THEPOWERGAME
Έξω από το μικρό παρεκκλήσι στην Ίμβρο, ένα ανεμοδαρμένο τουρκικό νησί στο Αιγαίο Πέλαγος, ο πνευματικός ηγέτης των ορθόδοξων χριστιανών του κόσμου χαλαρώνει κάτω από τη σκιά βελανιδιών, συναντά παλιούς φίλους και αναπολεί το σκοτεινό παρελθόν της γενέτειράς του. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολεως Βαρθολομαίος Α΄, γεννημένος ως Δημήτριος Αρχοντώνης, έφυγε από το νησί στις αρχές της δεκαετίας του 1960 για να σπουδάσει στο εξωτερικό. Όταν επέστρεψε λίγα χρόνια αργότερα, μετά βίας το αναγνώρισε. Η συντριπτική πλειονότητα των 6.000 Ελλήνων του νησιού είχε φύγει και αντικατασταθεί από εποίκους από την Τουρκία. Κατάδικοι, οι οποίοι επίσης μεταφέρθηκαν από την ηπειρωτική χώρα, τρομοκρατούσαν τους Έλληνες που είχαν απομείνει. Κάποιες γυναίκες βιάστηκαν, ενώ αρκετοί άνδρες δολοφονήθηκαν. Η κυβέρνηση της Άγκυρας έκλεισε τα ελληνικά σχολεία, κατάσχεσε σχεδόν όλη την καλλιεργήσιμη γη και άλλαξε το παλιό ελληνικό όνομα του νησιού, σε Gokceada.
Τα τελευταία χρόνια ο ελληνικός πολιτισμός του νησιού αναβιώνει. Ο τουρισμός απογειώθηκε. Τα καλοκαιρινά βράδια στους Αγίους Θεοδώρους (Zeytinlikoy), το χωριό όπου μεγάλωσε ο Βαρθολομαίος, τα εστιατόρια, πολλά από τα οποία είναι ελληνικά, κατακλύζονται από, κυρίως, Τούρκους θαμώνες. Αφού η κυβέρνηση της Τουρκίας, με επικεφαλής τον πρόεδρο Recep Tayyip Erdogan, επέτρεψε, πριν από μια δεκαετία, να ανοίξουν τρία ελληνικά σχολεία στην Ίμβρο, οι απόγονοι των Ελλήνων που εκτοπίστηκαν τη δεκαετία του 1960 άρχισαν να επιστρέφουν με τα παιδιά τους. Ο ελληνικός πληθυσμός του νησιού, ο οποίος είχε υποχωρήσει κάτω από τα 200 άτομα, έχει από τότε τριπλασιαστεί. Ο Δημήτρης, οδηγός φορτηγού, και η Μαρία, βιολόγος, έφτασαν από τη Θεσσαλονίκη το 2015, έγραψαν τα τέσσερα παιδιά τους στο σχολείο και έμαθαν τουρκικά. Τώρα, διευθύνουν ένα δημοφιλές καφέ στην κεντρική πόλη του νησιού. «Όσον αφορά την ελληνική γλώσσα και την εκπαίδευση» λέει ο Νίκος Λεμόπουλος, ο τοπικός διευθυντής, «έχουμε βιώσει μια μικρή αναγέννηση».
Ωστόσο, αλλού στην Τουρκία η εικόνα είναι ζοφερή. Περίπου 2.700 χρόνια μετά την ίδρυση του Βυζαντίου από τους προγόνους τους στις ακτές του Βοσπόρου, οι Έλληνες της Τουρκίας βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Η οθωμανική λεηλασία της Κωνσταντινούπολης το 1453 τους μετέτρεψε σε ξένους στα ίδια τους τα εδάφη. Σε μια βίαιη ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ της Τουρκίας, του διάδοχου κράτους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και της Ελλάδας τη δεκαετία του 1920, απελάθηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο από αυτούς. Όσοι αφέθηκαν να παραμείνουν υπέφεραν κάθε φορά που η Τουρκία και η Ελλάδα συγκρούονταν. Οι επίσημες διακρίσεις, οι υπέρογκοι φόροι και το πογκρόμ του 1955 οδήγησαν τους περισσότερους από αυτούς στην εξορία.
Τα πράγματα άρχισαν να βελτιώνονται τη δεκαετία του 1990, όταν η Τουρκία ξεκίνησε να αποτινάσσει τις δεκαετίες της de facto στρατιωτικής διακυβέρνησης. Ωστόσο, η έξοδος δεν έχει επιβραδυνθεί. Από έναν πληθυσμό περίπου 200.000 Ελλήνων στην αυγή της Τουρκικής Δημοκρατίας, η οποία κλείνει τα εκατό τον Οκτώβριο, παραμένουν μόνο 2.000 περίπου, οι περισσότεροι στην Κωνσταντινούπολη. «Υπάρχει ένα επίπεδο όπου η μείωση του πληθυσμού γίνεται μη αναστρέψιμη», λέει ο Λάκης Βίνγκας, ηγετικό μέλος της κοινότητας. «Σε αυτό το επίπεδο βρισκόμαστε τώρα».
Νέα κίνητρα, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας απόκτησης τουρκικής υπηκοότητας για τους απογόνους των Ελλήνων που αναγκάστηκαν να εξοριστούν, θα μπορούσαν να έχουν βοηθήσει. Εντούτοις, τέτοια μέτρα δεν προβλέπονται προς το παρόν. Ακόμα και στην Ίμβρο, οι Έλληνες αντιμετωπίζουν ένα μέλλον αβέβαιο. Σχεδόν όλοι οι απόφοιτοι των τοπικών ελληνικών σχολείων έχουν μετακομίσει στο εξωτερικό, κυρίως στην Ελλάδα, για να φοιτήσουν σε πανεπιστήμια. Το αν και πότε θα επιστρέψουν είναι ασαφές.
Οι Έλληνες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προκαταλήψεις από ορισμένες πλευρές. Τον περασμένο μήνα, μια ετερόκλητη ομάδα εθνικιστών, συμπεριλαμβανομένων υποστηρικτών της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης, προσπάθησε να εμποδίσει τον Βαρθολομαίο να λειτουργήσει σε ένα αρχαίο ελληνικό μοναστήρι στη βόρεια Τουρκία. Λίγες ημέρες πριν, η Melike Capan, Τουρκάλα δημοσιογράφος, ακύρωσε μια έκθεση για τους εξόριστους της Ίμβρου, όταν ένας τοπικός αξιωματούχος την κατηγόρησε ότι «προσέβαλε το τουρκικό έθνος».
Ωστόσο, οι Έλληνες της Τουρκίας δεν αισθάνονται πλέον τόσο εγκαταλελειμμένοι όσο στο παρελθόν όταν ο εθνικισμός βρισκόταν σε έξαρση. Πολλοί Τούρκοι, στην Ίμβρο και αλλού, έχουν αγκαλιάσει τους Έλληνες γείτονές τους κατανοώντας την ανάγκη προστασίας της απειλούμενης ελληνικής κληρονομιάς της χώρας, λέει ο κ. Βίνγκας. «Ξέρουμε ότι δεν είμαστε μόνοι» προσθέτει. Λίγες ημέρες αφότου η κ. Capan ακύρωσε την έκθεσή της, περισσότεροι από 100 κάτοικοι του νησιού κατέθεσαν μήνυση κατά του Τούρκου αξιωματούχου που την ανάγκασε να το κάνει, κατηγορώντας τον για ρητορική μίσους. Οι περισσότεροι ήταν Τούρκοι.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
