Oι υιοθεσίες καταρρέουν. H ζήτηση για παρένθετη μητρότητα αυξάνεται παγκοσμίως κατακόρυφα

Οταν ο Shakir Mohamed και ο σύντροφός του θέλησαν να δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια στο Λονδίνο, έψαξαν να υιοθετήσουν, αλλά βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια επίπονη διαδικασία και μακρόχρονια αναμονή. Έτσι, στράφηκαν στην παρένθετη μητρότητα. Ο Nico, ο γιος τους, γεννήθηκε πέρυσι από μια γυναίκα στην Αμερική, η οποία συμφώνησε να τον κυοφορήσει έναντι αμοιβής και η οποία εξακολουθεί να διατηρεί επαφή με το ζευγάρι.

Πράξεις καλοσύνης, όπως η δική της, πρέπει να τιμώνται. Με τον δικό τους μικρό τρόπο η καθεμία αυξάνει το σύνολο της χαράς στον κόσμο, δημιουργώντας παιδιά για οικογένειες που, για διάφορους λόγους, δεν μπορούν να τα κάνουν οι ίδιες. Παγκοσμίως, αυτή η χαρά αθροίζεται σε μια μικρή πόλη με νέες οικογένειες που δημιουργούνται μέσω των 30.000 παρένθετων γεννήσεων ετησίως.

Ωστόσο, αντί να γιορτάζεται παγκοσμίως, η παρένθετη μητρότητα αντιμετωπίζει αυξανόμενες αντιδράσεις από θρησκευτικούς συντηρητικούς, οι οποίοι τη θεωρούν παραβίαση της φυσικής τάξης, και από ορισμένες φεμινίστριες, οι οποίες ανησυχούν ότι εκμεταλλεύεται τις γυναίκες, ιδίως όταν πληρώνονται για να γίνουν παρένθετες μητέρες. Τον Οκτώβριο η Ιταλία, η οποία έχει απαγορεύσει την παρένθετη μητρότητα από το 2004, επέβαλε ίσως τους πιο ασυμβίβαστους περιορισμούς στον κόσμο, κηρύσσοντάς την «παγκόσμιο έγκλημα». Η διατύπωση αυτή «θέτει την παρένθετη μητρότητα στο ίδιο επίπεδο με τη γενοκτονία και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», σημείωσε η Dafni Lima της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Durham. Ο νόμος καθιστά αδίκημα για τους Ιταλούς να έχουν παρένθετα μωρά στο εξωτερικό, ακόμα και σε χώρες όπου η πρακτική είναι νόμιμη, το οποίο τιμωρείται με φυλάκιση έως και δύο ετών και πρόστιμο έως και 1 εκατ. ευρώ (1,04 εκατ. δολάρια). Τον Δεκέμβριο το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας, που επίσης απαγορεύει την παρένθετη μητρότητα, απεφάνθη κατά της πρακτικής αυτής στο εξωτερικό, υποστηρίζοντας ότι «παραβιάζει την ηθική ακεραιότητα της εγκύου γυναίκας και του παιδιού».

Το αποτέλεσμα αυτής της αντίδρασης είναι ένα περίπλοκο συνονθύλευμα εθνικών νόμων που θέτουν τους υποψήφιους γονείς σε κίνδυνο δίωξης και τα μωρά σε κίνδυνο να μείνουν χωρίς γονείς και καταλήξουν απάτριδα. Αυτοί οι περιορισμοί ωθούν επίσης την παρένθετη μητρότητα στην παρανομία, ή σε χώρες χωρίς ρύθμιση, και στα χέρια εγκληματιών και διακινητών ανθρώπων, όπου είναι πολύ πιο πιθανό οι παρένθετες μητέρες να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης και κακοποίησης.

