να καταρρεύσει.
Εάν ο πληθωρισμός ήταν πραγματικά ο ένοχος, αυτό μπορεί να αποτελεί από μόνο του καλό νέο για τους κατεστημένους κομματικούς φορείς του αύριο. Μόλις σταθεροποιηθούν οι τιμές, οι μισθοί καλύψουν το αυξημένο κόστος και οι ψηφοφόροι συνηθίσουν στο νέο κόστος των αυγών, όσοι βρίσκονται στην εξουσία – εκτός από περισσότερα σοκ στις τιμές – θα πρέπει να περάσουν ευκολότερα τα επόμενα χρόνια. Τουλάχιστον, στη θεωρία.
Δεν παίζουν ρόλο μόνο υλιστικοί παράγοντες
Αλλά αυτή δεν είναι η μόνη θεωρία που κυκλοφορεί. Η ήττα ή η υποχώρηση των κατεστημένων αρχών σε όλο τον κόσμο δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο από υλιστικούς παράγοντες. Παίζουν επίσης πολιτιστικές, δομικές δυνάμεις, οι οποίες μπορεί να κάνουν την πολιτική αστάθεια κανόνα και όχι εξαίρεση.
«Υπάρχει μια τάση γενεών σε πολλές δημοκρατίες, προς πολύ χαμηλότερη κομματική πίστη. Υπάρχει πολύ μεγαλύτερη εναλλαγή ψήφων μεταξύ των εκλογικών αναμετρήσεων», δήλωσε στο CNN ο Ρομπέρτο Φόα, συνδιευθυντής του Κέντρου για το Μέλλον της Δημοκρατίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ.
Αυτή η διάβρωση της κομματικής πίστης άνοιξε το πεδίο σε «νέους ηθοποιούς» που περιφρονούν τους παλιούς κανόνες του παιχνιδιού και απομακρύνονται από τους κανόνες του. Ο Βίσεντ Βαλεντίμ, επίκουρος καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία, παρατηρεί ότι αυτό συμβαίνει τόσο σε επίπεδο πολιτικής, όπως η αντίδραση κατά της μετανάστευσης και της ισότητας των φύλων, όσο και σε διαδικαστικό επίπεδο, όπως η άρνηση διεξαγωγής εκλογών ή η αμφισβήτηση της ακεραιότητας της ψήφου, οι καταγγελίες για νοθεία.
Μόλις αυτό το τζίνι βγει από τη λυχνάρι, είναι «πραγματικά δύσκολο να αντιστρέψουμε τη διαδικασία ομαλοποίησης αυτών των προηγουμένως στιγματισμένων απόψεων», υπογράμμισε ο Βαλεντίμ στο CNN. «Δεν υπάρχει κίνητρο για τους πολιτικούς να σταματήσουν να το κάνουν μόλις δουν ότι λειτουργεί».
Οι ψηφοφόροι ως καταναλωτές στις κάλπες
Εάν η προσφορά αλλάζει, αλλάζει και η ζήτηση. Μια εξήγηση για την αυξανόμενη πολιτική αστάθεια είναι ότι οι ψηφοφόροι έχουν γίνει περισσότερο καταναλωτές: δύσκολο να ικανοποιηθούν, διψασμένοι για ικανοποίηση, πάντα βλέπουν ευκαιρίες για ψώνια τριγύρω. Ίσως κάποιος μπορεί να αντιστοιχίσει τις αλλαγές στις συνήθειες των ψηφοφόρων με τις μεταβαλλόμενες συνήθειες των καταναλωτών. Αντί να πηγαίνουν σε μια μικρή επιλογή φυσικών καταστημάτων με τούβλα και κονιάματα για να αγοράσουν μια σταθερή επιλογή αγαθών, πολλοί άνθρωποι πλέον στις πλούσιες δημοκρατίες έχουν συνηθίσει να τους φέρνουν αυτό που θέλουν όταν θέλουν.
