THEPOWERGAME
Μέσα σε λίγες ώρες από τη νίκη του κόμματός του στις εθνικές εκλογές, ο Friedrich Merz, ο πιθανός επόμενος ηγέτης της Γερμανίας, «έριξε» μια βόμβα μιλώντας στην εθνική τηλεόραση. Ο Donald Trump «δεν ενδιαφέρεται για την τύχη της Ευρώπης», είπε στους Γερμανούς, και η προτεραιότητα είναι «μια βήμα προς βήμα… επίτευξη της ανεξαρτησίας από τις ΗΠΑ». Δεν μιλάμε για κάποιο μακρινό στόχο. Δεν ήταν σίγουρος, είπε, αν το ΝΑΤΟ θα εξακολουθούσε να υπάρχει «με την τρέχουσα μορφή του» τον Ιούνιο, όταν οι ηγέτες θα συναντηθούν στην Ολλανδία, «ή αν θα πρέπει να δημιουργήσουμε μια ανεξάρτητη ευρωπαϊκή αμυντική ικανότητα πολύ πιο γρήγορα».
Αν υπήρχε έστω κι ένας που πίστευε ότι ο κ. Merz κινδυνολογούσε, διαψεύστηκε γρήγορα. Στις 24 Φεβρουαρίου, η Αμερική τάχθηκε στο πλευρό της Ρωσίας και της Βόρειας Κορέας, ψηφίζοντας κατά ενός ψηφίσματος του ΟΗΕ που πρότειναν οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί της και το οποίο κατηγορούσε τη Ρωσία για την εισβολή στην Ουκρανία. Στη συνέχεια, προώθησε το δικό της ψήφισμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας με την υποστήριξη της Ρωσίας και της Κίνας, το οποίο ζητούσε το «γρήγορο τέλος» του πολέμου, χωρίς όμως να επαναλαμβάνει προηγούμενες εκκλήσεις υποστήριξης της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας.
Ο κ. Merz δεν είναι ο μόνος πιστός διατλαντιστής που φλερτάρει με ριζοσπαστικές ιδέες σχετικά με το μέλλον του ΝΑΤΟ μπροστά στην επίθεση του Donald Trump στη συμμαχία που διατήρησε την ειρήνη στην Ευρώπη για σχεδόν οκτώ δεκαετίες. «Η αρχιτεκτονική ασφαλείας στην οποία η Ευρώπη στηριζόταν για πολλές γενιές έχει χαθεί και δεν πρόκειται να επιστρέψει», γράφει ο Anders Fogh Rasmussen, πρώην γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, σε κείμενό του για το Economist. «Η Ευρώπη πρέπει να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι δεν είμαστε μόνο υπαρξιακά ευάλωτοι, αλλά και φαινομενικά μόνοι».
Η αλήθεια είναι ότι θα μπορούσε να περάσει μια δεκαετία μέχρι η Ευρώπη να είναι σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό της χωρίς τη βοήθεια της Αμερικής. Για να κατανοήσουμε την πρόκληση της Ευρώπης, ας ξεκινήσουμε με τη συζήτηση για την Ουκρανία. Οι ευρωπαϊκές χώρες συζητούν επί του παρόντος την προοπτική μιας στρατιωτικής ανάπτυξης στην Ουκρανία για την επιβολή οποιασδήποτε μελλοντικής ειρηνευτικής συμφωνίας. Οι συνομιλίες, των οποίων ηγούνται η Γαλλία και η Βρετανία, προβλέπουν την αποστολή μιας σχετικά μέτριας δύναμης, ίσως μερικών δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών. Σύμφωνα με δυτικό αξιωματούχο, δεν θα αναπτυχθούν στα ανατολικά, στη γραμμή του μετώπου, αλλά σε ουκρανικές πόλεις, λιμάνια, πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας και άλλες κρίσιμες εθνικές υποδομές,.
