THEPOWERGAME
Ευαγγελία Λουροπούλου
Διδάκτωρ Φυσικών Επιστημών (Biogeochemistry), Christian-Albrechts University of Kiel (Γερμανία), Επικεφαλής Υπηρεσιών Βιωσιμότητας E - ON INTEGRATION A.E
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους ωκεανούς αλλά και στις κλειστές θάλασσες όπως η Μεσόγειος, επηρεάζουν όλες τις δραστηριότητες της ανθρώπινης ζωής με περισσότερους τρόπους από όσους είναι προφανείς και από όσους μας έρχονται στο μυαλό με μια πρώτη σκέψη.
Από αρχαιοτάτων χρόνων οι άνθρωποί είχαν μια συνεχή στενή σχέση με τη θάλασσα. Στην αρχή τους παρείχε τροφή και δρόμους επικοινωνίας και ανταλλαγής προϊόντων. Η θάλασσα απoτέλεσε σημαντικό παράγοντα των οικονομιών και της ανάπτυξης τους μέσω της αλιείας, της ναυτιλίας αλλά και του τουρισμού. Τα τελευταία χρόνια συνδέθηκε στενά με τη φαρμακοβιομηχανία αλλά και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Πέρα όμως από αυτά παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην πνευματική και ψυχική ισορροπία των ανθρώπων ως χώρος αναψυχής ή και περισυλλογής.
Η κλιματική αλλαγή θέτει όλα τα παραπάνω σε κίνδυνο. Αν δεν παρθούν έγκαιρα μέτρα, οι ισορροπίες στο θαλάσσιο περιβάλλον θα διαταραχθούν ανεπανόρθωτα με καταστροφικές συνέπειες στον τρόπο και στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Οι αυξανόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αλλάζουν τους ωκεανούς και θέτουν σε κίνδυνο την υγεία μας.
Ήδη τα νερά των ωκεανών και των θαλασσών είναι τώρα πιο ζεστά, πιο όξινα και περιέχουν λιγότερο οξυγόνο. Τα θαλάσσια οικοσυστήματα υποβαθμίζονται από την υπεραλίευση και τη ρύπανση. Είμαστε αψευδείς μάρτυρες της τήξης των πάγων στην Αρκτική, τη Γροιλανδία και την Ανταρκτική, της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και των ακραίων καιρικών φαινομένων που γίνονται όλο και πιο έντονα και πιο συχνά με την κλιματική αλλαγή και τη άνοδο της θερμοκρασίας των ωκεανών αλλά και των κλειστών θαλασσών.
Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά για το μέλλον της ανθρωπότητας και τη δημόσια υγεία; Αυτά που γίνονται στην Ασία, αφορούν και εμάς εδώ στην Μεσόγειο; Με βάση τις πληροφορίες που έχουμε σήμερα, δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε και να κοιμόμαστε ήσυχοι, όταν ξεσπά ένα τσουνάμι στην Ασία ή όταν σκάει ένα ηφαίστειο στην Ισλανδία.
Ακολουθούν δύο πρακτικά παραδείγματα για το πως η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τη ζωή λαών που ζουν σε παράκτιες περιοχές και εξαρτώνται από τη θάλασσα.
Φυσικές καταστροφές και άνοδος της στάθμης της θάλασσας
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τροπικοί κυκλώνες, καταιγίδες, πλημμύρες έχουν ως αποτέλεσμα όχι μόνο θανάτους και τραυματισμούς αλλά επηρεάζουν με διάφορους τρόπους τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες διαβίωσης και αποτελούν κινδύνους για την δημόσια υγεία. Τέτοιες συνέπειες μπορεί να είναι διακοπές στην υγειονομική περίθαλψη, επιπτώσεις στη στέγαση και την απασχόληση, μετεγκατάσταση σε καταφύγια ή καταυλισμούς μετατοπίσεις πληθυσμών κ.α. Σύμφωνα με στοιχεία έχει αποδειχθεί ότι μια μεγάλη φυσική καταστροφή από ακραία καιρικά φαινόμενα ακολουθείται από αύξηση των νοσηλειών που οφείλονται σε μολυσματικές και μη ασθένειες αλλά και ψυχικές διαταραχές. Ένα επίσης πολύ σοβαρό δυσάρεστο επακόλουθο, είναι ότι ένα γεγονός ακραίο, μπορεί να συμβαίνει για λίγα λεπτά ή να διαρκεί λίγες ώρες, αλλά η διόρθωση των επιπτώσεων από αυτό μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια μέχρις ότου το περιβάλλον που επλήγη να επανέλθει όπως ήταν πριν το ακραίο φαινόμενο. Ζούμε ήδη παραδείγματα όπου ένας τυφώνας θέτει εκτός τις υποδομές ηλεκτρικού και νερού για πολλές μέρες και εκατομμύρια ανθρώπους σε απελπιστική κατάσταση.
Έτσι, για παράδειγμα, λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας προβλέπεται οι παράκτιες πλημμύρες να γίνουν πιο συχνές και σοβαρές και να βάλουν σε κίνδυνο τη ζωή και τα οικοσυστήματα εκατομμυρίων ανθρώπων. Η ζωή σε κάποιους παράκτιους οικισμούς, χωριά ή και πόλεις και η επικοινωνία με αυτούς, θα γίνει δύσκολη ή και αδύνατη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σήμερα υπάρχει μια συζήτηση για το αν θα προστατευτούν οι οικισμοί ή και οι μεγάλες πόλεις όπως το Σαν Φρανσίσκο από τις θάλασσες και ωκεανούς που μετακινούνται προς την ξηρά και τείνουν να καταλάβουν παράκτιες περιοχές με κάποιο τρόπο πιθανόν με την ανέγερση προστατευτικών τειχών ή αν θα ληφθούν μέτρα για μετεγκατάσταση των πληθυσμών στην οποία όμως περίπτωση πολύ πιθανόν θα υπάρξουν ψυχικές επιπτώσεις στους κατοίκους λόγω της εγκατάλειψης των οικιών τους.