Η Amazon και το Netflix κακομαθαίνουν τους πελάτες τους με βροχή επιλογών. Οι ψηφοφόροι μπορεί να περιμένουν οι δημοκρατίες να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. «Το να πρέπει να “επιλέξεις ανάμεσα στα δύο καταστήματα που πάντα υπήρχαν στον δρόμο” – το ένα αριστερά, το άλλο δεξιά – “φαίνεται αρκετά σαν τα μέσα του 20ού αιώνα, σε έναν κόσμο στις αρχές του 21ου αιώνα, στον οποίο έχουμε συνηθίσει πλέον με άλλο τρόπο”», είπε ο Άνσελ.
Οι προκλήσεις το 2025 και η πολιτική αβεβαιότητα
Μια σύντομη έρευνα για τις επερχόμενες εκλογές δείχνει ότι το 2025 μπορεί να είναι εξίσου δύσκολο για τους κυβερνώντες στις δημοκρατίες. Αφού απέτυχε να διατηρήσει τον συνασπισμό του σε μια πλήρη θητεία, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ανατραπεί στις πρόωρες εκλογές του Φεβρουαρίου, που προκηρύχθηκαν αφού έχασε την ψήφο εμπιστοσύνης αυτόν τον μήνα.
Ο Εμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία άλλαξε τέσσερις πρωθυπουργούς μέσα στη χρονιά και βλέπει το 2025 με ακόμη μεγαλύτερο πανικό. Οι ευρωεκλογές του Ιούνη λειτούργησαν σαν καταλύτης. Επιβεβαίωσαν πως η κατάσταση κατακερματισμού του πολιτικού συστήματος είναι γενικευμένη σε όλη την Ευρώπη και χειροτερεύει την κρίση όλων των κυβερνήσεων.
Οι Καναδοί ψηφοφόροι είναι επίσης πιθανό να τερματίσουν την πρωθυπουργία του Τζαστίν Τριντό που διαρκεί σχεδόν μια δεκαετία. Οι εκλογές πρέπει να διεξαχθούν στα μέσα Οκτωβρίου, αλλά μπορεί να υπάρξουν πρόωρες κάλπες εάν καταρρεύσει και ο δικός του κυβερνητικός συνασπισμός.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο κεντροαριστερός Τριντό μπορεί να αντικατασταθεί από τον συντηρητικό πυρήνα Πιερ Πουαλιέβρ. Μια παρόμοια ιστορία αναμένεται να συμβεί στην Αυστραλία, όπου ο Άντονι Αλμπανέζι του Εργατικού Κόμματος αντιμετωπίζει μια σκληρή πρόκληση από τον Πίτερ Ντάτον των Φιλελευθέρων.
Στην Ευρώπη, η εικόνα του επόμενου έτους είναι κάπως στρεβλή, καθώς κάποιες επικοινωνιακές και προπαγανδιστικές εκστρατείες που συνδέονται με το Κρεμλίνο επιδιώκουν να ενισχύσουν τις πιθανότητες νίκης υποψηφίων που είναι πιο φιλικοί προς τη Μόσχα.
Παρά το γεγονός ότι πολλοί στη Δύση θεωρούν την πρώτη της θητεία ως πρόεδρος εντυπωσιακή, η Μάγια Σάντου της Μολδαβίας επανεξελέγη τον Οκτώβριο με τη μικρότερη δυνατή διαφορά. Το αν το φιλοδυτικό κόμμα της θα μπορέσει να διατηρήσει την πλειοψηφία του στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Μαΐου παραμένει αβέβαιο. Το Κρεμλίνο έχει επίσημα αρνηθεί τις κατηγορίες της Μολδαβίας ότι οργάνωσε και χρηματοδότησε εκτεταμένη εκστρατεία παρέμβασης φέτος.
