THEPOWERGAME
Αν νομίζατε ότι η Μέση Ανατολή υπήρξε στάσιμη, ξανασκεφτείτε το. Οι οικονομίες των χωρών του Κόλπου είναι από τις πλουσιότερες και πιο ζωντανές στον πλανήτη, με τη βοήθεια, βέβαια, της τιμής του αργού πετρελαίου τύπου Brent, που ανέβηκε και πάλι πάνω από τα 90 δολάρια το βαρέλι αυτήν την εβδομάδα. Τα 3,5 τρισεκατομμύρια δολάρια από τα ορυκτά καύσιμα ξοδεύονται για τα πάντα, από τα εγχώρια μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης και τις λαμπερές νέες πόλεις στην έρημο μέχρι την πλήρωση των γιγαντιαίων κρατικών ταμείων πλούτου, που περιφέρονται στις παγκόσμιες κεφαλαιαγορές αναζητώντας συμφωνίες.
Καθώς τα μετρητά εισρέουν, το χάος δείχνει σημάδια υποχώρησης, χάρη στη μεγαλύτερη έκρηξη διπλωματίας εδώ και δεκαετίες. Η Σαουδική Αραβία και το Ιράν διαπραγματεύτηκαν την εκτόνωση μιας αντιπαλότητας που διαρκεί από την ιρανική επανάσταση του 1979. Οι εμφύλιοι πόλεμοι στη Συρία και την Υεμένη οδηγούν λιγότερους ανθρώπους στον θάνατο, καθώς οι χορηγοί τους επιδιώκουν αποκλιμάκωση. Μετά τις συμφωνίες του Αβραάμ μεταξύ του Ισραήλ και ορισμένων αραβικών κυβερνήσεων, η Σαουδική Αραβία εξετάζει το ενδεχόμενο να αναγνωρίσει το εβραϊκό κράτος, 75 χρόνια μετά τη δημιουργία του. Η παγκόσμια επιρροή της περιοχής αυξάνεται -τέσσερις χώρες πρόκειται να ενταχθούν στο νέο κίνημα των BRICKS, που επιθυμούν έναν λιγότερο δυτικοκρατούμενο κόσμο.
Οι αλλαγές αυτές ανοίγουν ένα νέο κεφάλαιο στη Μέση Ανατολή, που χαρακτηρίζεται από νέες ευκαιρίες και νέους κινδύνους. Οι ηγέτες της περιοχής δοκιμάζουν ιδέες που έχουν επικρατήσει σε μεγάλο μέρος του κόσμου, όπως η υιοθέτηση του αυταρχικού πραγματισμού ως υποκατάστατου της δημοκρατίας και η πολυπολική διπλωματία αντί της, μετά το 1945, αμερικανοκρατούμενης τάξης πραγμάτων. Η Μέση Ανατολή είναι επίσης ένας τόπος όπου οι απειλές της δεκαετίας του 2030 μπορεί να εκδηλωθούν νωρίς, συμπεριλαμβανομένης της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, των ακραίων καιρικών φαινομένων και της ακόμα μεγαλύτερης ανισότητας, καθώς οι αδύναμες χώρες μένουν ακόμα πιο πίσω.
Πολλοί ένοικοι του Λευκού Οίκου έφυγαν από το αξίωμά τους ευχόμενοι να ξεχάσουν τη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, είτε διοικείτε μια υπερδύναμη, είτε μια μικρή επιχείρηση, η περιοχή είναι σημαντικότερη από ποτέ. Παρ’ όλο που αντιπροσωπεύει μόνο το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού, ασκεί ασφυκτικό έλεγχο στην παγκόσμια οικονομία. Ως παραγωγός πετρελαίου με το χαμηλότερο κόστος, το μερίδιό της στις εξαγωγές αργού είναι 46% και αυξάνεται. Το μερίδιό της στις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου, που έχει μεγάλη ζήτηση από τότε που έκλεισαν οι αγωγοί της Ρωσίας προς την Ευρώπη, είναι 30% και συνεχίζει να αυξάνεται. Χάρη στην τοποθεσία της, το 30% του συνολικού εμπορίου εμπορευματοκιβωτίων και το 16% των αεροπορικών φορτίων περνάει από εκεί. Με περιουσιακά στοιχεία ύψους 3 τρισ. δολαρίων, τα κρατικά επενδυτικά ταμεία της είναι από τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Οι πόλεμοι και η αναταραχή της συχνά διαχέονται πέρα από τα σύνορα -οι πρόσφυγες της επηρεάζουν την πολιτική μέχρι την Ευρώπη.
