THEPOWERGAME
Το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή συνεργάζεται με κορυφαία μουσεία της Ευρώπης και σημαντικούς ιδιώτες συλλέκτες και διοργανώνει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα στο κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού, εστιάζοντας στην περιοχή της Μεσογείου. Η έκθεση είναι υπό την αιγίδα του γαλλικού υπουργείου Πολιτισμού.
Ο όρος «νεοϊμπρεσιονισμός» προτάθηκε αρχικά από τον Γάλλο κριτικό τέχνης Félix Fénéon, ο οποίος θέλησε να κάνει τον συσχετισμό με το κίνημα του ιμπρεσιονισμού, τονίζοντας παράλληλα, με το πρόθεμα «νεο-», τους διαχωρισμούς ανάμεσα στις δύο τάσεις. Ο όρος επικράτησε έναντι του χαρακτηρισμού division («διαίρεση» ή «ντιβιζιονισμός»), που υπερασπιζόταν ο Signac, όπως και έναντι του όρου «πουαντιγισμός», που άρχισε σταδιακά να εμφανίζεται στις εφημερίδες, αλλά κρίθηκε ακατάλληλος από τους καλλιτέχνες του κινήματος, καθώς περιέγραφε αποκλειστικά τη διαδικασία (ο συγκεκριμένος όρος, ωστόσο, χρησιμοποιείται ευρέως μέχρι και σήμερα).
Η έκθεση «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου» πραγματοποιείται σε συνεργασία με σημαντικά μουσεία και φορείς της Ευρώπης, όπως, μεταξύ άλλων, Musée d’Orsay, National Gallery του Λονδίνου, Centre Pompidou, Musée des Beaux-Arts de Besançon, Musée de l’Annonciade, Musée de Grenoble, Musée national d’archéologie, d’histoire et d’art – Luxembourg και Musée des Arts Décoratifs, καθώς και Ευρωπαίους ιδιώτες συλλέκτες. Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα των Paul Signac, Henri-Edmond Cross, Maximilien Luce, Théo van Rysselberghe, Henri Matisse, Henri Manguin και Louis Valtat, τα περισσότερα από τα οποία έρχονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Επιμελήτριες της έκθεσης είναι η Marina Ferretti Bocquillon, επίτιμη επιστημονική διευθύντρια του Μουσείου Ιμπρεσιονισμού του Ζιβερνί (Musée des impressionnismes Giverny) και η Μαρία-Κουτσομάλλη Moreau, υπεύθυνη Συλλογής του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή.
Μια ματιά στην έκθεση του Μουσείου Γουλανδρή
Στις 29 Μαρτίου 1891 ο Georges Seurat πεθαίνει αιφνίδια, σε ηλικία 31 ετών. Μετά την απώλεια του θεμελιωτή του νεοϊμπρεσιονισμού, τα άλλη μέλη της ομάδας, συγκεκριμένα οι Paul Signac, Henri-Edmond Cross, Maximilien Luce και Théo Van Rysselberghe, αισθάνονται ορφανοί. Πολλοί κριτικοί τέχνης και φίλοι ζωγράφοι, μεταξύ τους και ο Camille Pissarro, προλέγουν το επικείμενο τέλος αυτού του καλλιτεχνικού κινήματος, το οποίο ερμηνεύουν, λανθασμένα, σαν ένα εφήμερο και ατίθασο παρακλάδι του ιμπρεσιονισμού. Στην πραγματικότητα, ο θάνατος του Seurat επισφραγίζει μόνο το κλείσιμο του πρώτου κεφαλαίου του νεοϊμπρεσιονισμού. Ένα δεύτερο κεφάλαιο θα ανοίξει πολύ σύντομα, μακριά από το Παρίσι, στις ακτές της Μεσογείου. Και ο Signac, επικεφαλής πλέον της ομάδας, την οδηγεί προς νέους ορίζοντες, τόσο γεωγραφικούς όσο και καλλιτεχνικούς.
Η παρούσα έκθεση είναι αφιερωμένη στον νεοϊμπρεσιονισμό όπως άνθησε στα παράλια της Μεσογείου. Παρακολουθεί την εξέλιξη των Signac, Cross, Luce και Van Rysselberghe προς μια ζωγραφική πιο ελεύθερη και πιο τολμηρή. Η παλέτα αυτών των καλλιτεχνών, εραστών των καθαρών χρωμάτων, γίνεται ολοένα πιο σφριγηλή και ζωντανή, απεικονίζοντας με τον πιο εύγλωττο τρόπο τα λόγια συγγραφέων που είχαν περιπλανηθεί πριν από αυτούς σε εκείνη την απόρθητη ακόμη ακτογραμμή: των Guy de Maupassant, Stendhal, Théodore de Banville… Το μεσογειακό κλίμα, που αρχικά το προτιμούσαν άνθρωποι με προβλήματα υγείας, προσελκύει όλο και περισσότερους φίλους της τέχνης, που γοητεύονται από μια ζωγραφική βαθιά πλέον ριζωμένη στις αισθήσεις και στην υποκειμενικότητα.