Η Ρουμανία, επίσης, θα πρέπει να αποφασίσει πώς να προχωρήσει μετά την ακύρωση του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών από το ανώτατο δικαστήριο, το οποίο δήλωσε ότι οι εκλογές αμαυρώθηκαν από ρωσική παρέμβαση. Μια νίκη του ακροδεξιού υπερεθνικιστή υποψηφίου Κάλιν Γκεοργκέσκου – ενός σχεδόν άγνωστου πριν από το φθινόπωρο – παραμένει πιθανή όταν διεξαχθεί νέος γύρος εκλογών. Η Ρωσία έχει αρνηθεί ότι παρενέβη στην εκλογική διαδικασία.
Τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά στη Λατινική Αμερική. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Ντάνιελ Νομπόα έχει καλύτερες πιθανότητες από τους περισσότερους εν ενεργεία ηγέτες να κερδίσει μια δεύτερη θητεία όταν το Εκουαδόρ ψηφίσει τον Φεβρουάριο, αλλά οι διακοπές στο ηλεκτρικό ρεύμα και η βία στους δρόμους έχουν ενισχύσει τη βασική του αντίπαλο, τη Λουίζα Γκονζάλες. Παράλληλα, ενώ η Σιομάρα Κάστρο – η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της Ονδούρας – μπορεί να κερδίσει ξανά τον Νοέμβριο, παρατηρητές προειδοποιούν ότι παρουσιάζει αυταρχικές τάσεις.
Έτσι, το 2025 μπορεί να μοιάζει με μια «περιορισμένη» εκδοχή του 2024, με λιγότερες εκλογές, αλλά με τους εν ενεργεία ηγέτες να συνεχίζουν να δυσκολεύονται. Μια φιλική προς τη δημοκρατία ανάγνωση θα έλεγε ότι αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Αν οι ψηφοφόροι είναι δυσαρεστημένοι με τους ηγέτες τους, θα πρέπει να τους απομακρύνουν από την εξουσία.
Ο Άνταμ Πρζεβόρσκι, πολιτικός επιστήμονας, έχει ορίσει τη δημοκρατία ως «ένα σύστημα στο οποίο τα κόμματα χάνουν εκλογές». Αυτό, ωστόσο, δεν θα ισχύσει στη Λευκορωσία τον επόμενο μήνα, όπου ο Αλεξάντερ Λουκασένκο – πρόεδρος από το 1994 – θα είναι σίγουρος ότι θα κερδίσει άλλη μια τετραετή θητεία.
Οι εκλογές στη Λευκορωσία θεωρούνται ευρέως μη ελεύθερες και δίκαιες. Αλλά οι ατελείωτες ήττες – όπως και οι ατελείωτες νίκες του Λουκασένκο – θα πρέπει να σημάνουν συναγερμό. Οι εκλογές στέλνουν μηνύματα στις κυβερνήσεις, δήλωσε ο Άνσελ. «Πρέπει να μπορείς να τιμωρείς τους ανθρώπους, αλλά επίσης πρέπει να μπορείς να τους ανταμείβεις».
Αν οι εκλογές μετατραπούν σε μια διαδικασία που προσφέρει μόνο “μαστίγιο” και καθόλου “καρότο”, ο κίνδυνος είναι η διαδικασία να εκφυλιστεί σε θόρυβο και οργή, με επιζήμιες συνέπειες τόσο για τους πολιτικούς όσο και για τους ψηφοφόρους, αλλά για την οικονομία, όπως λένε οι περισσότεροι από τους αναλυτές, σε έναν όλο και πιο αβέβαιο και ασταθή κόσμο.
Διαβάστε επίσης
Χρονιά ορόσημο για τις μεγάλες επενδύσεις σε data centers το 2025
Τι αποδόσεις έδωσαν τα έντοκα και οι προθεσμιακές το 2024
Οι ενεργειακές φιλοδοξίες της Τουρκίας και ο αγωγός με το Κατάρ
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
