THEPOWERGAME
Μια δεκαετία μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά. Περίπου τόσο συχνά πραγματοποιείται το Ανοικτό Επιστημονικό Συνέδριο, το οποίο διοργανώνεται από το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Έρευνας για το Κλίμα (WCRP). Στην προηγούμενη συνάντηση το 2011, λέει ο Jim Hurrell, κλιματολόγος και μέλος του WCRP, σχεδόν κανείς δεν μιλούσε για τη γεωμηχανική. Πρόκειται για την ιδέα της σκόπιμης παρέμβασης στο κλίμα της Γης, με στόχο να προσπαθήσουμε να το καταστήσουμε δροσερότερο και έτσι να αντισταθμίσουμε τις χειρότερες επιπτώσεις ενός άλλου τύπου κλιματικής παρέμβασης, δηλαδή της υπερθέρμανσης του πλανήτη λόγω των αερίων του θερμοκηπίου.
Στη φετινή εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στη Ρουάντα, ο δρ Hurrell έδωσε μια κεντρική ομιλία για το θέμα. Υπήρξαν “δεκάδες εργασίες, ομιλίες και αφίσες”, λέει, γεγονός που αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη αλλαγή του τρόπου σκέψης. Παρ’ όλο που η γεωμηχανική αποτελούσε για πολλά χρόνια αντικείμενο σοβαρού, αν και μικρής κλίμακας, επιστημονικού ενδιαφέροντος, αποφεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και τους πολιτικούς. Τώρα όμως τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν.
Από τις αρχές του τρέχοντος έτους, η ηλιακή γεωμηχανική, μερικές φορές γνωστή ως τροποποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας (SRM), έχει βρεθεί εξ ολοκλήρου ή εν μέρει στο επίκεντρο των εκθέσεων που δημοσιεύθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Κοινοβούλιο, την κυβέρνηση της Αμερικής, την Επιτροπή για την υπέρβαση του κλίματος (COC, μια ομάδα παγκόσμιων μεγαλοστελεχών και αξιωματούχων) και τέσσερα ξεχωριστά κομμάτια του ΟΗΕ. Κοινός τόπος σε όλες αυτές ήταν ότι, δεδομένης της αποτυχίας του κόσμου να μειώσει αρκετά γρήγορα τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, είναι απαραίτητο οι κίνδυνοι και τα οφέλη της SRM να εξεταστούν διεξοδικά.
Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να τροποποιήσουν το κλίμα προς όφελός τους ξεκινά με την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το έχουν ήδη κάνει να έχει στραφεί εις βάρος τους. Όταν το φως από τον Ήλιο φτάνει στη Γη, περίπου το 70% αυτού απορροφάται (το υπόλοιπο ανακλάται πίσω στο Διάστημα από τα σύννεφα, τον πάγο και τα συναφή). Αυτή η απορροφημένη ενέργεια επανεκπέμπεται ως υπέρυθρη ακτινοβολία. Ωστόσο, δεν επιστρέφει όλη στο Διάστημα. Τα αέρια του θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, απορροφούν την υπέρυθρη ακτινοβολία, παγιδεύοντας μέρος της επανεκπεμπόμενης θερμότητας.
Στην αρχή άθελά τους και στη συνέχεια εν γνώσει τους, οι άνθρωποι έχουν πυκνώσει αυτήν την ατμοσφαιρική κουβέρτα. Η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα -του σημαντικότερου αερίου του θερμοκηπίου- στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί από περίπου 280 μέρη ανά εκατομμύριο πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση σε 417 μέρη ανά εκατομμύριο πέρυσι, που μεταφράζεται σε περισσότερη παγιδευμένη θερμότητα, η οποία με τη σειρά της αυξάνει, κατά την ίδια περίοδο, τη μέση θερμοκρασία κατά περίπου 1,2°C.
Ο μεγάλος διακόπτης του ουρανού
Τα περισσότερα σχέδια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του προβλήματος στην πηγή του, αντικαθιστώντας τα ορυκτά καύσιμα με πηγές ενέργειας, όπως η αιολική, η ηλιακή και η πυρηνική, που δεν παράγουν αέρια του θερμοκηπίου. Η ηλιακή γεωμηχανική στοχεύει στην άλλη πλευρά της εξίσωσης. Αντί να επιτρέπει σε περισσότερη ενέργεια να διαφεύγει από την επιφάνεια της Γης, στοχεύει στο να εμποδίσει την άφιξη της ίδιας ενέργειας, αυξάνοντας τη λευκαύγεια του πλανήτη, δηλαδή την τάση του να αντανακλά το ηλιακό φως.