Υπερθέρμανση θαλασσών και μείωση θαλασσινών και αλιευμάτων
Τα θαλασσινά και τα ψάρια είναι μια βασική πηγή πρωτεΐνης και βασικών θρεπτικών συστατικών για τον άνθρωπο, ειδικά σε κοινωνίες που βιώνουν έλλειψη από άλλα τοπικά τρόφιμα.
Οι ωκεανοί απορροφούν περίπου το 90 % της περίσσειας θερμότητας1 και περίπου το ένα τέταρτο του διοξειδίου του άνθρακα από την καύση ορυκτών καυσίμων και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες2. Έτσι προκαλείται αύξηση της θερμοκρασίας, μείωση του pH (οξίνιση) και του διαλυμένου οξυγόνου των νερών, διεργασίες που έχουν σοβαρό αντίκτυπο στη θαλάσσια ζωή. Τα όστρακα δεν μπορούν να αναπτυχθούν σωστά, βλαβερό πλανγκτόν κατακλύζει τις παράκτιες περιοχές και οι πληθυσμοί των ψαριών κινούνται προς πιο ψυχρές περιοχές αφήνοντας πίσω τους τις αλιευτικές κοινότητες και οικονομίες που εξαρτώνται από αυτούς για αιώνες.
Καθώς η ανθρωπότητα τείνει να φτάσει στα 9 δισεκατομμυρίων έως το 2050, η απώλεια θαλασσινών και ψαριών ως πηγή πρωτεΐνης θα μπορούσε να σημαίνει αυξημένη πίεση σε άλλα οικοσυστήματα, συμπεριλαμβανομένων των δασών που έχουν εκκαθαριστεί για καλλιεργήσιμες εκτάσεις και υπάρχουσες καλλιεργήσιμες εκτάσεις που είναι ήδη εξαντλημένες από την υπερβολική χρήση.
Ο πληθυσμός των ψαριών σε πολλές περιοχές έχει ήδη μειωθεί σημαντικά λόγω της υπεραλίευσης και των επιταχυνόμενων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Ήδη η αλίευση έχει αρχίσει να μεταβαίνει σε «βιολογικά μη βιώσιμα επίπεδα» εφόσον το ποσοστό των ιχθυoαποθεμάτων που βρίσκονται εντός των βιολογικά βιώσιμων επιπέδων έχει μειωθεί από 90% (1974) σε 65,8% (2017) όπως αναφέρει ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO)3.
Η καλύτερη διαχείριση της αλιείας και η αστυνόμευση της παράνομης αλιείας συμβάλουν στην εξοικονόμηση των αποθεμάτων ωστόσο η κρίσιμη προτεραιότητα είναι η μείωση των εκπομπών ορυκτών καυσίμων που προκαλούν τη υπερθέρμανση των ωκεανών με όλες τις παρεπόμενες συνέπειές.
Τα ψάρια, τα θαλασσινά αλλά και η υγεία των ανθρώπων δεν κινδυνεύουν μόνο από την υπεραλίευση. Όταν αλλάζει η χημεία και η θερμοκρασία των ωκεανών και η όλη δυναμική του θαλάσσιου οικοσυστήματος τίθεται σε κίνδυνο η υγεία των θαλασσινών και των ψαριών και στη συνέχεια η υγεία των ανθρώπων από την κατανάλωσή τους.
Τι πρέπει να γίνει (και ειδικά στην Ελλάδα)
Μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι δεν θα μείνουμε αλώβητοι εμείς στην Ελλάδα. Δηλαδή, θα ρωτήσει κανείς: «Θα ανέβει η στάθμη του Αιγαίου;», «Θα λείψουν ψάρια από τον Ευβοϊκό;» Η απάντηση μπορεί να δοθεί με σχετική βεβαιότητα για τον χρονικό ορίζοντα 2030-2050 (δηλαδή πολύ σύντομα). Αν δεν αλλάξουν οι πολιτικές και ο τρόπος δράσης μας στο ελληνικό θαλάσσιο περιβάλλον, θα δούμε παραθαλάσσιες περιοχές να υπερχειλίζουν, θαλάσσια ζωή να εξαφανίζεται και άλλες δυσάρεστες συνέπειες.
Παρά το ότι έχει φανεί ότι η δημόσια υγεία επηρεάζεται άμεσα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις θάλασσες και τους ωκεανούς οι ενέργειες των κρατών και των κοινοτήτων προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι επαρκείς. Απαιτείται ενίσχυση της συνεργασίας διαφόρων φορέων, κλάδων, επιστήμης και τεχνολογίας για την ανάπτυξη συστημάτων διαχείρισης έτσι ώστε να μετριαστούν οι απειλές.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό: συνδέεται άμεσα με την ανθρώπινη υγεία και βιωσιμότητα.
1 Zanna L., Khatiwala S., Gregory J.M., Ison J., Heimbach P., Global reconstruction of historical ocean heat storage and transport.Proceedings of the National Academy of Sciences Jan 2019, 116 (4) 1126-1131; DOI: 10.1073/pnas.1808838115
2 Quéré et al.,The global carbon budget 1959–2011, Earth Syst. Sci. Data Discuss., 5, 1107–1157, 2012
3 http://www.fao.org/state-of-fisheries-aquaculture
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