Οποιαδήποτε τέτοια ανάπτυξη θα αποκάλυπτε, ωστόσο, τρεις σοβαρές αδυναμίες. Η πρώτη είναι ότι θα οδηγούσε στα άκρα τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Υπάρχουν περίπου 230 ρωσικές και ουκρανικές ταξιαρχίες στην Ουκρανία, αν και οι περισσότερες είναι υποδεέστερες. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες θα δυσκολεύονταν να παραγάγουν από μία μάχιμη ταξιαρχία η καθεμία. Δεύτερον, θα άνοιγε σοβαρά κενά στην άμυνα της Ευρώπης. Μια βρετανική ανάπτυξη στην Ουκρανία, για παράδειγμα, θα καταβρόχθιζε πιθανότατα μονάδες που σήμερα προορίζονται ως δυνάμεις υψηλής ετοιμότητας και εφεδρείας για το ΝΑΤΟ, αφήνοντας κενά στα πολεμικά σχέδια της συμμαχίας. Πάνω απ’ όλα, οι Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν ότι οποιαδήποτε ανάπτυξη θα χρειαζόταν σημαντική αμερικανική υποστήριξη, όχι μόνο με τη μορφή παροχής συγκεκριμένης βοήθειας για να καταστεί κάτι τέτοιο εφικτό, όπως πληροφορίες και μέσα αεράμυνας, αλλά και την υπόσχεση για υποστήριξη σε περίπτωση επίθεσης της Ρωσίας.
Το γεγονός ότι η Ευρώπη θα δυσκολευόταν να δημιουργήσει μια ανεξάρτητη δύναμη μεγέθους μεραρχίας για την Ουκρανία καταδεικνύει το μέγεθος του έργου που συνεπάγεται το όραμα του κ. Merz. Η ικανοποίηση των υφιστάμενων πολεμικών σχεδίων του ΝΑΤΟ – με την παρουσία της Αμερικής- θα απαιτούσε από την Ευρώπη να δαπανήσει το 3% του ΑΕΠ για την άμυνα, πολύ πάνω από τα υφιστάμενα επίπεδα για τις περισσότερες χώρες. Η Βρετανία έκανε ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση στις 25 Φεβρουαρίου, ανακοινώνοντας ένα σχέδιο για δαπάνες 2,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2027, αλλά ακόμα και αυτό μπορεί να μην είναι αρκετό. Ο Mark Rutte, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, λέγεται ότι προωθεί στόχο 3,7%. Όμως, για να καλυφθούν οι αμερικανικές ελλείψεις θα χρειαζόταν ένα ποσοστό πολύ πάνω από το 4%, πιθανότατα πολύ υψηλότερο.
Το να βρεθούν τόσα χρήματα θα ήταν αρκετά δύσκολο. Ωστόσο η μετατροπή των χρημάτων σε ικανότητα είναι επίσης πιο δύσκολη απ’ ό,τι φαίνεται. Το κέντρο μελετών Bruegel στις Βρυξέλλες υπολογίζει ότι η Ευρώπη θα χρειαζόταν να σχηματίσει 50 νέες ταξιαρχίες, πολλές από αυτές «βαριές» μονάδες τεθωρακισμένων, για να αντικαταστήσει τους 300.000 Αμερικανούς στρατιώτες που εκτιμά ότι θα αναπτυχθούν στην ήπειρο σε έναν πόλεμο. Οι απαιτήσεις σε ανθρώπινο δυναμικό θα ήταν απαγορευτικές, δεδομένου ότι οι ευρωπαϊκοί στρατοί δυσκολεύονται να στρατολογήσουν αρκετό ακόμα και με τα σημερινά τους μεγέθη.
Τα στοιχεία αυτά είναι εκτιμήσεις. Η πρόταση του Bruegel ότι η Ευρώπη θα χρειαζόταν 1.400 άρματα μάχης για να αποτρέψει μια ρωσική επέλαση στις χώρες της Βαλτικής αντανακλά τις παραδοσιακές παραδοχές σχεδιασμού του και είναι μάλλον υπερβολική. Σε κάθε περίπτωση, αυτού του είδους η μέτρηση των φασολιών αποτυπώνει μόνο τη μισή ιστορία. Η ανάπτυξη αξιόπιστων στρατιωτικών δυνάμεων απαιτεί όχι μόνο δυνάμεις μάχης, αλλά και λιγότερο ορατές ικανότητες. Η Ευρώπη διαθέτει εντυπωσιακές αεροπορικές δυνάμεις με πολλά σύγχρονα αεροσκάφη. Όμως αυτά τα αεροσκάφη δεν διαθέτουν σημαντικό απόθεμα πυρομαχικών ικανών να καταστρέψουν την εχθρική αεράμυνα ή να πλήξουν μακρινούς στόχους στην ξηρά ή στον αέρα, εξηγεί ο Justin Bronk του Royal United Services Institute (RUSI), ενός κέντρου μελετών στο Λονδίνο, σε ένα επερχόμενο έγγραφο. Ούτε οι πιλότοι και τα πληρώματά τους εκπαιδεύονται επαρκώς. Μόνο ορισμένες αεροπορικές δυνάμεις, όπως αυτές της Σουηδίας, έχουν διατηρήσει την επάρκεια των πιλότων για τον απαιτητικό εναέριο πόλεμο υψηλής έντασης. Επιπλέον, ο αερομεταφερόμενος ηλεκτρονικός πόλεμος και οι πληροφορίες, η επιτήρηση, η ανίχνευση στόχων και η αναγνώριση (ISTAR), ή η ικανότητα εύρεσης και κατανόησης των στόχων, «παρέχονται σχεδόν αποκλειστικά από τις ΗΠΑ», σημειώνει ο κ. Bronk.