Η φύση έχει ήδη αποδείξει του λόγου το αληθές. Η λευκαύγεια της Γης μπορεί να μεταβληθεί προσωρινά από ηφαιστειακές εκρήξεις, οι οποίες εκτοξεύουν σωματίδια και αέρια στην ατμόσφαιρα. Το διοξείδιο του θείου έχει ιδιαίτερη επιρροή λόγω του τρόπου με τον οποίο συνδυάζεται με το νερό για να σχηματίσει θειούχα αερολύματα – μια ομίχλη που σκεδάζει το φως και αιωρείται στον ουρανό. Το 1991 το όρος Πινατούμπο, ένα ηφαίστειο στις Φιλιππίνες, έστειλε στην ατμόσφαιρα 15 εκατ. τόνους της ουσίας. Αυτό ήταν αρκετό για να ψύξει τον πλανήτη κατά περίπου 0,5°C για περισσότερο από έναν χρόνο (βλ. διάγραμμα 1).
Οι άνθρωποι ήδη κάνουν κάτι παρόμοιο καίγοντας ορυκτά καύσιμα που περιέχουν θείο, όπως ο άνθρακας ή το βαρύ μαζούτ που τροφοδοτεί τα μεγάλα πλοία. Δεδομένου ότι αυτές οι εκπομπές συμβαίνουν κοντά στο επίπεδο του εδάφους, τα σωματίδια που προκύπτουν παγιδεύονται στην τροπόσφαιρα, το χαμηλότερο στρώμα της ατμόσφαιρας. Οι εκπομπές της ανθρωπότητας έχουν μια επίδραση ψύξης στον πλανήτη της τάξης ίσως μερικών δεκάτων ενός βαθμού Κελσίου, αλλά είναι επίσης τοξικές και πιστεύεται ότι προκαλούν εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους κάθε χρόνο.
Η καλύτερα τεκμηριωμένη έκδοση της SRM βασίζεται στον ίδιο μηχανισμό. Η ιδέα είναι να εγχέεται διοξείδιο του θείου -ή ίσως άλλα χημικά, όπως ανθρακικό ασβέστιο ή σκόνες από αλουμίνιο ή διαμάντια- όχι στην τροπόσφαιρα, αλλά στη στρατόσφαιρα, η οποία αρχίζει έως και 20 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια. Τέτοια σωματίδια που πετούν ψηλά θα κατανέμονται ευρύτερα από εκείνα που προέρχονται από πλοία ή ηφαίστεια και θα παραμένουν εκεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Αυτό σημαίνει ότι θα απαιτούνταν πολύ λιγότερα για ένα δεδομένο επίπεδο πλανητικής ψύξης.
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, η ανάκλαση αρκετού επιπλέον ηλιακού φωτός για να μειωθεί η μέση θερμοκρασία κατά 1°C θα απαιτούσε την έγχυση περίπου 2 εκατομμυρίων τόνων θείου στη στρατόσφαιρα ετησίως, το οποίο είναι πολύ λιγότερο απ’ ό,τι παράγεται από τις ηφαιστειακές εκρήξεις και την καύση ορυκτών καυσίμων και θα μπορούσε να κοστίσει μερικές μόνο δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Αντίθετα, οι εκτιμήσεις για το κόστος της απεξάρτησης της παγκόσμιας οικονομίας από τον άνθρακα ανέρχονται σε τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Με αυτόν τον τρόπο, η ηλιακή γεωμηχανική ακούγεται σαν ευκαιρία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ανησυχίες, και μάλιστα πολλές. Αν και υποστήριξε ότι πρέπει να γίνουν περισσότερες έρευνες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε νωρίτερα φέτος ότι, με δεδομένη την τρέχουσα κατάσταση της ανάπτυξης, η SRM «αντιπροσωπεύει ένα απαράδεκτο επίπεδο κινδύνου για τον άνθρωπο και το περιβάλλον». Η COC συνέστησε στις χώρες να θέσουν μορατόριουμ στην ανάπτυξη της SRM, συμπεριλαμβανομένων οποιωνδήποτε πειραμάτων μεγάλης κλίμακας σε εξωτερικούς χώρους ή οποιασδήποτε δραστηριότητας με «κίνδυνο σημαντικής διασυνοριακής βλάβης» (δηλαδή που θα μπορούσε να προκαλέσει ζημιά πέρα από τα εθνικά σύνορα).
