THEPOWERGAME
Συνέντευξη στη Λίλυ Σπυροπούλου
«Οι προοπτικές για το 2021 είναι πιο αισιόδοξες, ωστόσο η ανάκαμψη θα είναι πιο σταδιακή από ό,τι αναμενόταν αρχικά». Θα μπορούσε να είναι η κατακλείδα μιας εμπεριστατωμένης οικονομικής μελέτης, πόσο μάλλον όταν ο συγγραφέας της είναι ένας από τους πιο top οικονομολόγους της χώρας. Εν προκειμένω, είναι η συνέντευξη που παραχώρησε στο powergame.gr ο Δρ Τάσος Αναστασάτος, επικεφαλής οικονομολόγος του Ομίλου Eurobank και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών.
«Η κρίση πάντα γεννά ευκαιρίες» θα πει για να προσθέσει με σημασία ότι «είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία της χώρας για να πραγματοποιήσει την οικονομική σύγκλιση και η ευκαιρία αυτή δεν πρέπει να χαθεί».
Μετά από ένα χρόνο πανδημία, ποιες είναι οι προβλέψεις για επιστροφή στην κανονικότητα; Μας περιμένουν υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης;
Tο 2020 η ελληνική οικονομία αντιμετώπισε μια βαθιά ύφεση λόγω της πανδημίας και των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης, με το πραγματικό ΑΕΠ να συρρικνώνεται κατά -8,2%. Αυτή ήταν η 4η μεγαλύτερη ύφεση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ-27, αν και ηπιότερη σε σχέση με τις επίσημες προβλέψεις. Η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε κατά -5,2% σε ετήσια βάση, ωστόσο η μεγαλύτερη συμβολή στην ύφεση προήλθε από τον εξωτερικό τομέα, καθώς οι εξαγωγές μειώθηκαν 3 φορές πιο γρήγορα από τις εισαγωγές. Οι εξαγωγές υπηρεσιών υπέφεραν περισσότερο, κυρίως λόγω της κατάρρευσης των τουριστικών εσόδων κατά
-76,5%. Η χρονιά αυτή σημαδεύτηκε και από την επιστροφή των δίδυμων ελλειμμάτων, αν και με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με το παρελθόν: το δημοσιονομικό έλλειμμα εκτιμάται ότι κινήθηκε σε διψήφια επίπεδα ως ποσοστό του ΑΕΠ και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στο -6,7% του ΑΕΠ. Το ποσοστό ανεργίας συγκρατήθηκε λόγω των κυβερνητικών μέτρων στήριξης αλλά ο ενεργός οικονομικά πληθυσμός μειώθηκε.
Οι προοπτικές για το 2021 είναι πιο αισιόδοξες, ωστόσο η ανάκαμψη θα είναι πιο σταδιακή από ό,τι αναμενόταν αρχικά. Οι λόγοι ασφαλώς σχετίζονται με την επέκταση της διάρκειας του lockdown σε ολόκληρο το πρώτο τρίμηνο του 2021 αλλά και με τις καθυστερήσεις στους εμβολιασμούς σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι οποίοι αναβάλλουν την πολυαναμενόμενη επιστροφή σε μια κανονικότητα. Έστω κι αν η οικονομία έχει μάθει να λειτουργεί σε συνθήκες lockdown, και η επίπτωση των μέτρων περιορισμού θα είναι μικρότερη σε σχέση με την αντίστοιχη περυσινή περίοδο, το πρώτο τρίμηνο του 2021 θα έχει αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής, το οποίο θα επηρεάσει τους αριθμούς του ΑΕΠ για ολόκληρο το 2021. Αυτό έχει οδηγήσει όλους τους φορείς, επίσημους και ιδιωτικούς, να αναθεωρήσουν επί τα χείρω τις αρχικές τους εκτιμήσεις για το μέγεθος της ανάκαμψης φέτος. Υπάρχουν πτωτικοί κίνδυνοι, αναμφίβολα. Ωστόσο, από το δεύτερο μισό του έτους και μετά, καθώς ο εμβολιασμός καλύπτει ένα αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού, τόσο στο εσωτερικό όσο και στους βασικούς εμπορικούς εταίρους της χώρας, η πιθανότητα νέων lockdowns θα μειώνεται και μαζί τους η αβεβαιότητα, η οποία επηρεάζει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και των επενδυτών και τα επίπεδα οικονομικής δραστηριότητας. Η θετική πλευρά είναι ότι η καθυστέρηση φέτος αφήνει μεγαλύτερο περιθώριο κυκλικής ανάκαμψης για το 2022.
