THEPOWERGAME
Έχετε καθίσει ποτέ σε ένα τραπέζι τόσο μεγάλο που να χρειάζεστε γυαλιά όπερας για να δείτε τι συμβαίνει στην άλλη άκρη; Αυτή είναι η μοίρα όσων συμμετέχουν σε συναθροίσεις της ΕΕ. Στις Βρυξέλλες, οι συνεδριάσεις με περισσότερους από 24 συμμετέχοντες -ένας από καθένα από τα 27 κράτη-μέλη, συν οι διάφοροι παρατρεχάμενοι- είναι ο κανόνας. Το αποτέλεσμα ότι όλοι έχουν μια θέση στο τραπέζι, τόσο μεταφορικά, όσο και κυριολεκτικά, είναι μια μάλλον περίεργη κατανομή εξουσίας. Διότι, ενώ μια χούφτα συμμετεχόντων εκπροσωπεί χώρες με δεκάδες εκατομμύρια πολίτες η καθεμία, ο συνάδελφος από τη Μάλτα βρίσκεται εκεί εκπροσωπώντας έναν πληθυσμό μεγέθους μερικών παρισινών διαμερισμάτων. Τα μεγάλα θηρία της ΕΕ, ιδίως η Γαλλία και η Γερμανία, έχουν μεγάλη επιρροή. Όμως, αυτή η λέσχη, που χρειάζεται πολλές φορές να διαπραγματεύεται μέσα στη νύχτα για να επιτύχει συναίνεση, είναι μια λέσχη που καταλήγει να δίνει δυσανάλογα μεγάλη δύναμη σε χώρες όπως η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο ή οι Βαλτικές χώρες. Δυστυχώς για τους μικρούς, η εποχή των προνομίων των μικρών κρατών μπορεί να φτάνει στο τέλος της.
Τρία στοιχεία προσδίδουν στα μικρά μαχητικά κράτη της Ευρώπης το απροσδόκητο βάρος τους. Το ένα είναι ο απόλυτος αριθμός τους: 15 χώρες της ΕΕ έχουν πληθυσμό κάτω των 10 εκατ. κατοίκων, που από κοινού αποτελούν μόλις το 14% των 448 εκατ. κατοίκων του μπλοκ. Όταν οι ηγέτες του ομίλου περπατούν στο κόκκινο χαλί για τις συνόδους κορυφής των Βρυξελλών, ο Olaf Scholz, που εκπροσωπεί 84 εκατομμύρια Γερμανούς, πρέπει να συγκρουστεί με τρεις ηγέτες της Βαλτικής, των οποίων ο συνολικός πληθυσμός των 6 εκατομμυρίων δεν θα τους τοποθετούσε ούτε καν στα πέντε πολυπληθέστερα ομόσπονδα κρατίδια. Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι, σε αντίθεση με την Αμερική, η ΕΕ μοιάζει περισσότερο με μια διακυβερνητική συνομοσπονδία, παρά με μια πλήρως διαμορφωμένη ένωση. Έτσι, για παράδειγμα, όλες οι χώρες διορίζουν ένα μέλος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έναν δικαστή στο ανώτατο δικαστήριο της ΕΕ. Πολλές αποφάσεις πρέπει να ληφθούν ομόφωνα, ιδίως για φορολογικές ή εξωτερικές υποθέσεις: σε αυτούς τους φακέλους, όλες οι εθνικές κυβερνήσεις απολαμβάνουν το δικαίωμα του βέτο, μεγεθύνοντας σημαντικά τη δύναμη των «μικρών». Τέλος, τα κράτη με μειωμένο πληθυσμό καταλαμβάνουν πολλές κορυφαίες θέσεις, συχνά ως υποψήφιοι κοινής αποδοχής: το να γίνεις πρόεδρος της Επιτροπής είναι μια συνήθης κίνηση συνταξιοδότησης για τους απερχόμενους πρωθυπουργούς του Λουξεμβούργου.
Οι μικρές χώρες γνωρίζουν ότι τα προνόμιά τους είναι αδικαιολόγητα. Παρ’ όλα αυτά, περιστασιακά το εκμεταλλεύονται. Για παράδειγμα, σε κανέναν δεν αρέσει ιδιαίτερα ο τρόπος με τον οποίο η Ιρλανδία και το Λουξεμβούργο διαχειρίζονται τις φορολογικές τους υποθέσεις, ουσιαστικά απομυζώντας χρήματα από τους υπόλοιπους της λέσχης, προσφέροντας στις πολυεθνικές επιχειρήσεις προνομιακές συμφωνίες. Έτσι είναι η ζωή, είναι η απάντηση του διδύμου, υπονοώντας το βέτο που έχουν στο τσεπάκι τους σε περίπτωση που κάποιος επιχειρήσει να αλλάξει τους κανόνες. Τις περισσότερες φορές οι μικροί προσπαθούν να μη δοκιμάζουν την τύχη τους: τα βέτο από μικρές χώρες είναι σπάνια (με εξαίρεση την Ουγγαρία, της οποίας η εριστική κυβέρνηση τα χρησιμοποιεί για να εκβιάσει το υπόλοιπο μπλοκ). Όταν έχουν να προβάλουν κάποιο επιχείρημα, συνάπτουν συμμαχίες για να αποκτήσουν πρόσθετο βάρος.
