THEPOWERGAME
«Θα εξαλείψουμε τη Χαμάς. Θα θριαμβεύσουμε. Μπορεί να πάρει χρόνο, αλλά θα τελειώσουμε αυτόν τον πόλεμο βγαίνοντας δυνατότεροι από ποτέ». Τα λόγια του Binyamin Netanyahu, του πρωθυπουργού του Ισραήλ, έχουν σκοπό όχι μόνο να μεταδώσουν αποφασιστικότητα, αλλά και να σηματοδοτήσουν ότι ο πόλεμός του στη Γάζα είναι διαφορετικός. Το Ισραήλ δεν έχει στόχο πλέον να τιμωρήσει και να αποτρέψει τη Χαμάς, θέλει να την καταστρέψει ολοκληρωτικά.
Πρόκειται για μια σημαντική εντολή. Η Χαμάς είναι ταυτόχρονα μια θρησκευτική ιδέα, ένα κοινωνικό κίνημα, ένα πολιτικό κόμμα, μια κυβέρνηση και μια υβριδική πολιτοφυλακή προσκολλημένη στην τρομοκρατία. Ό,τι κι αν συμβεί στη Γάζα, η Χαμάς παραμένει μια ισχυρή πολιτική δύναμη στη Δυτική Όχθη. Σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις, οι Ισραηλινοί στρατιωτικοί αξιωματούχοι είναι πιο συγκεκριμένοι ως προς τον στόχο τους: να καταλάβουν το κύριο αστικό κέντρο, την πόλη της Γάζας, να εξαλείψουν την ανώτατη πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Χαμάς στην περιοχή και να καταστρέψουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής της ικανότητας.
Κάτι τέτοιο μπορεί να απαιτήσει εβδομάδες ή και μήνες μάχης από σπίτι σε σπίτι, δεδομένου του εκτεταμένου δικτύου τούνελ κάτω από τη Γάζα. Το 2017 στο Ιράκ και τη Συρία οι τοπικές δυνάμεις που υποστηρίζονταν από τις δυτικές αεροπορικές δυνάμεις και χιλιάδες δυτικούς στρατιώτες πέρασαν 277 ημέρες στους δρόμους της Μοσούλης και 90 στη Ράκα, πολεμώντας τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους.
Ο Ehud Barak, πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ, υποστηρίζει ότι το Ισραήλ αντιμετωπίζει τέσσερις περιορισμούς. Οι τρεις αφορούν τον πόλεμο: πώς να πολεμήσει παρά την παρουσία ομήρων, πώς να αποφύγει έναν διμέτωπο πόλεμο που θα προσελκύσει την πολιτοφυλακή Χεζμπολάχ του Λιβάνου και πώς να διαχειριστεί τον χρόνο, δεδομένης της αναπόφευκτης διάβρωσης της διεθνούς υποστήριξης, καθώς αυξάνονται τα δεινά των Παλαιστινίων. Μια τέταρτη ανησυχία αφορά την επομένη των μαχών: «Σε ποιον μπορούμε να δώσουμε τη σκυτάλη;», αναρωτιέται ο κ. Barak.
Το τελευταίο ερώτημα είναι ένα ακανθώδες ζήτημα, στο οποίο ο κ. Netanyahu δεν δίνει καμία απάντηση. Η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου δείχνει ότι η πολιτική του Ισραήλ να ελέγχει την περιοχή από έξω, σφραγίζοντας την περίμετρό της στην ξηρά και στη θάλασσα, είναι επικίνδυνη. Ωστόσο, στο παρελθόν η κατοχή της Γάζας, η οποία φιλοξενεί περισσότερους από 2 εκατομμύρια ανθρώπους, αποδείχθηκε πολύ δαπανηρή για να διατηρηθεί. Υπό την πίεση της βίας από τη Χαμάς και άλλες πολιτοφυλακές, το Ισραήλ απέσυρε τις τελευταίες στρατιωτικές του δυνάμεις και τους Εβραίους εποίκους από την περιοχή το 2005.