Φοβάστε ιδιαίτερα κάποιους κλάδους ή όχι; Για παράδειγμα, ο τουρισμός έχει πληγεί μεν, αλλά οι επιχειρήσεις του χώρου που είχαν καλά νούμερα και συνεπή δάνεια και στηρίχθηκαν από τα διάφορα μέτρα, θα σηκωθούν πιο άμεσα στα πόδια τους;
Η πανδημία επηρέασε πολύ διαφορετικά τους επιμέρους κλάδους της οικονομίας. Κλάδοι που βασίζονται στην διαπροσωπική επαφή, όπως ο τουρισμός και τα ταξίδια ή το λιανεμπόριο προσωπικών ειδών, επλήγησαν με σφοδρότητα, εξ ου και τα μέτρα στήριξης, τόσο της κυβέρνησης όσο και των τραπεζών, εστίασαν κυρίως σε τέτοιες δραστηριότητες. Υπήρξαν όμως και δραστηριότητες, όπως ορισμένοι υποκλάδοι της μεταποίησης, το εμπόριο τροφίμων και φαρμάκων κλπ που, όχι μόνο δεν επλήγησαν, αλλά κατέγραψαν και αύξηση τζίρου. Αντίστοιχα και η ανάκαμψη θα έχει πολλές ταχύτητες. Κάποιοι κλάδοι προϊόντων με εξαγωγικό προσανατολισμό ανακάμπτουν ήδη. Ο τουρισμός θα ανακάμψει πιο σταδιακά και πάντα σε συνάρτηση με την πρόοδο του εμβολιασμού και την απουσία άλλων εκπλήξεων. Οι προβλέψεις για φέτος ενέχουν μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας όσο η πανδημία δεν έχει τεθεί ακόμα υπό πλήρη έλεγχο. Οι εκτιμήσεις για τα έσοδα του τουρισμού φέτος ποικίλλουν μεταξύ 40-60% των εσόδων του 2019 ενώ το επίπεδο του 2019 εκτιμάται ότι θα ανακτηθεί από το 2024. Αναμφισβήτητα η πανδημία θα επιφέρει κάποιες πιο μόνιμες συμπεριφορικές αλλαγές και θα καταστήσει ακόμα πιο επείγουσα την ανάγκη για στροφή του επιχειρηματικού μας μοντέλου προς μορφές ποιοτικού τουρισμού. Ωστόσο, η επιθυμία των ανθρώπων να ταξιδέψουν είναι ισχυρότερη από ποτέ και τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και η φήμη της χώρας μας ως τουριστικού προορισμού είναι αναμφισβήτητα. Επομένως, δεν έχω καμία αμφιβολία ότι στο μακροπρόθεσμο διάστημα ο κλάδος, όχι μόνο θα ανακάμψει, αλλά θα επιτύχει ένα ανθεκτικότερο επιχειρηματικό μοντέλο. Σε αυτή την πορεία, οι επιχειρήσεις οι οποίες έχουν υγιή μεγέθη, συνετό και διορατικό μάνατζμεντ και κουλτούρα συνέπειας προς τις υποχρεώσεις τους, θα έχουν πλεονέκτημα εκμετάλλευσης των νέων συνθηκών. Η κρίση πάντα γεννά ευκαιρίες.
