Αγρότες: Εισόδημα και δημογραφικό υπονομεύουν το μέλλον

Δημογραφικό και εισόδημα αποτελούν τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τον αγροδιατροφικό τομέα. Είναι ενδεικτικό ότι μόλις το 12% από τους αγρότες της ΕΕ είναι ηλικίας κάτω των 40 ετών. Την ίδια στιγμή, αν και το ατομικό εισόδημα στη γεωργία έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο στους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας, ήτοι 60% των μέσων μισθών (Eurostat, 2023).

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η πρωτογενής παραγωγή απασχολεί στην Ελλάδα σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού, διπλάσιο από τον μέσο όρο της ΕΕ (9,7% έναντι 4,2% αντίστοιχα) και οι νέοι αγρότες κάτω των 40 είναι ελάχιστοι (7,2% του συνόλου, όταν στην ΕΕ είναι 12%), οι παραπάνω συνθήκες θεωρούνται κρίσιμες, καθώς απειλούν το μέλλον του αγροδιατροφικού τομέα και της οικονομίας. Είναι επίσης θέματα που βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα των ευρωπαϊκών αγροτικών οργανώσεων και είναι αυτά που πυροδότησαν τις διαδηλώσεις του αγροτικού κινήματος για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των εργαζομένων και άρση των εμποδίων στην προσπάθειά τους να επενδύουν, να σχεδιάζουν και να καινοτομούν.

Το αόριστο όραμα της ΕΕ για τη γεωργία

Οι αγροτικές οργανώσεις στην Ευρώπη ζητούν συγκεκριμένες δεσμεύσεις από την Κομισιόν, η οποία ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα το «Όραμα για τη γεωργία και τα τρόφιμα – Διαμορφώνοντας μαζί έναν ελκυστικό τομέα γεωργίας και αγροδιατροφής για τις μελλοντικές γενιές». Ωστόσο, το νέο όραμα της ΕΕ που παρουσίασε πρόσφατα ο Επίτροπος για τη Γεωργία, Christophe Hansen, αφορά έναν γενικό οδικό χάρτη μέχρι το 2040, χωρίς συγκεκριμένες δεσμεύσεις για τη χρηματοδότηση της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ), οι οποίες αναμένονται αργότερα μέσα στον χρόνο. Υπόσχεται παρά ταύτα καλύτερες συνθήκες για τους αγρότες, δικαιότερες αλυσίδες εφοδιασμού και επανεξέταση των πολιτικών βιωσιμότητας, με φιλόδοξες αναφορές για αναγνώριση του ζωτικού ρόλου των αγροτών στην επισιτιστική ασφάλεια, στην επάρκεια και την προσιτότητα των αγαθών και στην ανταγωνιστικότητα. Μένει να εξειδικευθούν τα μέτρα και οι συνθήκες υπό τις οποίες η παραγωγή τροφίμων στην Ευρώπη θα ευημερήσει τα επόμενα χρόνια.

Οι αβέβαιες προοπτικές εμπόδιο για νέους αγρότες

Σήμερα, ενώ πολλοί νέοι εκφράζουν ενδιαφέρον για τη γεωργία ως καριέρα, και κάποιοι σταδιοδρομούν με επιτυχία σε εύρωστες οικογενειακές γεωργικές επιχειρήσεις και εταιρείες τροφίμων, υπάρχουν πολλές προκλήσεις και εμπόδια. Πολύ αβέβαιες εισοδηματικές προοπτικές, σε συνδυασμό με σύνθετες κανονιστικές απαιτήσεις, που μπορεί να μεταφραστούν σε ασφυκτικά γραφειοκρατικά βάρη, χαμηλή κερδοφορία που εμποδίζει τις επενδύσεις, παραγωγή επιρρεπής στην κλιματική αλλαγή και στις κρίσεις, δημογραφικές αλλαγές, χάσμα μεταξύ των φύλων, έλλειψη πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες σε ορισμένες αγροτικές περιοχές και δυσκολίες στο επάγγελμα, είναι μεταξύ των παραγόντων που κάνουν τη γεωργία όλο και λιγότερο ελκυστική για τις νέες γενιές.

