Γιατί οι οικονομολόγοι είναι πιο χαλαροί για την άνοδο των τιμών;

Εκεί που άλλοι ιστορικοί έβλεπαν έναν όχλο πεινασμένων αγροτών, ο E.P. Thompson έβλεπε την αντίσταση στον καπιταλισμό. Μελετώντας τις αναταραχές του 18ου αιώνα στην Αγγλία για τις τιμές των τροφίμων, ο μαρξιστής ιστορικός επινόησε τον όρο «ηθική οικονομία». Οι ταραξίες, υποστήριξε, δεν είχαν ως κίνητρο καθαρά το άδειο στομάχι, αλλά την πεποίθηση ότι οι αρτοποιοί, οι αγρότες και οι μυλωνάδες είχαν παραβιάσει τα πατερναλιστικά έθιμα, τα οποία πρότειναν να περιορίσουν το κέρδος τους, να πωλούν τοπικά και να μην κρατούν σιτηρά. Σταδιακά, υποστήριξε ο Thompson, η ηθική οικονομία εκτοπίστηκε από την οικονομία της αγοράς, στην οποία οι τιμές ακολουθούν την ανήθικη λογική της προσφοράς και της ζήτησης και όχι τις ιδέες για το ποια θα ήταν μια «δίκαιη τιμή» σε περιόδους έλλειψης.

Οι Αμερικανοί μπορεί να μην εξεγείρονται για τις τιμές του ψωμιού, αλλά είναι θυμωμένοι. Ο πρόεδρος Joe Biden βρίσκεται αυτήν τη στιγμή αντιμέτωπος με μια δύσκολη κούρσα για την επανεκλογή του. Οι ταλαντευόμενοι ψηφοφόροι είναι ιδιαίτερα ενοχλημένοι για τον πληθωρισμό, καθώς, από την ορκωμοσία του κ. Biden, το επίπεδο των τιμών έχει αυξηθεί σωρευτικά κατά 19%. Ωστόσο, αυτό απογοητεύει πολλούς αριστερούς οικονομολόγους, οι οποίοι θεωρούν τη σφιχτή αγορά εργασίας και την αύξηση των πραγματικών μισθών στην Αμερική ως μεγάλη επιτυχία. Γι’ αυτούς ο πληθωρισμός είναι ένα ενοχλητικό -και πλέον επίμονο- υποπροϊόν του μείγματος δημοσιονομικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας και βιομηχανικής πολιτικής που ακολούθησε ο κ. Biden. Μακράν.

Ένα νέο έγγραφο εργασίας της Stefanie Stantcheva του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ βοηθά στην εξήγηση της απόκλισης. Η κ. Stantcheva, η οποία επικαιροποιεί ένα έγγραφο που δημοσιεύθηκε το 1997 από τον Robert Shiller, ο οποίος αργότερα κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών, διερωτάται: «Γιατί δεν μας αρέσει ο πληθωρισμός;». Χρησιμοποιώντας δύο έρευνες, έθεσε στους Αμερικανούς μια σειρά από κλειστές ερωτήσεις, όπως «πώς έχουν επηρεαστεί οι αποταμιεύσεις σας από τον πληθωρισμό;», και ανοιχτές, όπως «πώς θα ορίζατε τον “πληθωρισμό” με δικά σας λόγια;». Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η ιδέα του Thompson για την «ηθική οικονομία», η οποία θεωρούσε ότι είχε εκτοπιστεί από την ψυχρή λογική της αγοράς, εξακολουθεί να έχει λαϊκή απήχηση.

Οι Αμερικανοί που απάντησαν στις έρευνες της κ. Stantcheva ήταν θυμωμένοι για διάφορους λόγους. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι ο πληθωρισμός σήμαινε αναπόφευκτα μείωση των πραγματικών εισοδημάτων. Είπαν ότι η άνοδος των τιμών έκανε τη ζωή πιο δυσβάσταχτη και τους ώθησε να ανησυχούν ότι δεν θα μπορούν να αντέξουν οικονομικά τα βασικά. Οι ερωτηθέντες δεν έβλεπαν αντιστάθμιση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας -που αναφέρεται ως «καμπύλη Phillips» από τους οικονομολόγους-, αλλά πίστευαν ότι οι δύο αυτές τιμές θα αυξάνονταν παράλληλα. Περίπου το 70% δεν θεώρησε τον πληθωρισμό ως ένδειξη μιας οικονομίας σε άνθηση, αλλά ως ένδειξη μιας οικονομίας σε «κακή κατάσταση». Περίπου το ένα τρίτο είδε τη μείωση του πληθωρισμού ως μεγαλύτερη προτεραιότητα από τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, τη μείωση της ανεργίας ή την αύξηση της ανάπτυξης. Εν ολίγοις, οι ερωτηθέντες πραγματικά μισούσαν την άνοδο των τιμών.