Ορισμένες από τις ανησυχίες αφορούν τις πιθανές επιπτώσεις της SRM στον καιρό. Οι πρώτες προσπάθειες μελέτης των μηχανισμών της ηλιακής γεωμηχανικής έκαναν λόγο για ένα τεράστιο επίπεδο έγχυσης θείου, μια κίνηση επιστημονικά λογική: ένα ωραίο ισχυρό σήμα κάνει ένα φαινόμενο εύκολα κατανοητό. Ωστόσο, η μοντελοποίηση έδειχνε ότι τέτοιες δραστικές αλλαγές στο ενεργειακό ισοζύγιο στην ανώτερη ατμόσφαιρα θα μπορούσαν να προκαλέσουν χάος στους τροπικούς μουσώνες, τις εποχιακές βροχές, από τις οποίες εξαρτώνται η γεωργία και η οικονομία πολλών χωρών.
Μεταγενέστερες έρευνες, που χρησιμοποίησαν πιο ρεαλιστικούς αριθμούς, ήταν περισσότερο καθησυχαστικές. Το 2020 ακαδημαϊκοί του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η εξασθένηση του Ηλίου κατά λιγότερο απ’ όσο χρειάζεται για την πλήρη αντιστάθμιση του υφιστάμενου επιπέδου θέρμανσης δεν θα μεταβάλει σημαντικά τις βροχοπτώσεις στα περισσότερα μέρη του κόσμου. Στις περιοχές όμως που υπήρχαν βροχοπτώσεις φαινόταν ότι θα οδηγούσε σε περισσότερο νερό, παρά σε λιγότερο.
Η επίδραση που μπορεί να έχει ο ψεκασμός αερολυμάτων στη χημεία της στρατόσφαιρας είναι επίσης ασαφής. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να ενισχύσει τις χημικές αντιδράσεις που διασπούν τα μόρια του όζοντος, επιβραδύνοντας την ανάκαμψη του στρώματος του όζοντος και επιτρέποντας σε περισσότερη καρκινογόνο υπεριώδη ακτινοβολία να φτάσει στο έδαφος. Και τα αυξανόμενα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα δεν θερμαίνουν απλώς τον πλανήτη. Ένα μεγάλο μέρος του αερίου απορροφάται από τους ωκεανούς, όπου σχηματίζει ανθρακικό οξύ. Ως αποτέλεσμα, οι ωκεανοί της Γης είναι πιο όξινοι απ’ ό,τι εδώ και τουλάχιστον 2 εκατομμύρια χρόνια. Δεδομένου ότι η SRM δεν μειώνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, δεν θα έκανε τίποτα για την επίλυση αυτού του προβλήματος.
Η ίδια φτήνια που καθιστά ελκυστική την ηλιακή γεωμηχανική είναι επίσης πηγή ανησυχίας. Μια ανάλυση, από τον Wake Smith, ερευνητή Γεωμηχανικής στο Πανεπιστήμιο Yale, προσπάθησε να μοντελοποιήσει το κόστος της SRM το 2100. Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι ο κόσμος δεν θα μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αρκετά γρήγορα ώστε να καταστείλει επαρκώς τις παγκόσμιες θερμοκρασίες για το υπόλοιπο του 21ου αιώνα. Ακόμα και έτσι, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι για να διατηρηθούν οι θερμοκρασίες στα επίπεδα που θα είχαν φθάσει το 2035 θα μπορούσε να κοστίσει περίπου 30 δισ. ετησίως σε δολάρια του 2020.