Ένα άλλο εξόφθαλμο πρόβλημα είναι η διοίκηση και ο έλεγχος, ήτοι οι θεσμοί και τα άτομα που συντονίζουν και καθοδηγούν στην πράξη μεγάλους στρατιωτικούς σχηματισμούς σε καιρό πολέμου. Το ΝΑΤΟ διαθέτει ένα εκτεταμένο σύνολο στρατηγείων σε όλη την Ευρώπη, με κορυφαίο το Ανώτατο Στρατηγείο Συμμαχικών Δυνάμεων Ευρώπης (SHAPE) στη Μονς του Βελγίου, με επικεφαλής τον Chris Cavoli, ο οποίος, όπως κάθε Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής Ευρώπης (SACEUR) πριν από αυτόν, είναι Αμερικανός. «Ο συντονισμός του ΝΑΤΟ είναι συχνά ευφημισμός για τους αξιωματικούς του αμερικανικού επιτελείου», λέει ο Matthew Savill, πρώην Βρετανός αξιωματούχος του υπουργείου Άμυνας που τώρα εργάζεται στο RUSI.
Η ευρωπαϊκή εμπειρογνωμοσύνη στη διοίκηση μεγάλων σχηματισμών συγκεντρώνεται σε συντριπτικό βαθμό σε Βρετανούς και Γάλλους αξιωματικούς, λέει – και οι δύο χώρες επιβλέπουν τα δύο εφεδρικά «σώματα» του SACEUR, τα οποία είναι πολύ υψηλού επιπέδου επιτελεία που βρίσκονται πάνω από τις μεραρχίες – αν και η Τουρκία και η Πολωνία, με μεγάλους και αυξανόμενους στρατούς, βελτιώνονται. Όμως, η Βρετανία, λέει, θα ήταν μάλλον ανίκανη να διευθύνει μια σύνθετη αεροπορική επιχείρηση της ίδιας κλίμακας και έντασης με εκείνη του αεροπορικού πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα και τον Λίβανο. «Ακόμα δεν έχουμε αφομοιώσει τα μαθήματα της σύγχρονης τεχνητής νοημοσύνης με βάση τα δεδομένα και τη στόχευση», προειδοποιεί ο κ. Savill. «Δεν υπάρχει τίποτα που να γνωρίζω ότι διαθέτει η Ευρώπη που να προσεγγίζει πραγματικά την κλίμακα αυτού που φέρονται να έκαναν οι Ισραηλινοί».
Αν οι Ευρωπαίοι είναι σε θέση να δημιουργήσουν και να διοικήσουν τις δικές τους δυνάμεις, το επόμενο ερώτημα είναι αν θα μπορούσαν να έχουν αρκετά πυρομαχικά. Η παραγωγή όπλων στην Ευρώπη έχει εκτοξευθεί στα ύψη τα τελευταία τρία χρόνια, αν και η Ρωσία, με τη βοήθεια της Βόρειας Κορέας, παραμένει μπροστά. Υπάρχουν επίσης κάμποσοι Ευρωπαίοι κατασκευαστές προηγμένων πυραύλων: Η MBDA, μια πανευρωπαϊκή εταιρεία με έδρα τη Γαλλία, κατασκευάζει έναν από τους καλύτερους πυραύλους αέρος-αέρος στον κόσμο, τον Meteor. Η Γαλλία, η Νορβηγία και η Γερμανία κατασκευάζουν εξαιρετικά συστήματα αεράμυνας. Η Τουρκία εξελίσσεται σε έναν σοβαρό αμυντικό-βιομηχανικό παίκτη.