Στοιχεία της ΕΕ δείχνουν ότι η αγροδιατροφή είναι ένας μεγάλος εργοδότης στην Ευρώπη. Οι άνθρωποι που εργάζονται στη γεωργία, δηλαδή αγρότες, κτηνοτρόφοι, κυνηγοί και εργαζόμενοι σε άλλες συναφείς δραστηριότητες, αντιπροσωπεύουν περίπου το 4,2% της συνολικής απασχόλησης στην ΕΕ, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (2020). Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 8,7 εκατομμύρια εργαζόμενους. Η γεωργία είναι ένας ιδιαίτερα μεγάλος εργοδότης στη Ρουμανία, καθώς απασχολεί έναν στους πέντε εργαζόμενους στη χώρα (20,9%), καθώς και στη Βουλγαρία (16,6% της συνολικής απασχόλησης), την Ελλάδα (9,7%) και την Πολωνία (9%).

Χάσμα γενεών και φύλων στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις

Ωστόσο, πολύ περισσότεροι άνθρωποι βοηθούν στις αγροτικές εργασίες χωρίς να βιοπορίζονται από αυτές, αυξάνοντας τον αγροτικό πληθυσμό πάνω από τα 17 εκατ. άτομα. Από αυτούς ένα ποσοστό κάτω του 20% αφορά αγρότες πλήρους απασχόλησης. Πρακτικά, όταν μετρήθηκε η απασχόληση σε Ετήσιες Μονάδες Εργασίας (ΕΜΕ), δηλαδή εργασία που εκτελείται ως ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης, το αγροτικό εργατικό δυναμικό ισοδυναμούσε με 8,2 εκατομμύρια εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης. Εν τω μεταξύ, οι επικεφαλής των αγροτικών κτημάτων είναι στην πλειοψηφία τους άνδρες. Σε πάνω από 9 εκατομμύρια εκμεταλλεύσεις στην ΕΕ οι άνδρες αντιπροσωπεύουν το 68,4% των managers, αυτών δηλαδή που κάνουν κουμάντο για το πότε θα φυτέψουν, πόσα ζώα θα εκθρέψουν και γενικώς έχουν την ευθύνη για τα οικονομικά της δραστηριότητας. Επίσης, τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat (2020) αναφέρουν ότι η πλειοψηφία των επικεφαλής των εκμεταλλεύσεων (57,6%) είναι 55 ετών και άνω. Μόνο το 11,9% είναι νέοι αγρότες, κάτω των 40 ετών.

Μάλιστα, η Ελλάδα είναι από τις χώρες της ΕΕ όπου παρατηρούνται τα χαμηλότερα ποσοστά νέων αγροτών, της τάξης του 7,2%, μαζί με την Κύπρο (5,1%), την Πορτογαλία (6,4%) και την Ισπανία (7,7%). Αντίθετα, υψηλά ποσοστά νέων αγροτών εμφανίζουν η Αυστρία (23,4%) και η Πολωνία (21%). Στο σύνολο της ΕΕ οι περισσότεροι διαχειριστές αγροκτημάτων είναι ηλικίας άνω των 65 ετών και χωρίς κάποια επαγγελματική εξειδίκευση πλην της πρακτικής εμπειρίας. Σε ορισμένα κράτη-μέλη το επίπεδο γεωργικής κατάρτισης μεταξύ των διαχειριστών αγροτικών εκμεταλλεύσεων είναι εξαιρετικά χαμηλό, όπως στην Ελλάδα και στη Ρουμανία, όπου μόλις 0,7% των διαχειριστών εκμεταλλεύσεων έχουν πλήρη γεωργική κατάρτιση, ενώ ένα επίσης χαμηλό ποσοστό έχει μερική εκπαίδευση και πάνω από 94% διαθέτει μόνο πρακτική εμπειρία. Αντίθετα, στην Ολλανδία και στο Λουξεμβούργο πάνω από 50% των αγροτών που διευθύνουν αγροκτήματα έχουν τις κατάλληλες σπουδές, ενώ καλή εικόνα εμφανίζουν και η Γαλλία και η Τσεχία, με ποσοστά εκπαιδευμένων αγροτών πάνω από 35%.

