THEPOWERGAME
Τίποτα δεν φτιάχνει τη μέρα του Recep Tayyip Erdogan περισσότερο από την ευκαιρία να διεκδικήσει το ηθικό πλεονέκτημα, να αναδειχθεί σε ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου και να τα βάλει με τη Δύση. Για σχεδόν τρεις μήνες, ο πόλεμος στη Γάζα δίνει τη δυνατότητα στον πρόεδρο της Τουρκίας να κάνει ακριβώς αυτό. Σε ένα πρόσφατο συνέδριο, ο κ. Erdogan ήταν στο στοιχείο του, ρίχνοντας βολές κατά του Ισραήλ, που βομβάρδισε τη βόρεια Γάζα, και κατά της δυτικής διπροσωπίας. «Ένας δημοσιογράφος σκοτώνεται κάθε μέρα», είπε, αναφερόμενος στους 68 εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης που σκοτώθηκαν στη Γάζα από την έναρξη των βομβαρδισμών του Ισραήλ. «Αλλά κανένας από τους θεσμούς που μας κηρύττουν την ελευθερία του Τύπου εδώ και χρόνια δεν λέει λέξη».
Φυσικά, πρόκειται για υπερβολή. Από την αρχή του πολέμου, οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταγγέλλουν το Ισραήλ για τις δολοφονίες Παλαιστινίων πολιτών και δημοσιογράφων. Ωστόσο, στην Τουρκία, οι κατηγορίες που ο κ. Erdogan διατυπώνει τώρα εναντίον των δυτικών χωρών σχεδόν σε κάθε δημόσια εμφάνισή του τείνουν να πάρουν τη μορφή χειμάρρου. Με τις αρχές της Γάζας να δηλώνουν ότι ο αριθμός των νεκρών από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς έχει ξεπεράσει τους 20.000, στην Τουρκία η κριτική στη δυτική πολιτική και οι κατηγορίες για δυο μέτρα και δυο σταθμά φτάνουν σε νέα ύψη. Μιλώντας όχι μόνο με αξιωματούχους στην Άγκυρα, αλλά και με πολιτικούς της αντιπολίτευσης, αντιφρονούντες και απλούς Τούρκους, θα ακούσετε ότι οι δυτικές κυβερνήσεις που επέβαλαν κυρώσεις στην Τουρκία για τη χρήση δυσανάλογης βίας στη βόρεια Συρία θα έπρεπε, αλλά αρνούνται, να επιβάλουν κυρώσεις στο Ισραήλ επειδή έκανε πολύ χειρότερα στη Γάζα, ότι όσοι επικρίνουν την Τουρκία για την απαγόρευση αντικυβερνητικών διαδηλώσεων χάνουν το ηθικό πλεονέκτημα να το κάνουν όταν απαγορεύουν τις φιλοπαλαιστινιακές πορείες στο εσωτερικό τους, και ούτω καθεξής.
Παρόμοια συναισθήματα επικρατούν σε πολλά μέρη του παγκόσμιου Νότου, ακόμα και πριν από τη Γάζα. Ωστόσο, η Τουρκία είναι μια μουσουλμανική χώρα της οποίας το ιστορικό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων την καθιστά αντικείμενο περισσότερου έλεγχου από ό,τι άλλες χώρες, λόγω της συμμετοχής της στο ΝΑΤΟ και των φιλοδοξιών της να ενταχθεί στην ΕΕ. Η σχέση της με τη Δύση είναι εξαιρετικά σημαντική. Ως εκ τούτου, οι κατηγορίες για δυτική υποκρισία αφήνουν μεγαλύτερο σημάδι από ό,τι στα περισσότερα άλλα μέρη του κόσμου. Χρησιμοποιούνται τεχνηέντως από τον κ. Erdogan για να ενισχύσουν το επιχείρημά του ότι η Τουρκία δεν πρέπει να υποκύπτει στις δυτικές αξίες και οφείλει να χαράξει τη δική της πορεία. Παράλληλα, αποδυναμώνουν τους δημοκρατικά σκεπτόμενους αντιπάλους του, και υπονομεύουν τις εξωτερικές προσπάθειες για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρώπη και την Αμερική ήταν ήδη τεταμένες. Ο πόλεμος στη Γάζα απλώς τις επιδείνωσε. Ο κ. Erdogan συνεχίζει να υπερασπίζεται τη Χαμάς, σε αντίθεση με τους δυτικούς ηγέτες, οι οποίοι δεν θέλουν να έχουν καμία σχέση με τους μαχητές που ευθύνονται για την αποτρόπαια δολοφονία 1.200 Ισραηλινών, ή ακόμα και με πολλούς ισχυρούς Άραβες, οι οποίοι επιπλήττουν το Ισραήλ αλλά ελπίζουν σιωπηλά ο πόλεμος να σημάνει το τέλος της ομάδας. Ο κ. Erdogan λέει ότι η Χαμάς δεν είναι τρομοκράτες, αλλά «μουτζαχεντίν», δηλαδή ιεροί πολεμιστές. Ο πόλεμος σημαίνει ότι η μακροχρόνια σχέση της κυβέρνησής του με την ομάδα έχει τεθεί στο μικροσκόπιο. Οι εξόριστοι ηγέτες της οργάνωσης, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εδρεύουν στην Τουρκία, ισχυρίζονται ότι δεν γνώριζαν τις προετοιμασίες για την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου. Τα στοιχεία για το αντίθετο θα μπορούσαν να εκθέσουν την Τουρκία σε κατηγορίες για αμέλεια στην καλύτερη περίπτωση και για συνενοχή στη χειρότερη.