Περνώντας μπροστά από τους πίνακες, ανακαλύπτουμε το Λαβαντού, την Κολιούρ, το Κασί, το Σεν Τροπέ, την Αντίμπ, τη Μασσαλία, την Καβαλιέρ, το Αγκαί, το Αντεόρ, κατόπιν τη Βενετία και την Κωνσταντινούπολη. Αυτό το ταξίδι μάς δίνει την ευκαιρία να ακολουθήσουμε την εικαστική διαδρομή του κάθε καλλιτέχνη. Βλέπουμε έτσι τον Signac και τον Cross να μένουν πιστοί στη νεοϊμπρεσιονιστική τεχνική -ή τον «ντιβιζιονισμό»- μέχρι το τέλος της ζωής τους, σε αντίθεση με τον Luce και τον Van Rysselberghe, οι οποίοι απομακρύνονται σταδιακά από αυτήν. Νέοι καλλιτέχνες, όπως οι Henri Matisse, Henri Manguin και Louis Valtat, θα πειραματιστούν επάνω σε αυτήν την τεχνική με περισσότερη ή λιγότερη ενδελέχεια, αλλά και με μια ανεξαρτησία πνεύματος που προαγγέλλει επερχόμενες επαναστάσεις.
Αναγέννηση στις ακτές της Μεσογείου
Ο πρώτος που ανακαλύπτει τις μεσογειακές ακτές είναι ο Cross, το 1883. Αναζητώντας κάποιο απομονωμένο μέρος που να έχει γλιτώσει από την επέλαση της βιομηχανίας και του τουρισμού, το 1891 εγκαθίσταται στο Καμπασόν, κοντά στο Λαβαντού, και κατόπιν οριστικά στο Σεν Κλερ. Το 1892 τον ακολουθεί ο Signac, ο οποίος ονειρεύεται να ζει μακριά από το Παρίσι για μέρος του χρόνου και διαλέγει το Σεν Τροπέ, ένα μικρό λιμάνι ψαράδων εκείνη την περίοδο, που δεν απέχει πολύ από το Σεν Κλερ. Τόση είναι η μαγεία που ασκεί στους δύο ζωγράφους εκείνη η προφυλαγμένη ακόμη φύση, ώστε δεν αργούν να πείσουν τους φίλους τους Luce και Van Rysselberghe να τους ακολουθήσουν στις θερινές διαμονές τους, οι οποίες θα τους προσφέρουν έμπνευση και ανάπαυση.
Τα έργα εκείνης της πρώτης μεσογειακής περιόδου αποκαλύπτουν μία ομάδα καλλιτεχνών έτοιμη να συνεχίσει τη νεοϊμπρεσιονιστική περιπέτεια, παρά τις δυσκολίες και τις επικρίσεις. Με τον τρόπο του ο καθένας, απομακρύνονται βαθμιαία από τη διδασκαλία του Seurat και αφήνουν να εκδηλωθεί ορμητικά πάνω στον καμβά μια ζωγραφική όλο και πιο υποκειμενική. Έτσι, επιτρέπουν στην ντιβιζιονιστική τεχνική να απαλλαγεί από την κατ’ εξοχήν άκαμπτη πλευρά της και να ξεδιπλωθεί με πρωτοφανές σφρίγος.
Ελευθερώνοντας το χρώμα
Στην επαφή με τον ήλιο της Μεσογείου, πότε ευεργετικό, πότε ανελέητο, οι Signac, Van Rysselberghe, Cross και Luce εμβαθύνουν στις εικαστικές αναζητήσεις τους, προσανατολίζοντας το νεοϊμπρεσιονιστικό κίνημα σε μια ζωγραφική με περισσότερα χρώματα και περισσότερες αντιθέσεις. Η τελεία μεγαλώνει, σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται ψηφίδα και αλλάζει πιο ελεύθερα. Ο Cross και ο Luce δεν διστάζουν να μεταφέρουν αυτήν την εξέλιξη στην ανθρώπινη φιγούρα, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο αλληγορικές σκηνές που δεν αργούν να γοητεύσουν πολλούς νέους καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και τον Matisse.