Χωρίς μια λειτουργική στρατηγική ασφάλειας και πολιτικής για την «επόμενη μέρα», οποιαδήποτε στρατιωτική νίκη μπορεί να εξανεμιστεί. «Θυμηθείτε το Αφγανιστάν. Θυμηθείτε το Ιράκ. Θυμηθείτε τον Λίβανο», προειδοποίησε ο κ. Barak σε πρόσφατο διαδικτυακό σεμινάριο του Carnegie Endowment for International Peace, ενός αμερικανικού κέντρου μελετών. Αναφερόταν στην εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο το 1982 και στην εισβολή της Αμερικής στο Αφγανιστάν το 2001 και στο Ιράκ το 2003. Και οι τρεις προκλήθηκαν από τρομοκρατικές ενέργειες. Και οι τρεις χαρακτηρίστηκαν από αρχικά μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες, ενώ στη συνέχεια και οι τρεις κατέληξαν σε σοβαρές πολιτικές πανωλεθρίες.
«Οι Ισραηλινοί βρίσκονται στην ίδια κατάσταση που βρισκόμασταν οι Αμερικανοί αμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου», υποστηρίζει ο Kenneth Pollack του American Enterprise Institute, ενός κέντρου μελετών στην Ουάσινγκτον. «Ήμασταν θυμωμένοι και φοβισμένοι. Το μόνο που μας ενδιέφερε ήταν να καταστρέψουμε όποιον μας απειλούσε, και δεν δώσαμε ούτε κατά διάνοια προσοχή στο τι θα επακολουθήσει».
Οι συνέπειες των πολέμων κατά της τρομοκρατίας
Ο «παγκόσμιος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» της Αμερικής ξεκίνησε θριαμβευτικά. Μόλις δύο μήνες μετά τις επιθέσεις της Αλ Κάιντα κατά της Αμερικής τον Σεπτέμβριο του 2001, δυνάμεις υπό αμερικανική ηγεσία είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους την Καμπούλ, την πρωτεύουσα του Αφγανιστάν. Η κυβέρνηση των Ταλιμπάν εξαφανίστηκε. Η Αλ Κάιντα κυνηγήθηκε μέχρις εσχάτων. Ο ηγέτης της, ο Osama bin Laden, εντοπίστηκε στο Πακιστάν και σκοτώθηκε το 2011. Ωστόσο, οι Ταλιμπάν συνέχισαν τον ανταρτοπόλεμό τους. Έχοντας χάσει πάνω από 2.400 στρατιωτικούς, η Αμερική αποχώρησε το 2021. Η αφγανική κυβέρνηση κατέρρευσε σχεδόν αμέσως και οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία.
Ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν επίσης άδοξος και πολύ πιο αιματηρός. Για άλλη μια φορά, οι αμερικανικές δυνάμεις κατέλαβαν γρήγορα την πρωτεύουσα, τη Βαγδάτη, τον Απρίλιο του 2003. Ο πρόεδρος George W. Bush καμάρωνε στο κατάστρωμα του αεροπλανοφόρου USS Abraham Lincoln, κάτω από την επιγραφή: «Αποστολή εξετελέσθη». Στην πραγματικότητα, η χώρα ήταν έτοιμη να διολισθήσει σε εμφύλιο πόλεμο. Οι αμερικανικές δυνάμεις συνέλαβαν τον Saddam Hussein, τον δικτάτορα του Ιράκ, αλλά σύντομα αντιμετώπισαν αιματηρές εξεγέρσεις, τόσο από τις σουνιτικές, όσο και από τις σιιτικές πολιτοφυλακές. Οι αμερικανικές δυνάμεις αποσύρθηκαν το 2011, αλλά επέστρεψαν σε μικρότερο αριθμό το 2014 για να βοηθήσουν στην απόκρουση του Ισλαμικού Κράτους, αφού είχε καταλάβει τμήματα του Ιράκ και της Συρίας (βλ. διάγραμμα). Συνολικά, η Αμερική έχασε περίπου 4.500 στρατιωτικούς, πλέον των περίπου 300.000 Ιρακινών που έχασαν τη ζωή τους, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν άμαχοι.
Για τον Hussein Ibish του Ινστιτούτου Αραβικών Κρατών του Κόλπου στην Ουάσινγκτον, ενός αμερικανικού κέντρου μελετών, τα διδάγματα είναι σαφή. Οι τρομοκρατικές και αντάρτικες ομάδες, υποστηρίζει, καταφεύγουν σε θεαματική βία για να προκαλέσουν μια παράλογη αντίδραση: «Γνωρίζουν ότι η ζημιά που μπορούν να προκαλέσουν στην κυρίαρχη δύναμη είναι περιορισμένη. Καταλαβαίνουν ότι η ζημιά που μπορεί να κάνει η κυρίαρχη δύναμη στον εαυτό της είναι απείρως μεγαλύτερη».