Οι δύο τελευταίες δεκαετίες ήταν άθλιες στη Μέση Ανατολή. Τα δημοκρατικά σχέδια κατέληξαν σε αποτυχία και αιματοχυσία, στο Ιράκ μετά την εισβολή υπό αμερικανική ηγεσία το 2003 και σε πολλές χώρες μετά την Αραβική Άνοιξη του 2011. Το Ισλαμικό Κράτος προσπάθησε να δημιουργήσει χαλιφάτο μέσω δολοφονιών, ενώ στη Συρία ο Bashar al-Assad εξαπέλυσε εναντίον του ίδιου του του λαού επιθέσεις με χλώριο και νευροτοξικούς παράγοντες.
Ωστόσο τώρα, καθώς οι μάχες υποχωρούν, τρεις μεγάλες αλλαγές έρχονται στο φως. Πρώτον, η περιοχή πρέπει να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την ασφάλειά της, καθώς η διάθεση της Αμερικής να επέμβει στρατιωτικά έχει εξανεμιστεί. Παράλληλα, τα εμπορικά πρότυπα έχουν γίνει πολυπολικά: το ΔΝΤ υπολογίζει ότι το 26% των εξαγωγών αγαθών της Μέσης Ανατολής κατευθύνεται στην Κίνα και την Ινδία, σχεδόν διπλάσιο από το επίπεδο του 2000 και περίπου διπλάσιο από το μερίδιο που κατευθύνεται προς την Αμερική και την Ευρώπη. Αυτή η γεωπολιτική αναδιάταξη οδήγησε πρόσφατα σε μια επιθυμία αποκλιμάκωσης των συγκρούσεων.
Δεύτερον, η ενεργειακή μετάβαση δημιουργεί την επείγουσα ανάγκη να ξεφύγουμε από το γνωστό μοτίβο των πετρελαϊκών ανόδων και υφέσεων. Αντιθέτως, υπάρχει ένα ισχυρό κίνητρο για τον Κόλπο να αυξήσει την παραγωγή ορυκτών καυσίμων την επόμενη δεκαετία, προτού η ζήτηση μειωθεί οριστικά, και να δαπανήσει τα έσοδα για τη διαφοροποίηση των τοπικών οικονομιών.
Η τελική αλλαγή είναι η κόπωση της κοινής γνώμης. Τα πολιτικά πειράματα, είτε δημοκρατικά, είτε ισλαμικά, έχουν αμαυρωθεί. Αντίθετα, οι άνθρωποι σε όλη τη Μέση Ανατολή λαχταρούν οικονομικές ευκαιρίες. Ξεχάστε τον Καναδά ή τη Σουηδία: οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η χώρα που οι νέοι Άραβες θαυμάζουν περισσότερο είναι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με τη σταθερότητα και την ακμάζουσα οικονομία τους υπό σιδηρά δυναστική διακυβέρνηση. Ταυτόχρονα, η λιγότερη δυτική εμπλοκή στην ασφάλεια και το εμπόριο σημαίνει επίσης λιγότερη πίεση για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή τη δημοκρατία.