Αγρότες: Οι εισοδηματικές ανισότητες

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το μέσο αγροτικό εισόδημα ανά εργαζόμενο στην ΕΕ, σύμφωνα με στοιχεία του FADN (Farm Accountancy Data Network) που δημοσιεύθηκαν το 2023, ήταν 28.800 ευρώ, με συνεχή αύξηση την προηγούμενη δεκαετία, παρά την επιβράδυνση το 2020 κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Σε σύγκριση με το 2013, το αγροτικό εισόδημα στην ΕΕ ανά εργαζόμενο αυξήθηκε κατά 56%, ξεπερνώντας κατά πολύ τον πληθωρισμό την ίδια περίοδο (9,4%). Παρατηρούνται, ωστόσο, μεγάλες αποκλίσεις ανά χώρα και μεταξύ εκμεταλλεύσεων στην ίδια χώρα. Το 2021 το κορυφαίο 10% των εκμεταλλεύσεων με το υψηλότερο εισόδημα εμφάνιζε εισόδημα άνω των 61.500 ευρώ ανά εργαζόμενο, ενώ το 10% των πιο μικρών εκμεταλλεύσεων εμφανίζει μέσο εισόδημα κάτω από 800 ευρώ ανά εργαζόμενο. Επίσης, το βορειοδυτικό τμήμα της ΕΕ (Δανία, Δυτική Γερμανία, Ολλανδία και Βόρεια Γαλλία) εμφανίζει τα υψηλότερα εισοδήματα ανά εργαζόμενο, πάνω από 40.000 ευρώ, ενώ το ανατολικό τμήμα (Ρουμανία, Σλοβενία, Κροατία και Ανατολική Πολωνία) κάτω από 10.000 ευρώ, με την Ελλάδα και την Κύπρο να εμπίπτουν στο φάσμα των 10.000-20.000 ευρώ.

Σύμφωνα με τους επίσημους λογαριασμούς της ΕΕ, η αγροτική βιομηχανία δημιούργησε ακαθάριστη προστιθέμενη αξία 223,9 δισ. ευρώ το 2023 και συνεισέφερε 1,3% στο ΑΕΠ της ΕΕ. Το γεωργικό εισόδημα ανά ετήσια μονάδα εργασίας μειώθηκε (-7,6%), αν και σε επίπεδο που παρέμεινε 34,3%, υψηλότερο από το επίπεδο του δείκτη το 2015.

«Ελέφαντας στο δωμάτιο» η χρηματοδότηση της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής

Aν και το νέο όραμα για τη γεωργία αναφέρεται στη δέσμευση που είχε αναλάβει η ΕΕ εδώ και πάνω από 60 χρόνια, με το άρθρο 39 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την ΚΓΠ, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες προτάσεις για τα κονδύλια που θα διατεθούν. Αυτό επισημαίνουν αγροτικοί φορείς όπως η Copa-Cogeca, που αντιπροσωπεύει αγροτικούς οργανισμούς και συνεταιρισμούς, καθώς και πάνω από 22 εκατ. αγρότες στην Ε.Ε. Τονίζει σε ανακοίνωσή της ότι ο νέος οδικός χάρτης για τη γεωργία που ανακοίνωσε ο Επίτροπος Hansen αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», που είναι ο μελλοντικός προϋπολογισμός της ΚΓΠ και οι πόροι που απαιτούνται για τη χρηματοδότηση αυτού του πακέτου μέτρων.

Ορθώς επανατοποθετείται η γεωργία ως βασικό στρατηγικό πλεονέκτημα και πυλώνας ανάπτυξης για την Ευρώπη και δικαίως η Επιτροπή αναγνωρίζει τις δημογραφικές και οικονομικές αδυναμίες του αγροτικού τομέα, επαναφέροντας στο προσκήνιο τα ζητήματα του αγροτικού εισοδήματος, της ανταγωνιστικότητας, της καινοτομίας, της συνεργασίας και της ανανέωσης των γενεών. Οι αγροτικές οργανώσεις χαιρετίζουν επίσης την ανάγκη για αυστηρότερη ευθυγράμμιση των προτύπων παραγωγής για εισαγόμενα αγαθά, ιδίως όσον αφορά τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και την καλή διαβίωση των ζώων. Ωστόσο, παρά αυτά τα θετικά στοιχεία, η ανακοίνωση της ΕΕ δεν βάζει στην εξίσωση τη χρηματοδότηση της ΚΓΠ μετά το 2027, στο επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ). Σύμφωνα με την Copa-Cogeca, αυτό που χρειαζόμαστε είναι κάτι περισσότερο από μια απλή αλλαγή στη ρητορική. Το όραμα είναι ένα βήμα προς τα εμπρός, αλλά οι βασικοί καταλύτες που απαιτούνται για να το ενεργοποιήσουν δεν έχουν καθοριστεί.

Διαβάστε επίσης

Πώς ο Vladimir Putin σκοπεύει να ”παίξει” τον Donald Trump

Η Disney σε νέο στρατηγείο: Ωδή στο industrial μακριά από τα παραμύθια

Στο ΥΠΕΝ οι διαγωνισμοί για τις μονάδες απορριμμάτων της Αττικής