Η ιστορία του ίδιου του Ισραήλ προσφέρει παρόμοιες προειδοποιήσεις. Τον Ιούνιο του 1982, κατά τη διάρκεια μιας τεταμένης κατάπαυσης του πυρός στις ανταλλαγές πυροβολικού στα βόρεια σύνορα του Ισραήλ και εν μέσω μιας σειράς άλλων επιθέσεων από την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO), την παλαιστινιακή ομάδα-ομπρέλα, ένοπλοι πυροβόλησαν και τραυμάτισαν τον πρεσβευτή του Ισραήλ στο Λονδίνο. Η ισραηλινή κυβέρνηση θεώρησε την επίθεση ως casus belli για να εισβάλει στον Λίβανο και να διαλύσει την PLO, παρ’ όλο που το χτύπημα αποδόθηκε στην αντίπαλό της, την ομάδα Abu Nidal. Οι ισραηλινές δυνάμεις πολιόρκησαν την PLO στη δυτική Βηρυτό, αναγκάζοντας τον ηγέτη της, τον Yasser Arafat, και χιλιάδες μαχητές της να φύγουν στην εξορία. Ο χριστιανός σύμμαχος του Ισραήλ, Bachir Gemayel, εξελέγη πρόεδρος του Λιβάνου.
Στη συνέχεια όλα κατέρρευσαν. Ο Gemayel δολοφονήθηκε. Στη θέα των ισραηλινών δυνάμεων, οι μαχητές του κόμματός του Phalange πήραν εκδίκηση σκοτώνοντας Παλαιστίνιους στους προσφυγικούς καταυλισμούς Sabra και Chatila. Μια ισραηλινή εξεταστική επιτροπή διαπίστωσε ότι ο Ariel Sharon, ο υπουργός Άμυνας του Ισραήλ, ήταν έμμεσα υπεύθυνος και υποβιβάστηκε. Μέσα σε έναν χρόνο, υπό την πίεση των αντιπολεμικών διαδηλώσεων, ο πρωθυπουργός Menachem Begin ανακοίνωσε την παραίτησή του.
Μια από τις συνέπειες του λιβανέζικου αλαλούμ ήταν ότι η PLO αντικαταστάθηκε από τη Χεζμπολάχ, μια τρομερότερη σιιτική πολιτοφυλακή, η οποία, το 2000, κατάφερε να εκδιώξει το Ισραήλ από τον Λίβανο. Ένας άλλος αντίκτυπος ήταν στους Παλαιστίνιους εντός της κατεχόμενης από το Ισραήλ Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας. Η πρώτη τους ιντιφάντα, ή «αποτίναξη», μια εξέγερση πετροπόλεμου που ξεκίνησε το 1987, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τις συμφωνίες του Όσλο μεταξύ του Ισραήλ και της PLO το 1993. Ο Arafat επέστρεψε θριαμβευτικά στη Γάζα τον επόμενο χρόνο.
Η Χαμάς αναδείχθηκε ως η κύρια δύναμη του βίαιου «απορριπτισμού». Αντιγράφοντας τις τακτικές αυτοκτονίας της Χεζμπολάχ, κατέστρεψε σε μεγάλο βαθμό τις συμφωνίες του Όσλο. Εξανάγκασε το Ισραήλ να αποχωρήσει από τη Γάζα το 2005 και κέρδισε τις παλαιστινιακές βουλευτικές εκλογές το 2006. Τον επόμενο χρόνο εκτόπισε την Παλαιστινιακή Αρχή (PA), τη διοίκηση που είχε δημιουργηθεί από την PLO. Χωρίς τον Arafat, ο οποίος πέθανε το 2004, εγκλωβισμένη σε τεμάχια αυτόνομων εδαφών στη Δυτική Όχθη και ανίκανη να σημειώσει πρόοδο προς την κρατική υπόσταση μέσω διαπραγματεύσεων, η Παλαιστινιακή Αρχή απαξιώθηκε γρήγορα, καθώς βυθίστηκε στην απολυταρχία και τη διαφθορά.