Σύμφωνα με πρόσφατο έγγραφο του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών (IISS), ενός άλλου κέντρου μελετών, μεταξύ του Φεβρουαρίου 2022 και του Σεπτεμβρίου 2024, τα ευρωπαϊκά κράτη του ΝΑΤΟ προμηθεύτηκαν το 52% των νέων συστημάτων από την Ευρώπη και αγόρασαν μόλις το 34% από την Αμερική. Ωστόσο, αυτό το 34% είναι συχνά ζωτικής σημασίας. Η Ευρώπη χρειάζεται την Αμερική για το πυραυλικό πυροβολικό, την αεράμυνα μεγαλύτερης εμβέλειας και τα αεροσκάφη τύπου stealth. Ακόμα και για τα απλούστερα όπλα, η ζήτηση ξεπερνά κατά πολύ την ικανότητα, ένας λόγος για τον οποίο οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν στραφεί στη Βραζιλία, το Ισραήλ και τη Νότια Κορέα για τεθωρακισμένα οχήματα και βλήματα πυροβολικού.
Ο βαθμός εξάρτησης από την Αμερική δεν είναι ομοιόμορφος σε όλη την ήπειρο. Η Βρετανία, για παράδειγμα, είναι μοναδικά συνυφασμένη με τον αμερικανικό στρατό, τους μηχανισμούς πληροφοριών και τη βιομηχανία. Εάν η Αμερική έκοβε την πρόσβαση σε δορυφορικές εικόνες και άλλες γεωχωρικές πληροφορίες, όπως χάρτες εδάφους, οι συνέπειες θα ήταν μεγάλες. Ίσως ο κύριος λόγος για τον οποίο η Βρετανία χρειάστηκε τη συγκατάθεση της Αμερικής για να επιτρέψει στην Ουκρανία να εκτοξεύσει βρετανικούς πυραύλους κρουζ Storm Shadow στη Ρωσία πέρυσι είναι ότι οι πύραυλοι βασίζονταν σε αμερικανικά γεωχωρικά δεδομένα για αποτελεσματική στόχευση. Η Βρετανία θα έπρεπε να δαπανήσει δισεκατομμύρια για να αγοράσει εικόνες αντικατάστασης, λέει ο κ. Savill, ή να στραφεί στη Γαλλία, η οποία διατηρεί τις δικές της κυρίαρχες δυνατότητες στον τομέα αυτό. Από την άλλη, η εμπλοκή της Βρετανίας με την Αμερική μπορεί να προσφέρει μόχλευση. Περίπου το 15% των εξαρτημάτων του αεροσκάφους F-35 που χρησιμοποιείται από τις αμερικανικές και τις συμμαχικές δυνάμεις κατασκευάζεται στη Βρετανία, συμπεριλαμβανομένων δύσκολων στην αντικατάσταση εξαρτημάτων όπως το εκτινασσόμενο κάθισμα.
Σαν το τεράστιο έργο της δημιουργίας πραγματικά ανεξάρτητων συμβατικών ενόπλων δυνάμεων να μην ήταν αρκετά τρομακτικό, η Ευρώπη αντιμετωπίζει και μια άλλη πρόκληση. Επί 80 χρόνια οι συμβατικές δυνάμεις της βρίσκουν καταφύγιο κάτω από την αμερικανική πυρηνική ομπρέλα. Αν η Ευρώπη είναι πραγματικά «μόνη», όπως ισχυρίζεται ο κ. Rasmussen και όπως πολλοί φοβούνται, τότε το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι τα αμερικανικά στρατεύματα δεν θα πολεμούσαν για την Ευρώπη. Είναι επίσης ότι τα αμερικανικά πυρηνικά όπλα, τόσο τα στρατηγικά που φτάνουν βαθιά μέσα στη Ρωσία, όσο και τα «υποστρατηγικά» που η Αμερική αναπτύσσει στην Ευρώπη για μεταφορά από τις ευρωπαϊκές αεροπορικές δυνάμεις, μπορεί επίσης να απουσιάζουν.