Οι προοπτικές της αγοράς ακινήτων ποιες είναι;
Είναι εντυπωσιακό ότι, παρά την μεγάλη ύφεση και των πάγωμα τουριστικών μισθώσεων και της ζήτησης από το πρόγραμμα της χρυσής βίζα, οι τιμές των ακινήτων συνέχισαν να αυξάνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του 2020, αν και με βραδύτερο ρυθμό. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, οι τιμές των διαμερισμάτων σε ονομαστικούς όρους αυξήθηκαν κατά 4,2% το 2020 έναντι 7,2% το 2019. Οι τιμές των εμπορικών ακινήτων και των γραφείων αυξήθηκαν επίσης το πρώτο εξάμηνο του 2020 κατά 3% και 2% αντίστοιχα. Αυτές οι θετικές τάσεις σχετίζονται με την προσδοκία ότι η πανδημία είναι μόνο μια μεταβατική φάση και η οικονομία θα ανακάμψει γρήγορα από το δεύτερο μισό του 2021 και μετά, όπως και με τον θετικό αντίκτυπο από την επεκτατική νομισματική πολιτική. Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2020 η συνολική οικοδομική δραστηριότητα (ιδιωτική και δημόσια) σημείωσε ετήσια αύξηση 9,2%.
Η αυξητική τάση των τιμών, και μαζί με αυτή της οικοδομικής δραστηριότητας, αναμένεται να επιταχυνθεί, έστω και με μία χρονική υστέρηση, μετά τη λήξη της πανδημίας. Οι λόγοι είναι πολλοί, περιλαμβανομένων της εξομάλυνσης του οικονομικού κλίματος, της συμπιεσμένης ζήτησης (μεταξύ άλλων και Ελλήνων που επιστρέφουν από το εξωτερικό), της ανάκαμψης των εισοδημάτων, έργα ανάπτυξης ακινήτων στην Αττική (Ελληνικό, Αθηναϊκή Ριβιέρα κτλ), την ανάκαμψη του τουρισμού και ελκυστικές αποτιμήσεις. Ας μην λησμονούμε ότι μεταξύ του 3ου τριμήνου του 2008 και του 3ου τριμήνου του 2017 καταγράφηκε σωρευτική πτώση των τιμών των ακινήτων κατά -42,4% λόγω της κρίσης χρέους, εκ των οποίων λιγότερο από το 1/5 έχει ανακτηθεί μέχρι τώρα.
Πως θα συνεισφέρει το Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης στις οικονομικές προοπτικές της χώρας;
Το Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης και γενικότερα οι πόροι από τις πανευρωπαϊκές πρωτοβουλίες είναι πολύ σημαντικό εργαλείο για την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια. Η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών που επωφελούνται περισσότερο από την κατανομή πόρων σε σχέση με το ΑΕΠ. Μέσα στα επόμενα έξι χρόνια, τα διαθέσιμα κεφάλαια από το NGEU, το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ, το SURE, τους πόρους που είναι διαθέσιμοι από τον ESM και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, θα μπορούσαν να προσεγγίσουν τα 80 δισεκατομμύρια ευρώ. Η έγκαιρη και αποτελεσματική χρήση, σε συνδυασμό με φιλοαναπτυξιακές μεταρρυθμίσεις, μπορούν να αυξήσουν σημαντικά, έως και να διπλασιάσουν, τους δυνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια. Οι όροι εκταμίευσης των πόρων αυξάνουν την πιθανότητα αυτοί να έχουν υψηλότερο