Η θεωρία της αποτροπής
Από το 2006 οι πόλεμοι του Ισραήλ βασίζονται στην τιμωρία και την αποτροπή, επιδιώκοντας όχι να καταστρέψει τους εχθρούς του, αλλά να επιφέρει ένα τόσο βαρύ πλήγμα ώστε να αποτρέψει τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ να του επιτεθούν.
Η αποτροπή, ωστόσο, είναι δύσκολο να μετρηθεί. Στην περίπτωση της Χιζμπολάχ, έχει γενικά διατηρηθεί από τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο στο Λίβανο το 2006, που προκλήθηκε από μια διασυνοριακή επιδρομή της Χεζμπολάχ, που αιχμαλώτισε δύο Ισραηλινούς στρατιώτες. Οι μάχες οδήγησαν σε εκτεταμένες καταστροφές, ιδίως στην Νταχιέ, μια σιιτική συνοικία της Βηρυτού. Ο ηγέτης της Χεζμπολάχ, Hassan Nasrallah, παραδέχθηκε αργότερα ότι δεν θα διέταζε την επιδρομή αν γνώριζε ότι η αντίδραση του Ισραήλ θα ήταν τόσο έντονη.
Στη Γάζα, ωστόσο, οι περίοδοι ηρεμίας ήταν μικρότερες. Το Ισραήλ έχει εμπλακεί σε αυτό που κάποιοι αποκαλούν «κούρεμα του χόρτου», δηλαδή χτυπάει περιοδικά τη Χαμάς για να την αποδυναμώσει. Σε απάντηση στις πυραυλικές επιθέσεις της Χαμάς, οι ισραηλινές δυνάμεις βασίστηκαν κυρίως σε βομβαρδισμούς αντιποίνων και στην προστασία του συστήματος αεράμυνας Iron Dome. Οι χερσαίες μονάδες εισήλθαν στη Γάζα με μεγάλη απροθυμία.
Η αποτροπή ισχύει μέχρι ξαφνικά να πάψει. Η αιματοχυσία της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου ήταν «ίσως η πιο βίαιη ενέργεια στα 100 χρόνια σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων», σημειώνει ο κ. Ibish. Ωστόσο, το Ισραήλ πέφτει στην «παγίδα» της Χαμάς με την αγριότητα των αντιποίνων του. Ο κ. Ibish υποστηρίζει ότι οι μάχες θα στρέψουν τη διεθνή συμπάθεια από το Ισραήλ στους Παλαιστινίους, θα επιτρέψουν στη Χαμάς να διεκδικήσει την ηγεσία της παλαιστινιακής υπόθεσης και θα καταστρέψουν τις προοπτικές προσέγγισης μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας.
Το Ισραήλ δεν δείχνει καμία διάθεση για αυτοσυγκράτηση. Ξεχάστε το κούρεμα του χόρτου. Θέλει την εξόντωση. Ωστόσο, αυτός ο ξεριζωμός δημιουργεί ένα νέο πρόβλημα. «Αν πρόκειται να εξαλείψεις τη Χαμάς, το ζήτημα είναι πολιτικό, όχι στρατιωτικό», λέει ο Lawrence Freedman του King’s College του Λονδίνου. «Πρέπει να εδραιώσεις κάτι, αλλιώς η Χαμάς θα επιστρέψει».
Οι Ισραηλινοί στον Λίβανο το 1982 και οι Αμερικανοί στο Αφγανιστάν και το Ιράκ μετά το 2001 είχαν συμμάχους επιτόπου και σχέδια για την επόμενη μέρα, τα οποία αποδείχθηκαν ελαττωματικά. Στη Γάζα σήμερα, το Ισραήλ ενεργεί μόνο του. Η Παλαιστινιακή Αρχή είναι αδύναμη και δεν μπορεί να φανεί ότι θα επιστρέψει στη Γάζα με ισραηλινά τανκς. Οι περισσότερες αραβικές κυβερνήσεις δεν αγαπούν τη Χαμάς, αλλά, παράλληλα, δεν έχουν το θάρρος ώστε να φανούν ότι συνωμοτούν με το Ισραήλ εναντίον της.