Ορισμένες από τις πεποιθήσεις τους αντανακλούσαν αυτό που συνέβη κατά τη διάρκεια της τρέχουσας περιόδου πληθωρισμού. Μετά την πανδημία της Covid-19, τα πραγματικά εισοδήματα πράγματι μειώθηκαν, καθώς οι τιμές αυξήθηκαν ταχύτερα από τους μισθούς. Μόνο τα τελευταία δύο χρόνια οι μισθοί αυξήθηκαν αρκετά ώστε να καλύψουν τη διαφορά. Οι τιμές των βασικών αγαθών, όπως τα τρόφιμα και τα καύσιμα, αυξήθηκαν ταχύτερα απ’ ό,τι τα άλλα στο καλάθι του πληθωρισμού. Και ακόμα και αν το εισόδημα αυξάνεται, είναι ενοχλητικό που το μεγαλύτερο ποσοστό πηγαίνει σε είδη πρώτης ανάγκης. Επίσης, ο πληθωρισμός δεν συνοδεύει πάντα μια ισχυρή αγορά εργασίας. Κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-09, για παράδειγμα, οι υψηλές τιμές των βασικών εμπορευμάτων δημιούργησαν μια κατάσταση στην οποία ο πληθωρισμός αυξήθηκε, την ίδια στιγμή που η παγκόσμια οικονομία αποδυναμώθηκε. Κατά τη διάρκεια του πληθωρισμού της δεκαετίας του 1970, ο οποίος έχει μείνει έντονα στη λαϊκή μνήμη, η ανεργία αυξήθηκε.

Γιατί, λοιπόν, ορισμένοι οικονομολόγοι είναι πιο χαλαροί όσον αφορά την άνοδο των τιμών; Ο πληθωρισμός πράγματι παρουσιάζει δυσκολίες: μπορεί να υπονομεύσει την αξιοπιστία των κεντρικών τραπεζών και προκαλεί αυθαίρετη αναδιανομή από τους πιστωτές στους οφειλέτες. Η συνεχής αναπροσαρμογή των τιμών συνεπάγεται επίσης κόστος για τις επιχειρήσεις. Ωστόσο, αν όλες οι τιμές προσαρμόζονται με τον ίδιο ρυθμό, η αλλαγή δεν είναι τόσο επακόλουθη όσο πιστεύουν πολλοί εργαζόμενοι. Δεν σημαίνει επίσης ότι οι εργαζόμενοι γίνονται φτωχότεροι, όπως το να μετράμε το ύψος κάποιου σε πόδια αντί για εκατοστά δεν θα σήμαινε ότι γίνεται κοντύτερος. Επιπλέον, ο πληθωρισμός είναι συχνά η συνέπεια μιας θερμής αγοράς εργασίας, όπως συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στην Αμερική. Θα πρέπει, επομένως, να συνοδεύεται από χαμηλή ανεργία και αύξηση των μισθών, που συμβάλλουν στην αντιστάθμιση του εκνευρισμού που προκαλεί η συχνότερη μεταβολή των τιμών.

Λεπτές ισορροπίες

Όπως οι εξεγερμένοι στην Αγγλία του 18ου αιώνα, έτσι και οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι οι αυξήσεις των τιμών είναι θεμελιωδώς άδικες. Οι ερωτηθέντες στις έρευνες της κ. Stantcheva υπέδειξαν ότι ο πληθωρισμός διεύρυνε το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, ενώ οι επιχειρήσεις επέτρεψαν την αύξηση των τιμών λόγω της εταιρικής απληστίας. Επίσης, «τείνουν να πιστεύουν ότι οι εργοδότες έχουν μεγάλη δύναμη και διακριτική ευχέρεια στον καθορισμό των μισθών», σημειώνει η κ. Stantcheva. Κατά την άποψή τους, ο πληθωρισμός δεν είναι ένα φαινόμενο που προκύπτει από εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους που λαμβάνουν τρισεκατομμύρια αποφάσεις. Είναι κάτι που τους επιβάλλεται από ανθρώπους που βρίσκονται στην κορυφή.

Ωστόσο, οι εργαζόμενοι εξακολουθούσαν να αποδίδουν ελάχιστα εύσημα στις επιχειρήσεις ή στην κυβέρνηση για την εκπληκτικά ισχυρή αγορά εργασίας. Οι αυξήσεις των μισθών θεωρούνταν γενικά ευθύνη του ατόμου: μια επάξια ανταμοιβή για τη σκληρή δουλειά. Οι ερωτηθέντες στην έρευνα που είχαν λάβει αύξηση μισθού είχαν διπλάσιες πιθανότητες να την αποδώσουν στην απόδοσή τους στην εργασία, παρά στον πληθωρισμό. Όσο πειστικοί κι αν είναι οι αριστεροί οικονομολόγοι, οι Αμερικανοί δεν θα ευχαριστήσουν την κυβέρνηση Biden γι’ αυτό που θεωρούν δική τους επιτυχία.

Οι αναταραχές είναι συχνά αντιπαραγωγικές. Στην Αγγλία του 18ου αιώνα, σύμφωνα με τον Thompson, οι τρομοκρατημένοι αγρότες αποφάσισαν να μη φέρουν τις σοδειές τους στην αγορά. Οι ελλείψεις επιδεινώθηκαν σε άλλα μέρη της Αγγλίας, καθώς οι κερδοσκόποι εκφοβίστηκαν να κρατήσουν τις αγορές τους σε αποθήκες, αντί να τις μεταφέρουν σε όλη τη χώρα. Σε μια ηθική οικονομία, οι ανησυχίες για το τι είναι σωστό και τι λάθος υπερτερούν της αποτελεσματικότητας, επιβάλλοντας κόστος σε αυτούς που επιρρίπτουν ευθύνες, καθώς και σε αυτούς που κατηγορούνται. Αυτό δεν κάνει πιο άνετα τα πράγματα για εκείνους που κρίνονται, όπως γνωρίζει πλέον ο κ. Biden.

© 2024 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com