αναπτυξιακό αποτύπωμα. Θυμίζω ότι βάσει των οδηγιών της ΕΕ, ποσοστά τουλάχιστον 37% και 20% των κονδυλίων του NGEU πρέπει να διοχετεύονται σε έργα που σχετίζονται με την πράσινη μετάβαση και την ψηφιοποίηση αντίστοιχα. Αυτοί είναι τομείς υψηλής προτεραιότητας για τον μετασχηματισμό του αναπτυξιακού προτύπου της ελληνικής οικονομίας προς δραστηριότητες υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Ωστόσο, η απορρόφηση των κεφαλαίων αποτελεί μείζονα πρόκληση. Η δημόσια διοίκηση αντιμετώπιζε δυσκολίες ήδη με τα προηγούμενα προγράμματα, πολλώ δε μάλλον με αυτά τα κονδύλια που έχουν προκαθορισμένες χρήσεις που δεν μπορούν να αλλάξουν, σφιχτά χρονοδιαγράμματα και παρακολούθηση ορθής εκτέλεσης, ενώ οι πόροι δεν είναι επ’ άπειρον διαθέσιμοι για μία χώρα. Όλα αυτά λειτουργούν βέβαια και ως μηχανισμός πειθαρχίας αλλά τίποτα δεν μπορεί να εξασφαλίσει την παραγωγική χρήση των πόρων εάν εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε αποφασισμένοι να μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος, με τον πακτωλό των ευρωπαϊκών χρημάτων που έγιναν σε μεγάλο βαθμό εισοδηματικές ενισχύσεις, αφήνοντας μικρό αναπτυξιακό όφελος. Είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία της χώρας για να πραγματοποιήσει την οικονομική σύγκλιση και η ευκαιρία αυτή δεν πρέπει να χαθεί.
Ποιά είναι η γνώμη σας για τις ελληνικές τράπεζες; Τα καταφέρνουν με τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων; Θα υπάρξει επιβάρυνση από την πανδημία;
Αν και κάθε Τράπεζα θέτει τους δικούς της στόχους, η στοχοθέτηση και των τεσσάρων συστημικών τραπεζών είναι να έχουν μονοψήφιο δείκτη Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ) την 31/12/2021, χαμηλότερα από 5% την 31/12/2022 και επίτευξη του μέσου όρου της ευρωζώνης (3%) στο τέλος του 2023. Για να το επιτύχουν αυτό χρησιμοποιούν όλα τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους, συμπεριλαμβανομένων των τιτλοποιήσεων, και είναι σε καλό δρόμο για να επιτύχουν αυτό τον στόχο. Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει εκτιμήσει ότι η επιβάρυνση των ΜΕΔ από την πανδημία θα κυμανθεί μεταξύ 8 και 10 δισ, κάποιοι παράγοντες της αγοράς έχουν διατυπώσει πιο αισιόδοξες προβλέψεις, πάντως γενική είναι η αίσθηση πως η όποια επιβάρυνση θα είναι διαχειρίσιμη και δεν θα ανατρέψει την πορεία εξομάλυνσης. Αυτό με την προϋπόθεση βέβαια ότι δεν θα έχουμε αρνητικές εκπλήξεις στην πορεία επιστροφής της οικονομίας στην κανονικότητα και ότι δεν θα υπάρξουν ενέργειες που επιβαρύνουν την κουλτούρα πληρωμών. Είναι σημαντικό να ολοκληρωθεί ομαλά η πορεία μείωσης των ΜΕΔ ώστε οι τράπεζες να επικεντρωθούν στην βασική τους δουλειά που είναι η στήριξη των επιχειρήσεων και των πελατών τους και της αναπτυξιακής προοπτικής της οικονομίας.