Αν και η παρένθετη μητρότητα χρονολογείται τουλάχιστον από τη βιβλική εποχή -η Γένεση διηγείται την ιστορία του Αβραάμ, που άφησε έγκυο την υπηρέτρια της γυναίκας του, την Άγκαρ, για να γεννήσει ένα παιδί για το ζευγάρι- η εξωσωματική γονιμοποίηση επέτρεψε την παρένθετη μητρότητα μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1980, σύμφωνα με την οποία μια γυναίκα μπορούσε να κυοφορήσει ένα παιδί που δεν είχε συγγένεια μαζί της. Πιο πριν, τα άτεκνα ζευγάρια που ήθελαν οικογένεια γενικά δεν είχαν άλλη επιλογή από το να υποβάλουν αίτηση για υιοθεσία. Ωστόσο, η ζήτηση έχει ξεπεράσει προ πολλού την προσφορά. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2006, στην Αμερική υπήρχαν περίπου 1 εκατομμύριο γονείς που ήθελαν να υιοθετήσουν ένα παιδί, αλλά μόνο 51.000 παιδιά τοποθετούνταν σε οργανισμούς για υιοθεσία κάθε χρόνο.

Η λύση, για πολλούς, ήταν να στραφούν στο εξωτερικό. Το 2004 οι διεθνείς υιοθεσίες κορυφώθηκαν στις 45.000, κυρίως από φτωχές ή εμπόλεμες χώρες. Ωστόσο, μια σειρά από σκάνδαλα που αφορούσαν την εμπορία παιδιών, τις απαγωγές και τη μαζική κυοφορία μωρών για πώληση οδήγησαν σε αυστηρότερες ρυθμίσεις ή/και σε πλήρεις απαγορεύσεις, όπως αυτή που επέβαλε η Κίνα πέρυσι. Το αποτέλεσμα ήταν η κατάρρευση των διασυνοριακών υιοθεσιών -το 2022 υπήρχαν μόλις 3.700 παγκοσμίως- με αποτέλεσμα εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά να παραμένουν σε ορφανοτροφεία (βλ. γράφημα). Πρόκειται για μια πτώση που δεν πρόκειται να αντιστραφεί, λέει ο Peter Selman, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Newcastle και αυθεντία στον τομέα.

Σε πολλές πλούσιες χώρες οι εγχώριες υιοθεσίες έχουν μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, εν μέρει λόγω της θέσπισης άσκοπα αυστηρών κανόνων για την καταλληλότητα των γονέων. Σε ορισμένες περιοχές της Βρετανίας, για παράδειγμα, οι τοπικές αρχές επιμένουν ότι κάθε παιδί πρέπει να έχει το δικό του υπνοδωμάτιο. Επιπλέον, ο χρόνος που περνούν τα παιδιά στη φροντίδα πριν τοποθετηθούν σε οικογένεια έχει μετατραπεί από μήνες σε χρόνια, αφήνοντας πολλά τραυματισμένα και ιδρυματοποιημένα. Ο κ. Mohamed και ο σύντροφός του ανησυχούσαν για το αν είχαν ό,τι χρειάζεται για να παρέχουν τη στήριξη που θα χρειαζόταν ένα τέτοιο παιδί.

Καθώς οι υιοθεσίες στον πλούσιο κόσμο έχουν μειωθεί κατακόρυφα, η ζήτηση για παρένθετη μητρότητα έχει αυξηθεί, καθώς, παράλληλα, τροφοδοτείται από την αυξανόμενη υπογονιμότητα, την αύξηση της αποδοχής των εργένηδων και των ομοφυλόφιλων ζευγαριών που επιλέγουν να αποκτήσουν παιδιά και την εξάπλωση των πληροφοριών στο Διαδίκτυο.