Επίσης, πολλοί μπορούν να διακρίνουν τα κακά μαντάτα όσον αφορά την επιρροή των μικρών. Ένας λόγος είναι ότι αυτά τα τραπέζια που φιλοξενούν τις συνεδριάσεις της ΕΕ μπορεί σύντομα να χρειαστεί να επεκταθούν και πάλι. Τα επόμενα χρόνια άλλα εννέα κράτη-μέλη βρίσκονται στη λίστα προς ένταξη. Σε αυτά περιλαμβάνεται η Ουκρανία, η οποία πιθανότατα θα ξεκινήσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις μέχρι το τέλος του έτους, μετά την κυρίως θετική αξιολόγηση των τρεχουσών μεταρρυθμίσεων που εξέδωσε η Επιτροπή στις 8 Νοεμβρίου. Η Γεωργία, η Μολδαβία και έξι κράτη των δυτικών Βαλκανίων σημειώνουν επίσης πρόοδο. Εύλογα, η ΕΕ δεν μπορεί να διοικείται με 36 πρωτεύουσες που η καθεμία να ασκεί βέτο ή να έχει το δικαίωμα να διορίζει κορυφαίους αξιωματούχους. Ωστόσο, κάθε αλλαγή θα διαταράξει ένα σύστημα που έχει αναβαθμίσει τις μικρές χώρες πέρα από τη φυσική τους θέση.
Κανείς δεν γνωρίζει ακόμη τους κανόνες που θα διέπουν μια διευρυμένη ΕΕ. Η Γαλλία και η Γερμανία επιθυμούν να περιορίσουν περαιτέρω τα βέτο (αν και παραδόξως δεν θα επιτρέψουν να τις παρακάμψουν όταν πρόκειται για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στη Φρανκφούρτη ή ένα περιττό δεύτερο τμήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο, ας πούμε). Η Annalena Baerbock, η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών, δήλωσε στις 2 Νοεμβρίου ότι η χώρα της θα ήταν «έτοιμη να στερηθεί τον δικό μας επίτροπο» για λίγο καιρό. Αυτό που πραγματικά εννοούσε είναι ότι η Φινλανδία και η Βουλγαρία θα πρέπει να είναι έτοιμες να τα βγάλουν πέρα χωρίς τον δικό τους για μάλλον περισσότερο καιρό. Για να μην εφευρεθούν περιττά καθήκοντα για να απασχολούνται οι ευρωκράτες, οι μικροί θα πρέπει να αναμένουν ότι θα χάσουν κάποια από τα προνόμια του διορισμού τους.
Το σύστημα έχει ήδη αρχίσει να απομακρύνεται από τους μικρούς. Πριν από το 2009 οι ηγέτες κάθε χώρας της ΕΕ, όσο μικρή κι αν ήταν, εκπροσωπούσαν εναλλάξ το μπλοκ στην παγκόσμια σκηνή για έξι μήνες. Έτσι, ο πρόεδρος της Αμερικής ή της Κίνας θα ένιωθε μάλλον μπερδεμένος καθώς στεκόταν δίπλα στον πρωθυπουργό του Βελγίου σε κάποια παγκόσμια σύνοδο κορυφής (ένας μόνιμος πρόεδρος, αν και ελάχιστα πιο αναγνωρίσιμος, κατέχει τώρα τη θέση για μια πενταετία). Το Brexit έβλαψε τα συμφέροντα των μικρών: μια πιο διακυβερνητική ένωση του είδους που ευνοούσε η Βρετανία ήταν ακριβώς το είδος που διαφύλασσε τα συμφέροντά τους.
Πιο πρόσφατα, μια αλλαγή στις οικονομικές πολιτικές έχει μεταστρέψει το εκκρεμές υπέρ των «μεγάλων». Για δεκαετίες η μηχανή της ΕΕ στις Βρυξέλλες ήταν υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου και εφάρμοζε κανόνες που απαγόρευαν στις εθνικές κυβερνήσεις να επιδοτούν τις ευνοούμενες εταιρείες. Αυτό βόλευε πολύ τις μικρές χώρες: είναι, από ένστικτο, υπέρ των ανοικτών οικονομιών, δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις τους έπρεπε εδώ και καιρό να επιχειρούν πέρα από τις μικροσκοπικές εγχώριες αγορές τους για να ευδοκιμήσουν. Οι μεγάλες χώρες, αντίθετα, έχουν μεγάλες επιχειρήσεις που μπορούν να προστατευθούν από τους Κινέζους ή Αμερικανούς ανταγωνιστές. Μετά την πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία, η τάση άλλαξε, κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις χαλάρωσαν, επιτρέποντας να δαπανηθούν δισεκατομμύρια στο όνομα της «στρατηγικής αυτονομίας». Τα περισσότερα από αυτά δαπανήθηκαν σε εταιρείες στη Γαλλία και τη Γερμανία, με στόχο να προσελκύσουν, για παράδειγμα, δαπανηρά εργοστάσια μικροτσίπ. Οι μικρές χώρες (καθώς και οι μεγάλες χρεοκοπημένες, όπως η Ιταλία) δικαιολογημένα ανησυχούν.
Τα μικρά κράτη-μέλη έχουν ακόμα ένα χαρτί να παίξουν πριν παραδοθούν στην ασημαντότητα: θα έχουν δικαίωμα βέτο στην έγκριση των νέων ρυθμίσεων της ΕΕ και, συνεπώς, την ευκαιρία να διασφαλίσουν ότι οι όποιες αλλαγές στους κανόνες δεν θα τα πλήξουν πολύ σκληρά. Τουλάχιστον θα εξακολουθούν να έχουν μια θέση στο τραπέζι στο οποίο λαμβάνονται οι βασικές αποφάσεις -ακόμα κι αν πρέπει να φωνάζουν για να ακουστούν στην άλλη άκρη.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