Ως προς αυτό, ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας για την πορεία των καταθέσεων και την παροχή πιστώσεων στην οικονομία;
Στο τέλος του Φεβρουαρίου του 2021, οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα ήταν στα €162,8δις, έχοντας καταγράψει εντός του 2020 αύξηση περίπου €20δις, εκ των οποίων περίπου €8δις οι επιχειρήσεις και €12δις τα νοικοκυριά. Αυτό ήταν το συνδυαστικό αποτέλεσμα μίας «αναγκαστικής» αποταμίευσης από τα νοικοκυριά λόγω της απουσίας κάποιων καταναλωτικών επιλογών και της προφύλαξης έναντι της αβεβαιότητας, καθώς και της στήριξης της ρευστότητας των επιχειρήσεων από τα κυβερνητικά μέτρα. Αυτές οι καταθέσεις δύνανται να αποτελέσουν καύσιμο για την επανεκκίνηση της οικονομίας τους πρώτους μήνες μετά την επιστροφή στην κανονικότητα. Γενικότερα ομιλώντας, η ρευστότητα δεν είναι δεσμευτικός περιορισμός για την ανάπτυξη της οικονομίας όπως πιστεύουν κάποιοι. Δεν είναι μόνο η αύξηση των καταθέσεων, οι ελληνικές τράπεζες έχουν και άλλες πηγές δυνητικής εύρεσης ρευστότητας σε περίπτωση που οι συνθήκες το καλούν. Υπάρχουν οι στοχευμένες πράξεις παροχής ρευστότητας από την ΕΚΤ (LTROs / TLTROs) και η έμμεση αύξηση της ικανότητας δανεισμού την οποίαν συνεπάγονται τα έκτακτα μέτρα του SSM για την χρήση διαφόρων αποθεματικών κεφαλαίων. Επιπλέον, η ρευστότητα της ελληνικής οικονομίας τονώνεται από την συμμετοχή της Ελλάδας στο έκτακτο «πανδημικό» πρόγραμμα αγοράς χρεογράφων της ΕΚΤ (PEPP), το οποίο δίνει την δυνατότητα αγοράς περίπου €37δις ελληνικών χρεογράφων. Τέλος, εάν παρίστατο ανάγκη, οι ελληνικές τράπεζες μπορούν να αντλήσουν πρόσθετη ρευστότητα με ικανοποιητικούς όρους από τη διατραπεζική αγορά (σήμερα είναι στα €9 δισ.).
Τούτων δοθέντων, ο περιορισμός δεν έγκειται στη διαθεσιμότητα ρευστότητας αλλά στην ποιότητα των επενδυτικών προτάσεων που έρχονται στο τραπεζικό σύστημα για χρηματοδότηση. Για να δώσω κάποια προφανή παραδείγματα, οι ελληνικές τράπεζες δεν θα μπορούσαν –και δεν θα έπρεπε- να χρηματοδοτήσουν επιχειρήσεις με αρνητικά ίδια κεφάλαια ή με άλλα δάνεια που ήδη δεν εξυπηρετούνται. Οι τράπεζες διαχειρίζονται χρήματα των καταθετών και πρέπει να είναι πολύ συνετές ώστε να αποφευχθούν οι κίνδυνοι για την οικονομία και τον φορολογούμενο. Παρά ταύτα, η πιστωτική επέκταση παρουσιάζει ήδη σημάδια ανάκαμψης: τα υπόλοιπα των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα τον Φεβρουάριο ήταν στα €139,5 δις αλλά αυτό το μέγεθος επηρεάζεται από τις ενέργειες των τραπεζών για τη μείωση των ΜΕΔ (διαγραφές, τιτλοποιήσεις κτλ). Εάν κάποιος δει τις καθαρές ροές θα διαπιστώσει μία θετική μεταβολή άνω του 10% σε ετήσια βάση για τις επιχειρήσεις ενώ στα νοικοκυριά προσεγγίζουμε τη σταθεροποίηση. Υψηλότεροι ρυθμοί πιστωτικής επέκτασης αλλά με τρόπο βιώσιμο, χωρίς να επαναληφθούν τα λάθη και οι υπερβολές του παρελθόντος, προϋποθέτει τη δρομολόγηση αειφόρου και δυναμικής ανάπτυξης και άρα τον αναπροσανατολισμό του αναπτυξιακού προτύπου στην κατεύθυνση της αύξησης εξαγωγών και επενδύσεων και την εστίαση σε τομείς υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Είναι λοιπόν μία σύνθετη άσκηση, βασική προϋπόθεση της οποίας είναι η διεξαγωγή φιλόδοξων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