Στη Βρετανία ο αριθμός των παρένθετων γεννήσεων που αναγνωρίζονται από τα δικαστήρια αυξήθηκε σχεδόν κατά τέσσερις φορές μέσα σε μια δεκαετία, από 117 το 2011 σε 449 το 2022. Η παρένθετη μητρότητα γίνεται επίσης όλο και περισσότερο παγκόσμια. Στην Αμερική, όπου ορισμένες πολιτείες επιτρέπουν στις γυναίκες να πληρώνονται για να κυοφορήσουν ένα παιδί (γνωστή ως εμπορική παρένθετη μητρότητα), σχεδόν το ένα τρίτο αυτών των κυήσεων σχετίζεται με αλλοδαπούς γονείς. Πολλοί προέρχονται από χώρες όπως η Κίνα ή η Γαλλία, οι οποίες απαγορεύουν όλες τις μορφές παρένθετης μητρότητας. Άλλοι προέρχονται από χώρες όπως η Βρετανία, οι οποίες επιτρέπουν μόνο την «αλτρουιστική» παρένθετη μητρότητα, σύμφωνα με την οποία οι μητέρες δεν μπορούν να πληρωθούν περισσότερο από τα εύλογα επιπλέον έξοδά τους. Όπως και του Nico, περίπου οι μισές από τις γεννήσεις με παρένθετη μητέρα που αναγνωρίστηκαν στη Βρετανία τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν στο εξωτερικό.

Δεν υπάρχουν αξιόπιστες παγκόσμιες στατιστικές. Ο Sam Everingham, ιδρυτής της Growing Families, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης στην Αυστραλία που βοηθά τους εν δυνάμει γονείς να πλοηγηθούν στη διεθνή παρένθετη μητρότητα, εκτιμά ότι περίπου 30.000 μωρά τον χρόνο γεννιούνται από διεθνή παρένθετη μητρότητα. Άλλες εκτιμήσεις είναι υψηλότερες. Η Global Market Insights, μια εταιρεία παροχής δεδομένων, εκτιμά ότι η αξία της συγκεκριμένης αγοράς ανερχόταν σε περισσότερα από 14 δισ. δολάρια το 2022 και προβλέπει ότι το 2032 θα αυξηθεί σε 129 δισ. δολάρια.

Αυτή η ταχεία ανάπτυξη φέρνει στο προσκήνιο νομικά και ηθικά διλήμματα, παρόμοια με εκείνα που ταλαιπώρησαν και στη συνέχεια κατέστρεψαν σε μεγάλο βαθμό τη διεθνή υιοθεσία: το ενδεχόμενο κατάχρησης όταν η υψηλή ζήτηση σε πλούσιες χώρες βρίσκει προσφορά σε φτωχότερες, ανεξέλεγκτες χώρες. Είναι ηθικό να πληρώνεις για παιδιά; Πώς η παρένθετη μητρότητα, εμπορική ή αλτρουιστική, επηρεάζει τα δικαιώματα των γυναικών να διαχειρίζονται αυτόνομα το σώμα τους και την ταυτότητα και την ευημερία των παιδιών που κυοφορούν;

Ορισμένοι, όπως η Giorgia Meloni, η πρωθυπουργός της Ιταλίας, αντιτίθενται σθεναρά στην ιδέα μιας γυναίκας να κυοφορεί υπό οποιεσδήποτε συνθήκες ένα μωρό για κάποιον άλλον. «Η ανθρώπινη ζωή είναι ανεκτίμητη και δεν είναι εμπόρευμα», έγραψε στο Twitter όταν η Ιταλία κήρυξε την παρένθετη μητρότητα παγκόσμιο έγκλημα.

Οι επικριτές υποστηρίζουν επίσης ότι βλάπτει τις παρένθετες μητέρες και τα παιδιά τους. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι παρένθετες μητέρες έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν επιπλοκές κατά την εγκυμοσύνη σε σχέση με τις μητέρες που χρησιμοποιούν εξωσωματική γονιμοποίηση ή συλλαμβάνουν με φυσικό τρόπο. Είναι επίσης πιο πιθανό να γεννήσουν πρόωρα. «Δεν μπορούμε να καταπατάμε τα δικαιώματα των παιδιών και των γυναικών… για τις επιθυμίες ορισμένων ζευγαριών να αποκτήσουν παιδιά», λέει η Olivia Maurel, η οποία γεννήθηκε στην Αμερική μέσω παρένθετης μητρότητας, αλλά τώρα κάνει εκστρατεία εναντίον της.