Ορισμένες από τις αλλαγές στην περιοχή προκαλούν την ειρωνεία -σκεφτείτε τη Νeom, ένα έργο ματαιοδοξίας, μια φανταχτερή νέα πόλη που χτίζεται για περίπου 500 δισ. δολάρια από τον Muhammad bin Salman, τον de facto κυβερνήτη της Σαουδικής Αραβίας. Ωστόσο, άλλες αλλαγές είναι διαρκείς και βαθιές. Στον Κόλπο εργάζονται όλο και περισσότερες γυναίκες. Στο Ντουμπάι εισρέουν Ισραηλινοί τουρίστες. Σε ολόκληρη την περιοχή η μη πετρελαϊκή οικονομία αναπτύσσεται με υγιή ετήσιο ρυθμό 4% και οι διασυνοριακές πολυεθνικές επενδύσεις αυξάνονται. Κάποιος μπορεί να φανταστεί κάλλιστα πώς ένας ενάρετος κύκλος σταθερότητας και ειρήνης θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερες επενδύσεις και εμπόριο, που αυξάνουν το βιοτικό επίπεδο και διευρύνουν την ευημερία, αντιστρέφοντας τις αλλεπάλληλες αστοχίες, σε ένα μέρος του κόσμου με περίπου 500 εκατομμύρια ανθρώπους.
Ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτό, η Μέση Ανατολή θα πρέπει να ξεπεράσει ορισμένα μεγάλα προβλήματα. Πολλά από αυτά είναι γνωστά. Οι πιο πεφωτισμένοι μονάρχες της περιοχής υποστηρίζουν ότι αντιμετωπίζουν ένα είδος «λογοδοσίας για τις επιδόσεις τους», προκειμένου να βελτιώσουν τη μοίρα των πληθυσμών τους. Ωστόσο, τα καθεστώτα με απόλυτη κυριαρχία τείνουν προς την παρακμή. Κάποιοι άλλοι κίνδυνοι είναι καινούργιοι -ή μάλλον, απειλητικότεροι απ’ ό,τι στο παρελθόν. Τώρα, που το Ιράν βρίσκεται στο κατώφλι του να γίνει πυρηνική δύναμη, η διάδοση των πυρηνικών αποτελεί σοβαρή ανησυχία. Η κλιματική αλλαγή σημαίνει ότι ένα από τα πιο ζεστά και ξηρά μέρη του κόσμου αντιμετωπίζει ακόμα πιο ακραία καιρικά φαινόμενα. Μόνο ορισμένες χώρες μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις επενδύσεις, όπως επανασχεδιασμένες πόλεις και έργα αφαλάτωσης, που χρειάζονται για να παραμείνουν κατοικήσιμες.
Ο κανόνας 80:20
Το εντυπωσιακότερο είναι ότι η νέα Μέση Ανατολή είναι πιο περιχαρακωμένη απ’ ό,τι στην πρόσφατη μνήμη. Οι ιστορίες επιτυχίας, ο Κόλπος και το Ισραήλ, αντιπροσωπεύουν μόνο το 14% του πληθυσμού, αλλά το 60% του ΑΕΠ, το 73% των εξαγωγών αγαθών και το 75% των πολυεθνικών επενδύσεων. Από το Ισραήλ και τη Δυτική Όχθη μέχρι τη Σαουδική Αραβία και την Υεμένη, οι σύγχρονες οικονομίες συνορεύουν με μέρη παγιδευμένα στην απόγνωση. Ο Λίβανος είναι βυθισμένος σε οικονομική κρίση -η Αίγυπτος θα μπορούσε να πάρει τον ίδιο δρόμο. Οι νικητές της νέας Μέσης Ανατολής ενσαρκώνουν μια συναλλακτική νοοτροπία που μπορεί να τους κάνει ακόμα πλουσιότερους. Οι χαμένοι της είναι μια υπενθύμιση ότι σε έναν κόσμο με λιγότερους κανόνες και αρχές, κανείς δεν έρχεται να τους σώσει. Καθώς γεμίζετε το αυτοκίνητό σας ή περιμένετε το αεροπορικό σας δέμα, θυμηθείτε ότι εξαρτώνται από μια περιοχή που αποτελεί ένα οικονομικό και πολιτικό εργαστήριο και… ελπίστε το πείραμα να μην αποτύχει.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