Η υπεράσπιση της Χαμάς από τον κ. Erdogan έχει ανατρέψει τη πρόσφατη προσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ και του κόστισε κάθε πιθανότητα να φωτογραφηθεί με τον Joe Biden στο εγγύς μέλλον. Σε συνδυασμό με την απόφασή του να καθυστερήσει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, μπορεί επίσης να αναγκάσει το αμερικανικό Κογκρέσο να βάλει στο ράφι τη σχεδιαζόμενη πώληση πολεμικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία. Η έγκριση της Τουρκίας είναι απαραίτητη για την ένταξη της Σουηδίας στη συμμαχία. H οργή της για τον τρόπο που η Αμερική χειρίστηκε τον πόλεμο στη Γάζα αύξησε τον κίνδυνο το κοινοβούλιο της να ακυρώσει εντελώς την αίτηση ένταξης.
Όμως, και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις είναι εξίσου σοβαρές. Οι βομβαρδισμοί του Ισραήλ στη Γάζα μπορεί να δυσκολέψουν τις δυτικές χώρες να επιπλήξουν στην Τουρκία για επιθέσεις σε μη στρατιωτικές υποδομές στη Συρία, όπου τα τουρκικά στρατεύματα πολεμούν Κούρδους αντάρτες. Οι εκκλήσεις προς την Τουρκία να καταδικάσει τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία κινδυνεύουν να πέσουν στο κενό όταν η Αμερική παραβλέπει τα στοιχεία για τα ισραηλινά εγκλήματα στη Γάζα. Η αντίληψη περί διπλών προτύπων της Δύσης έχει ήδη θέσει σε κίνδυνο την ικανότητα της Ευρώπης και της Αμερικής να συζητούν με την Τουρκία για κανόνες, σε αντίθεση με τα απλά συμφέροντα. «Ήδη, πριν από τη Γάζα ήταν αρκετά δύσκολο να μιλήσουμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα, επειδή ο Erdogan είναι εξαιρετικά δυσανεκτικός στην εξωτερική κριτική», λέει ένας δυτικός διπλωμάτης. «Τώρα θα είναι εκθετικά πολύ πιο δύσκολο».
Η Γάζα δεν έχει την ίδια σημασία για την Τουρκία που έχει για μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου. Με εξαίρεση μια ηχηρή θρησκευτική μειονότητα, η οποία θεωρεί τη σύγκρουση δική της, οι περισσότεροι Τούρκοι δεν ταυτίζονται με τους Παλαιστίνιους (σε αντίθεση με τους περισσότερους Άραβες). Ωστόσο, η συντριπτική πλειοψηφία, συμπεριλαμβανομένης της κοσμικής αντιπολίτευσης, τους συμπαθεί. Σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσκόπηση, το 76% των Τούρκων τάσσεται στο πλευρό των Παλαιστινίων, σε σύγκριση με μόλις το 5% που τάσσεται υπέρ του Ισραήλ.
Βέβαια, η σύγκρουση έχει επίσης σημασία για τον μειούμενο αριθμό των Τούρκων που βλέπουν τη χώρα τους ως μέρος της δυτικής τάξης. Οι μετοχές της Δύσης στην Τουρκία μειώνονται, επειδή οι πολιτικές της έρχονται όλο και περισσότερο σε αντίθεση με τις αντίστοιχες της Τουρκίας, αλλά και επειδή πολλοί Τούρκοι αισθάνονται ότι οι δυτικοί κανόνες και αξίες διαλύονται κατά τη διάρκεια συγκρούσεων σε μέρη όπως η Γάζα. Σε δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε λίγες μόνο ημέρες πριν από τη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου, μόλις το 12% των Τούρκων αναγνώρισε την Αμερική ως φιλική χώρα, σε σύγκριση με το 77% που την έβλεπε ως εχθρό. Η υποστήριξη προς την Αμερική και τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είναι βέβαιο ότι είναι ακόμα χαμηλότερη σήμερα.
Σύμφωνα με τον Yigit Aksakoglu, έναν εξόριστο Τούρκο ακτιβιστή της κοινωνίας των πολιτών, η αδυναμία του εξωτερικού κόσμου να σταματήσει τις μάχες στη Γάζα όχι μόνο προσφέρει στον κ. Erdogan το ηθικό πλεονέκτημα που αποζητά, αλλά τον κάνει ισχυρότερο και ακόμα λιγότερο υπόλογο για τις δικές του καταχρήσεις εξουσίας,. «Πρόκειται για έναν αγώνα δρόμου προς τον πάτο», λέει. Προτού αθωωθεί, ο κ. Aksakoglu είχε περάσει επτά μήνες στη φυλακή με κατασκευασμένες κατηγορίες περί τρομοκρατίας για τη φερόμενη συμμετοχή του σε διαμαρτυρίες κατά της κυβέρνησης του κ. Erdogan. «Ένας από τους μεγαλύτερους υποκριτές της εποχής μας κατηγορεί τους δυτικούς ηγέτες για υποκρισία», λέει. Ωστόσο, οι περισσότεροι Τούρκοι, συμπεριλαμβανομένου του κ. Aksakoglu, συμφωνούν ότι αυτές τις μέρες ο υποκριτής μπορεί να έχει δίκιο. «Ο Erdogan έχει δίκιο», δηλώνει. «Και για τη Δύση αυτό είναι ντροπή».
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