«Δεν με ενδιαφέρει τι θα συμβεί στη συνέχεια», λέει ο Eitan Shamir, διευθυντής του Κέντρου Στρατηγικών Μελετών Begin-Sadat, ενός ισραηλινού κέντρου μελετών. «Ό,τι κι αν είναι, θα ξεκινήσει με την καταστροφή της Χαμάς». Σημειώνει ότι «οι Σύμμαχοι πήγαν στον πόλεμο εναντίον των Ναζί, αλλά το σχέδιο για να διοικήσουν τη μεταπολεμική Γερμανία εκπονήθηκε αρκετά αργότερα». Κατά την άποψή του, οι κακοτοπιές της Αμερικής και του Ισραήλ ξεκίνησαν όταν άρχισαν να ανακατεύονται στην τοπική πολιτική αντί να αποχωρήσουν αμέσως. Επιπλέον, η εμπειρία της Αμερικής έχει μικρή σημασία για το Ισραήλ, λέει ο κ. Shamir. Συμμετείχε σε εκστρατευτικούς πολέμους και μπορούσε να επιστρέψει τα στρατεύματα στην πατρίδα: «Το Ισραήλ είναι εντελώς διαφορετικό. Πολεμάμε για τα σπίτια μας. Δεν έχουμε άλλη επιλογή».
Για τους πολλούς Ισραηλινούς που, όπως ο κ. Shamir, πιστεύουν ότι η ειρήνη δεν βρίσκεται κοντά, η μόνη επιλογή είναι να συνεχίσουν να χτυπούν σκληρά τους εχθρούς, μέχρι να εξαφανιστούν ή να αλλάξουν. Αν ο σημερινός πόλεμος φέρει στο Ισραήλ μερικά χρόνια ηρεμίας, λένε, αυτό είναι αρκετά καλό.
Ωστόσο, τα χέρια του Ισραήλ είναι δεμένα. Το διεθνές δίκαιο και μερικές φορές η εγχώρια γνώμη περιορίζουν το πόσο σκληρή μπορεί να είναι η απάντησή του. Βασίζεται στη Δύση, ιδίως στην Αμερική, για να αποκρούσει τη διεθνή πίεση, αλλά η υποστήριξή της δεν είναι απεριόριστη. Η υπόσχεση ότι η Αμερική «καλύπτει τα νώτα του Ισραήλ» κινδυνεύει να την καταστήσει συνένοχη στις ενέργειες του Ισραήλ, εις βάρος των συμφερόντων της στην περιοχή και αλλού. Ας δούμε ένα παράδειγμα: οι Άραβες σχολιαστές κάνουν ήδη συγκρίσεις μεταξύ των καταγγελιών της Αμερικής για τις θηριωδίες της Ρωσίας στην Ουκρανία και της ανοχής της στον βομβαρδισμό της Γάζας από το Ισραήλ.
Αυτές οι ανησυχίες εξηγούν γιατί ο Antony Blinken, ο υπουργός Εξωτερικών, έχει οργώσει τη Μέση Ανατολή, επιδιώκοντας να ανοίξει έναν ανθρωπιστικό διάδρομο, επιτρέποντας ζωτικής σημασίας προμήθειες στη Γάζα και τουλάχιστον σε κάποιους ανθρώπους να κινηθούν προς την Αίγυπτο. Προς το παρόν, όμως, η σκέψη του κ. Blinken για έναν κόσμο μετά τη Χαμάς είναι μάλλον κοινότοπη: «μια περιοχή που έρχεται πιο κοντά, ολοκληρωμένες, ομαλοποιημένες σχέσεις μεταξύ των χωρών της, με ανθρώπους που εργάζονται με κοινό σκοπό το αμοιβαίο όφελος».
Η λύση δεν θα είναι εύκολη. Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για πιο ώριμη σκέψη. Ο Jay Garner,ο Αμερικανός στρατηγός που ήταν επιφορτισμένος με το στήσιμο της νέας διοίκησης στο Ιράκ το 2003, παραπονέθηκε ότι ο George Marshall, ο αρχηγός του αμερικανικού στρατού κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε στη διάθεσή του περισσότερα από δύο χρόνια για να σχεδιάσει τη μετά τον Hitler Γερμανία, ενώ ίδιος είχε ελάχιστους μήνες για να προετοιμάσει το μετά τον Saddam Ιράκ. Το Ισραήλ και ο κόσμος μπορεί να έχουν ακόμα λιγότερο χρόνο να προετοιμαστούν για το τι μέλλει γενέσθαι στη Γάζα μετά τη Χαμάς.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