Αυτό, όπως επισημαίνει ο δρ Smith, είναι περίπου ό,τι ξοδεύουν σήμερα οι Αμερικανοί για τροφές κατοικίδιων ζώων κάθε χρόνο. Ακόμα και σήμερα, ένα τέτοιο ποσό είναι εύκολα προσιτό σε μία μόνο μεγάλη οικονομία και πιθανώς ακόμα και σε έναν συνασπισμό μικρότερων. Έτσι, μεγαλώνει το φάσμα των χωρών υπέρ των ψυκτικών συνεπειών της SRM, που θα προσπαθούσαν να αναπτύξουν την τεχνολογία ενάντια στις επιθυμίες άλλων.
Όμως ίσως ο πιο διάχυτος φόβος γύρω από την SRM είναι ο «ηθικός κίνδυνος» -ότι προσφέροντας μια φθηνότερη εναλλακτική λύση, θα μπορούσε να υπονομεύσει τις προσπάθειες να διορθωθεί η κλιματική αλλαγή με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι προσπάθειες αυτές είναι ήδη ανεπαρκείς (βλ. διάγραμμα 2). Στις 20 Νοεμβρίου η ΟΗΕ ανακοίνωσε ότι οι μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που έχουν προγραμματιστεί παγκοσμίως για το 2030 θα οδηγήσουν σε αύξηση της θερμοκρασίας μεταξύ 2,5°C και 2,9°C μέχρι το τέλος του αιώνα. Η συγκράτηση της θερμοκρασίας στους 2°C -ο υψηλότερος από τους δύο στόχους που τέθηκαν στη συμφωνία του Παρισιού το 2015- θα απαιτήσει επιπλέον μειώσεις των αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 28% έως το 2030.
Γεωμηχανική: Η απαγορευμένη λέξη
Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το παράδειγμα της αναρρόφησης του διοξειδίου του άνθρακα απευθείας από τον αέρα -μια άλλη τεχνολογία, που δεν υπάρχει ακόμη σε καμία χρήσιμη κλίμακα, αλλά η οποία ωστόσο στηρίζει σχεδόν όλα τα μακροπρόθεσμα σχέδια μείωσης των εκπομπών- δείχνει ότι οι χώρες θα εκμεταλλευτούν οτιδήποτε τους επιτρέπει να αποφύγουν τις επώδυνες περικοπές των εκπομπών. Οι άνθρωποι που είναι πιο ανοιχτοί σε αυτήν την ιδέα αντιτείνουν ότι η γεωμηχανική θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να κερδηθεί περισσότερος χρόνος για να γίνουν αυτές οι μειώσεις των εκπομπών και να διατηρηθεί η θερμοκρασία χαμηλότερη εν τω μεταξύ, μια ιδέα που αναφέρεται ως «εξοικονόμηση αιχμής» (peak shaving).
Όλα αυτά εξηγούν τη ραδιενεργή φήμη της SRM μεταξύ των κλιματολόγων. Ως απάντηση, όσοι αντιτίθενται στο πρόσφατο ενδιαφέρον έχουν επανασχεδιάσει τις δικές τους γραμμές μάχης πιο έντονα. Μια πειραματική δοκιμή μηχανισμών μεταφοράς σωματιδίων θείου, που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στη Σουηδία το 2021, ακυρώθηκε έπειτα από πιέσεις περιβαλλοντικών ακτιβιστών. Το 2022 η Make Sunsets, μια αμερικανική νεοφυής επιχείρηση, πραγματοποίησε ένα μη εγκεκριμένο πείραμα στο βόρειο Μεξικό, απελευθερώνοντας μικρές ποσότητες αερολυμάτων από ένα αερόστατο για να μελετήσει πώς αντανακλούν το ηλιακό φως. Η μεξικανική κυβέρνηση απαγόρευσε να ξαναγίνει κάτι παρόμοιο.
Τον Ιανουάριο του 2022 περισσότεροι από 400 καταξιωμένοι ακαδημαϊκοί (πολλοί από αυτούς κοινωνικοί επιστήμονες και όχι ερευνητές του κλίματος) υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή, με την οποία διαφωνούσαν με την ιδέα ότι η ηλιακή γεωμηχανική ήταν ένα θέμα που άξιζε να μελετηθεί ή ένα νόμιμο ερευνητικό αντικείμενο. Προέτρεψαν τις κυβερνήσεις να δεσμευτούν σε μια «διεθνή συμφωνία μη χρήσης» για οτιδήποτε σχετίζεται με την ιδέα, συμπεριλαμβανομένων όλων των υπαίθριων πειραμάτων, καθώς και των ερευνητικών προγραμμάτων και αξιολογήσεων, ακόμα και από οργανισμούς όπως η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC).
