Ρουμανία: Θύμα της αποικιοκρατίας των αποβλήτων από μεταχειρισμένα ρούχα

Όγκοι κουρελιών από μεταχειρισμένα ρούχα καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις στην ύπαιθρο της νοτιοδυτικής Τρανσυλβανίας στη Ρουμανία, προδίδοντας την αρχική αποστολή τους που δεν είναι άλλη από την ανακύκλωση. Αντί αυτού ρυπαίνουν το περιβάλλον καθώς τα συνθετικά υφάσματα διασπώνται σε μικροπλαστικά που δεν αφομοιώνονται από το οικοσύστημα. Τις κρύες ημέρες του χειμώνα χρησιμεύουν ως καύσιμη ύλη που είναι εξαιρετικά επιζήμια για την ποιότητα της ατμόσφαιρας. Όμως, οι κάτοικοι της περιοχής Jiu Valley, η οποία είναι υποβαθμισμένη μετά το απότομο κλείσιμο των ορυχείων το 1997, δεν διαθέτουν τους πόρους για να προμηθευτούν ξύλα, όπως μαρτυρούν πηγές της Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), μιας από τις μεγαλύτερες οργανώσεις στην ερευνητική δημοσιογραφία.

Μολονότι θεωρείται πως από την Ευρώπη καλλιεργήθηκε η ιδέα της επαναχρησιμοποίησης των ρούχων ώστε να περιοριστεί το αρνητικό αποτύπωμα από τη βιομηχανία της γρήγορης μόδας στο περιβάλλον, το περιεχόμενο των μεταλλικών κάδων ανακύκλωσης δεν καταλήγει πάντα στον προορισμό του, δηλαδή σε νέους χρήστες ή μονάδες αξιοποίησης τους ως πρώτες ύλες. Αν και είναι ευρέως γνωστό πως ένας μεγάλος όγκος μεταχειρισμένων ρούχων καταλήγει σε χώρες της Αφρικής, όπως είναι η Γκάνα και η Κένυα, ή η Χιλή, η OCCRP μαζί με την RISE, μια κοινότητα ανεξάρτητων δημοσιογράφων στο Βουκουρέστι, αποκαλύπτει πως και η Ρουμανία έχει επίσης μετατραπεί σε χωματερή μεταχειρισμένων ρούχων. Κοινό χαρακτηριστικό είναι πως ως φτωχές χώρες είναι τελικοί προορισμοί ενός «ταξιδιού» με την επίφαση της βιωσιμότητας, όπου οι πολίτες των πλουσίων χωρών της Ευρώπης έχουν την ψευδαίσθηση πως βοηθούν αντί να βλάπτουν το περιβάλλον. Είναι μια νέα μορφή αποικιοκρατίας, αυτής των αποβλήτων.

Ο μεγαλύτερος όγκος των μεταχειρισμένων ρούχων που δεν επιστέφουν ξανά στο εμπόριο αλλά καταλήγουν στη Ρουμανία προέρχεται από τη Γερμανία. Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου -όπου εκτός από την ΕΕ περιλαμβάνεται η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και η Νορβηγία- περίπου το 10% των ρούχων που δωρίζονται, πωλούνται εκ νέου εντός των συνόρων της ίδιας χώρας, ένα ακόμη 10% διατίθεται σε άλλες χώρες-μέλη και το υπόλοιπο καταλήγει στο εξωτερικό, κυρίως στην Αφρική και την Ασία. Μετά από κάθε στάση, η ποσότητα των μεταχειρισμένων ρούχων ναι μεν λιγοστεύει αλλά συνήθως είναι ο όγκος με τη χαμηλότερη ποιότητα ίνας και άρα το μεγαλύτερο αποτύπωμα στο περιβάλλον. Η OCCRP και η RISE απέκτησαν πρόσβαση σε 14 προσφυγές εις βάρος εισαγωγέων στη Ρουμανία που σκορπούν μεταχειρισμένα ρούχα σε λιβάδια και ποταμούς, βλάπτοντας το περιβάλλον.

Όπως αναφέρεται στην εκτενή έκθεση της CCRP, πολλές από τις χώρες της Βαλτικής και της ανατολικής Ευρώπης που εισάγουν μεταχειρισμένα ρούχα από τη δυτική Ευρώπη είναι, επίσης, εξαγωγείς αφού έχουν κρατήσει τα «καλύτερα κομμάτια». Η Ρουμανία, ωστόσο, έχει μετατραπεί στον τελευταίο τροχό της αμάξης. Από τη βάση δεδομένων της Comtrade του ΟΗΕ, περίπου 58.000 τόνοι μεταχειρισμένων ρούχων έχουν μεταφερθεί με φορτηγά, ετησίως, την περίοδο 2020-23. Βασικός προμηθευτής είναι η Γερμανία, η οποία είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς και αναλογεί στο 50% των εισαγωγών της Ρουμανίας κατά τη διάρκεια της τελευταίας τετραετίας.

Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία που να υποδεικνύουν πόσα από τα φορτία αυτά με μεταχειρισμένα ρούχα πληρούν τις προδιαγραφές της Ρουμανίας, οι οποίες απαιτούν την απολύμανσή τους και την εκκαθάρισή τους από στερεά αντικείμενα. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με στοιχεία και ντοκουμέντα της RISE, η συνοριοφυλακή έχει σταματήσει φορτηγά που μετέφεραν παράνομα απόβλητα ρούχων από χώρες-μέλη της Ε.Ε, όπως η Γερμανία, η Αυστρία και η Ολλανδία, σε σχεδόν μηνιαία βάση από το 2021 έως το 2023. Υπάρχουν υποψίες για μεγαλύτερο όγκο μεταχειρισμένων ρούχων που είναι επιζήμια για το περιβάλλον καθώς οι αρμόδιες υπηρεσίες της Ρουμανίας εργάζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας ενώ τα περισσότερα φορτηγά περνούν τα σύνορα τις βραδινές ώρες.

Τα οικονομικά κίνητρα αυτής της πρακτικής είναι ισχυρά. Στη Γερμανία, το κόστος διάθεσης των αποβλήτων κινείται από τα 200 έως το 300 ευρώ ανά τόνο. Είναι δεκαπλάσιο συγκριτικά με τη Ρουμανία, σύμφωνα με εσωτερική έκθεση του 2022 που πραγματοποίησε το υπουργείο Εσωτερικών Υποθέσεων της Ρουμανίας και απέκτησε η OCCRP. Όμως οικονομικό όφελος υπάρχει και για τη Ρουμανία, όπου οι εταιρείες που εμπορεύονται μεταχειρισμένα ρούχα ξεφορτώνονται τα πιο βρώμικα σε φτωχές περιοχές, όπως αυτές που βρίσκονται στην νοτιοδυτική Τρανσυλβανία.