Ωστόσο, σύμφωνα με έγγραφο που δημοσιεύθηκε το 2024 στο BMJ, ένα βρετανικό ιατρικό ερευνητικό περιοδικό, ο ευρύτερος όγκος των ερευνών, συμπεριλαμβανομένης μιας συστηματικής ανασκόπησης 47 μελετών σε 12 χώρες, δεν υποστηρίζει τον ισχυρισμό ότι η παρένθετη μητρότητα έχει αρνητικές επιπτώσεις στις γυναίκες. Αντίθετα, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περισσότερες παρένθετες μητέρες σε χώρες όπως η Αμερική, που είναι καλά ρυθμισμένη, βρίσκουν την εμπειρία τους ικανοποιητική. Επιπλέον, οι καθολικές απαγορεύσεις τείνουν να ωθούν την παρένθετη μητρότητα σε μέρη όπου δεν υπάρχει καμία ρύθμιση, και συνεπώς μεγαλύτερη πιθανότητα κατάχρησης. «Το να ελπίζουμε ότι θα εξαφανιστεί δεν πρόκειται να συμβεί», λέει η Natalie Gamble, Βρετανίδα δικηγόρος.

Ένα συναφές επιχείρημα αφορά το κατά πόσον είναι ανήθικο ή εκμεταλλευτικό οι παρένθετες μητέρες να πληρώνονται. Κι άλλες χώρες, πέραν της Βρετανίας, επιτρέπουν μόνο την αλτρουιστική παρένθετη μητρότητα. Σε αυτές περιλαμβάνονται ο Καναδάς, η Δανία και η Νέα Ζηλανδία. Τέτοιες ρυθμίσεις αμφισβητούν την αντίληψη ότι όλες οι παρένθετες μητέρες είναι φτωχές, αμόρφωτες γυναίκες και πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης για χρήματα, λέει η Sarah Jones, διευθύνουσα σύμβουλος του Surrogacy UK, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού. Η κ. Jones το γνωρίζει καλά: έχει υπάρξει παρένθετη μητέρα πέντε φορές. Αλλά ελάχιστες γυναίκες είναι τόσο αλτρουιστικές όσο η ίδια, και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο τα μισά από τα μωρά που γεννιούνται με παρένθετη μητέρα στη Βρετανία γεννιούνται στο εξωτερικό.

Η Αμερική, το Μεξικό, η Κολομβία και η Γεωργία βρίσκονται μεταξύ των χωρών όπου η βιομηχανία της εμπορικής παρένθετης μητρότητας ανθεί. Στην Αμερική, όπου οι κανόνες καθορίζονται από κάθε πολιτεία, πρόκειται για μια άκρως επαγγελματική επιχείρηση με προστασία για τις μητέρες και τους υποψήφιους γονείς. Η Καλιφόρνια, μια φιλελεύθερη πολιτεία φιλική προς την παρένθετη μητρότητα, χρησιμοποιεί διατάγματα που καθιστούν τους υποψήφιους γονείς νόμιμους γονείς πριν από τη γέννηση. Αυτό την καθιστά δημοφιλή προορισμό, αλλά και ακριβό, με κόστος που φτάνει τις 200.000 δολάρια. Οι υψηλές αυτές τιμές αυξάνουν τη ζήτηση για φθηνότερους -και συχνά ανεξέλεγκτους- προορισμούς, όπως το Μεξικό και η Κολομβία, με κόστος περίπου 90.000 και 65.000 δολάρια αντίστοιχα.

Ωστόσο, κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε ένα καθοδικό σπιράλ προς πιο ανεξέλεγκτες και υπόγειες αγορές. «Όταν ένας «νέος» προορισμός γίνεται δημοφιλής, μπορεί συχνά να ξεπεραστεί από τη ζήτηση, οδηγώντας σε μεγαλύτερους χρόνους αναμονής και ωθώντας το κόστος προς τα πάνω, τα οποία σημαίνουν ότι στη συνέχεια καθίσταται πιθανό να εμφανιστεί ένας άλλος νέος προορισμός», σημειώνει η Kirsty Horsey, καθηγήτρια νομικής στο Πανεπιστήμιο του Κεντ.