Στις 21 Φεβρουαρίου ο κ. Merz έφερε το πρόβλημα στο προσκήνιο. «Πρέπει να συζητήσουμε τόσο με τους Βρετανούς όσο και με τους Γάλλους -τις δύο ευρωπαϊκές πυρηνικές δυνάμεις», πρότεινε, «για το αν η κοινή χρήση των πυρηνικών ή τουλάχιστον η πυρηνική ασφάλεια… θα μπορούσε να ισχύει και για εμάς». Στην πράξη, η Βρετανία και η Γαλλία δεν μπορούν να αντιγράψουν την πυρηνική ασπίδα της Αμερικής πάνω από την Ευρώπη. Ένα πρόβλημα είναι το σχετικά μικρό μέγεθος των οπλοστασίων τους – περίπου 400 πυρηνικές κεφαλές συνδυαστικά, απέναντι σε περισσότερες από 1.700 αναπτυγμένες ρωσικές. Οι Αμερικανοί πυρηνικοί γνώστες σνομπάρουν την ιδέα ότι αυτό είναι επαρκές για την αποτροπή, επειδή πιστεύουν ότι η Ρωσία θα μπορούσε να περιορίσει τη ζημιά της (η Μόσχα μπορεί να κάλλιστα να εξαφανιστεί), ενώ θα προκαλούσε χειρότερα στην Ευρώπη. Ο διπλασιασμός ή ο τριπλασιασμός του μεγέθους των αγγλογαλλικών οπλοστασίων θα έπαιρνε πιθανότατα χρόνια και θα κανιβάλιζε τα χρήματα που απαιτούνται για τη δημιουργία συμβατικών δυνάμεων- στη Βρετανία η αποτροπή καταναλώνει ήδη το ένα πέμπτο των αμυντικών δαπανών.
Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι, αν και η Γαλλία διαθέτει πυρηνικά όπλα σε υποβρύχια και αεροπλάνα, η Βρετανία διαθέτει μόνο τα πρώτα, γεγονός που περιορίζει τη δυνατότητά της να συμμετάσχει σε πυρηνική αναμέτρηση σε μια κρίση, για παράδειγμα με τη χρήση πυρηνικών όπλων χαμηλής ισχύος, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο να εκθέσει τη θέση των υποβρυχίων της και έτσι να θέσει σε κίνδυνο τη στρατηγική αποτροπή της. Επιπλέον, αν και η Βρετανία μπορεί να εκτοξεύσει τα πυρηνικά της όπλα χωρίς αμερικανική άδεια, μισθώνει τους πυραύλους από την Αμερική – όσοι δεν βρίσκονται σε υποβρύχια βρίσκονται σε κοινή δεξαμενή στην πολιτεία της Γεωργίας – και βασίζεται στην αμερικανική συνεργασία για εξαρτήματα όπως το όχημα επανεισόδου που φιλοξενεί την κεφαλή.
Αυτά είναι προβλήματα, αλλά δεν είναι απαραίτητα ανυπέρβλητα. Τους τελευταίους μήνες, μεταξύ των ευρωπαίων υπουργών Άμυνας, έχουν αναζωπυρωθεί οι αθόρυβες συζητήσεις για την ευρωπαϊκή πυρηνική αποτροπή. «Η γερμανική συζήτηση ωριμάζει με ταχύτητα πολέμου», σημειώνει ο Bruno Tertrais, ένας από τους κορυφαίους στοχαστές της Ευρώπης σε πυρηνικά θέματα. «Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι θα πρέπει να ανταποκριθούν στην πρόκληση».
Η πυρηνική αποτροπή δεν είναι απλώς ένα παιχνίδι αριθμών, γράφει, αλλά ζήτημα βούλησης. Ο κ. Putin μπορεί να λάβει πιο σοβαρά υπόψη του τις απειλές αμοιβαίας καταστροφής από το Παρίσι ή το Λονδίνο παρά από την Ουάσιγκτον, υποστηρίζει ο κ. Tertrais. Αυτά είναι τα ερωτήματα που απασχολούσαν τους Ευρωπαίους στοχαστές καθ’ όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Η επιστροφή τους σηματοδοτεί μια νέα, σκοτεινή περίοδο για την ήπειρο. «Αυτό», δήλωσε ο κ. Merz στις 24 Φεβρουαρίου, «είναι πραγματικά στο παρά πέντε για την Ευρώπη».
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Διαβάστε επίσης
Παραμένει στα αζήτητα ο Ιππόδρομος στο Μαρκόπουλο
Καιρός: Πού θα βρέξει την Καθαρά Δευτέρα
Πώς οι πληγές του ελληνικού σιδηρόδρομου οδήγησαν στο δυστύχημα των Τεμπών
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