Δεν είναι σαφές αν οι υπογράφοντες θα πετύχουν τον σκοπό τους. Άλλα ταμπού για την κλιματική αλλαγή έχουν αποδυναμωθεί με τον καιρό. Μόλις τη δεκαετία του 2000, η έννοια της προσαρμογής -η προστασία από την αλλαγή του κλίματος, για παράδειγμα, με την κατασκευή υψηλότερων θαλάσσιων τειχών- υπήρξε αμφιλεγόμενη για λόγους παρόμοιους με αυτούς που αναφέρονται σήμερα για την SRM. Οι αντίπαλοι ανησυχούσαν ότι η υπερβολική σκέψη για την προσαρμογή σε έναν θερμότερο κόσμο θα αποσπούσε πόρους από τις προσπάθειες για την αποτροπή της θέρμανσής του. Ωστόσο, οι ευάλωτες χώρες, ιδίως τα μικρά νησιωτικά κράτη, εξέφρασαν παρ’ όλα αυτά τις δικές τους εκτιμήσεις. Σε συνδυασμό με τη δυσκολία μείωσης των εκπομπών, η υπόθεση της προσαρμογής έμεινε σταδιακά αναπάντητη. Στις μέρες μας αποτελεί μέρος της αρμοδιότητας της IPCC.
Κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβαίνει με την SRM. Η φετινή χρονιά θα είναι σχεδόν σίγουρα η θερμότερη που έχει καταγραφεί ποτέ. Η Berkeley Earth, μια αμερικανική ερευνητική ομάδα, βλέπει πιθανότητες άνω του 90% η μέση θερμοκρασία το 2023 να ξεπεράσει τον 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, γεγονός που θα το καταστήσει το πρώτο έτος που θα είναι θερμότερο από τον χαμηλότερο από τους δύο θερμοκρασιακούς στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού. Ο δρ Hurrell λέει ότι αυτό που χρειάζεται είναι ένα σοβαρό ερευνητικό πρόγραμμα για τη σκοπιμότητα της SRM, το οποίο θα διευθύνεται από ένα ίδρυμα όπως η IPCC ή ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός. Πιστεύει ότι μια τέτοια προσπάθεια είναι πολύ πιθανό να αποτελέσει τη βάση ενός ισχυρού επιχειρήματος κατά της SRM, παρά να υποστηρίξει την υλοποίησή της.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, επίσης, φαίνονται όλο και πιο πρόθυμοι να διερευνήσουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της SRM. Ο Janos Pasztor διευθύνει την πρωτοβουλία Carnegie Climate Governance Initiative, η οποία ενθαρρύνει συζητήσεις σχετικά με διάφορες τεχνολογίες για το κλίμα, συμπεριλαμβανομένης της SRM. Αρχικά, λέει, η SRM θεωρήθηκε δυσάρεστη. Τώρα πολιτικοί και αξιωματούχοι συζητούν αν μπορεί τελικά να έχει ρόλο στην πολιτική για το κλίμα. Κανείς από αυτούς με τους οποίους μίλησε το CCGI δεν είναι αντίθετος στην περαιτέρω έρευνα της ιδέας.
Ίσως η μεγαλύτερη αλλαγή να έχει γίνει στις φτωχές χώρες, οι οποίες έχουν να χάσουν τα περισσότερα από την άνοδο της θερμοκρασίας και από τυχόν απρόβλεπτες συνέπειες της SRM. Ο Anote Tong είναι πρώην πρόεδρος του Κιριμπάτι, ενός νησιωτικού κράτους του Ειρηνικού με χαμηλό υψόμετρο, που απειλείται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Πέρυσι δήλωσε στο New Yorker ότι, αν ο κόσμος συνεχίσει την τρέχουσα πορεία του, σύντομα θα φτάσει στο σημείο όπου «θα πρέπει να επιλέξουμε είτε τη γεωμηχανική είτε την ολική καταστροφή». Αυτά δεν είναι τα λόγια ενός ανθρώπου που πιστεύει ότι χώρες όπως η δική του έχουν πολλές άλλες επιλογές.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