Η Alejandra Vera, δικηγόρος και διευθύντρια μιας ΜΚΟ που δραστηριοποιείται στην προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών στην Cúcuta της Κολομβίας, λέει ότι οι παρένθετες μητέρες είναι μερικές φορές ευάλωτες γυναίκες που διακινούνται μέσω των συνόρων από τη Βενεζουέλα. Εκεί η παρένθετη μητρότητα κοστίζει περίπου 65.000 δολάρια, αλλά μόνο ένα κλάσμα αυτού του ποσού καταβάλλεται στην παρένθετη μητέρα. Τα υπόλοιπα πηγαίνουν σε πρακτορεία, δικηγόρους και μεσάζοντες. Τα συμβόλαια μπορούν να αναγκάσουν τη γυναίκα να παραιτηθεί από το δικαίωμά της να τερματίσει την εγκυμοσύνη. Οι μαιευτικές κλινικές μοιράζουν φυλλάδια που διαφημίζουν την υπηρεσία πόρτα- πόρτα. «Ξέρουν ότι εκεί μπορούν να βρουν απελπισμένες γυναίκες», λέει.

Η έλλειψη κανονισμών, οι φτωχοί νέοι πληθυσμοί και οι κλινικές γονιμότητας που υπάρχουν σε αφθονία σημαίνουν ότι αφρικανικές χώρες, όπως η Νιγηρία, η Ουγκάντα και η Κένυα, γίνονται επίσης δημοφιλείς κόμβοι. Η Olaronke Thaddeus, η ιδρύτρια του Meet Surrogate Mothers, μιας κλινικής στο Λάγος της Νιγηρίας, λέει ότι όταν άνοιξε το 2013 μόνο ένα ζευγάρι την επισκέφθηκε ολόκληρο το έτος. Τώρα υποδέχεται 200-300 δυνητικούς γονείς τον χρόνο, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονται από την Αμερική, τη Βρετανία, τον Καναδά και την ηπειρωτική Ευρώπη. Αρνείται να πει πόσο χρεώνει ή πόσα πληρώνει στις παρένθετες μητέρες, επιμένοντας ότι οι υπηρεσίες της είναι «ανεκτίμητες». Η κλινική τηρεί αυστηρή εμπιστευτικότητα, ώστε οι υποψήφιοι γονείς να μη συναντούν ποτέ την παρένθετη μητέρα -ακόμα και κατά τη γέννηση.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο μόνος τρόπος για να αποτραπούν οι καταχρήσεις είναι μέσω μιας διεθνούς συνθήκης, κατά το πρότυπο της Σύμβασης της Χάγης του 1993, η οποία ρύθμιζε τις διεθνείς υιοθεσίες. Η καθολική νομιμοποίηση, ασφάλεια και πληρωμή της παρένθετης μητρότητας θα μπορούσε να μεγιστοποιήσει τη χαρά που προσφέρει και να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο πρόκλησης βλάβης. Πολύ καλό για να είναι αληθινό. Οι πολυετείς εργασίες μιας διακυβερνητικής ομάδας για μια σύμβαση έχουν βαλτώσει: οι χώρες εξακολουθούν να είναι πολύ διχασμένες ως προς το αν η παρένθετη μητρότητα πρέπει να νομιμοποιηθεί ή να απαγορευτεί, ώστε να μπορέσουν να αρχίσουν να τη ρυθμίζουν με λογικά κριτήρια.

© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com

Διαβάστε επίσης

Πειραιώς: Συζητήσεις με το CVC για το 70% της Εθνικής Ασφαλιστικής

Μήλος: Ποιος είναι ο ξενοδόχος που θέλει να χτίσει στο Σαρακήνικο

Global Resources: Η γεωπολιτική ωθεί την Ελλάδα στο LNG