Η ανακάλυψη των ακτών της Μεσογείου συνεχίζεται με τον ίδιο ενθουσιασμό: Τουλόν, Μασσαλία, Αντίμπ, Βενετία, Κωνσταντινούπολη… Τις πιο χαρακτηριστικές μαρτυρίες της διαρκώς ανανεούμενης έλξης για τον νότο, που καθίσταται ο ιδανικός τόπος για τις μέλλουσες πρωτοπορίες, μας τις δίνει ο Signac. Αλλά η ίδια εκείνη περίοδος σημαδεύεται επίσης από την προοδευτική αποστασιοποίηση των Luce και Van Rysselberghe από την ντιβιζιονιστική τεχνική.
Η έλξη προς την ακουαρέλα
Εκείνος που ενθαρρύνει τον Signac να ασχοληθεί με την ακουαρέλα, ήδη από το 1888, είναι ο Pissarro. Θα πρέπει ωστόσο να περιμένει μέχρι το 1892 και την άφιξή του στο Σεν Τροπέ για να της αφιερωθεί με πραγματικό ζήλο και ενθουσιασμό. Ο Signac αναδεικνύεται πλέον σε κορυφαίο υδατογράφο, ικανό να απαθανατίζει με σπάνιο ταλέντο τις ομορφιές της στιγμής, στις οποίες έδιναν μεγάλη σημασία οι ιμπρεσιονιστές. Πολύ σύντομα οι ακουαρέλες του, που επέμενε να τις εκθέτει μαζί με τους πίνακές του, προσελκύουν τους λάτρεις της ζωγραφικής. Επιπλέον, η τεχνική της ακουαρέλας τού προσφέρει τη δυνατότητα να ταξιδεύει με ελαφρύτερο εξοπλισμό και να πολλαπλασιάζει τις σπουδές. Επιστρέφοντας στη La Hune, το καταφύγιό του στο Σεν Τροπέ από το 1895 και μετά, φιλοτεχνεί τους πίνακες που του εμπνέουν εκείνες οι σπουδές.
Ο Cross θα ανακαλύψει τα θέλγητρα της ακουαρέλας στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Χρησιμοποιεί μια «πτυχωτή» πινελιά πολύ διαφορετική από αυτή που εφαρμόζει στους πίνακές του, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο μια καινούργια ελευθερία, απαλλαγμένη από τους τεχνικούς καταναγκασμούς του ντιβιζιονισμού.
Διάλογος με τους φωβιστές
Το 1905 ο κριτικός Louis Vauxcelles γράφει για τον γαλλικό νότο: «Τράβηξαν όλοι προς τα εκεί, σαν σμάρι αποδημητικών πουλιών. […] μια μικρή γενναία αποικία ζωγράφων που ζωγράφιζαν και συνδιαλέγονταν σ’ εκείνο το μαγευτικό μέρος». Κυρίως χάρη στους μεγαλύτερούς τους Signac, Van Rysselberghe, Cross και Luce, οι Matisse, Manguin και Valtat θα ανακαλύψουν με τη σειρά τους τη Μεσόγειο. Πριν από την Κολιούρ -που οι Matisse και André Derain θα μετατρέψουν σε λίκνο του μοντερνισμού- το Σεν Τροπέ, η Καβαλιέρ, το Σεν Κλερ και το Αγκαί γίνονται τα πεδία πειραματισμού των μελλοντικών φωβιστών.
Στην επαφή μαζί τους, οι νεοϊμπρεσιονιστές τούς προσφέρουν γενναιόδωρα την ωριμότητά τους ως καταξιωμένων καλλιτεχνών, χωρίς να ακολουθούν αναγκαστικά τις τολμηρές προσεγγίσεις των νεοτέρων τους. Άλλωστε, ο Signac θα απευθυνθεί προς αυτούς με λόγια αποκαλυπτικά για την ουσιαστική επιρροή του νεοϊμπρεσιονισμού στη μοντέρνα τέχνη: «Αυτός ο θριαμβευτής κολορίστας δεν έχει παρά να εμφανιστεί: του έχουμε έτοιμη την παλέτα του».
Πληροφορίες έκθεσης:
Επιμέλεια:
- Marina Ferretti Bocquillon, επίτιμη επιστημονική διευθύντρια του Musée des impressionnismes Giverny,
- Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, υπεύθυνη Συλλογής Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
