THEPOWERGAME
Μέχρι τα γεγονότα της περασμένης εβδομάδας φαινόταν ότι το επόμενο φυλάκιο της ομάδας Wagner θα ήταν μάλλον η Μπουρκίνα Φάσο, παρά η Λευκορωσία. Όμως στις 27 Ιουνίου ο Yevgeny Prigozhin έφτασε στην τελευταία, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας που ο πρόεδρος της χώρας, Alexander Lukashenko, δήλωσε ότι έκλεισε μεταξύ του στασιαστή ηγέτη του παραστρατιωτικού δικτύου και του Vladimir Putin. Από εκεί ο κ. Prigozhin θα προσπαθήσει να διευθύνει τις βίαιες αφρικανικές επιχειρήσεις που έχουν καταστεί ζωτικής σημασίας, όχι μόνο για την αυτοκρατορία του, αλλά και για την προσέγγιση του Κρεμλίνου στην ήπειρο.
Η Wagner έχει πραγματοποιήσει σε αφρικανικές και αραβικές χώρες «τεράστιο αριθμό επιχειρήσεων, προασπίζοντας τα συμφέροντα της Ρωσικής Ομοσπονδίας», κατήγγειλε ο κ. Prigozhin σε μήνυμα στην Telegram στις 26 Ιουνίου. Η μισθοφορική ομάδα έχει στείλει μαχητές σε πέντε αφρικανικά κράτη, μεταξύ των οποίων το Μάλι και η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (CAR), όπου οι επιχειρήσεις των «παιδαγωγών» θα συνεχιστούν, επέμεινε την ίδια ημέρα ο Sergey Lavrov, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας. Η Wagner είχε επίσης κάποιου είδους παρουσία σε τουλάχιστον άλλες επτά χώρες της ηπείρου (καθώς και στη Συρία).
Τι θα συμβεί τώρα, δεν είναι σαφές. Αλλά ακόμα και αν ο κ. Prigozhin, η κεφαλή της ομάδας, παραγκωνιστεί, φαίνεται απίθανο η Wagner να εγκαταλείψει την Αφρική. Η οργάνωση είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από έναν άνθρωπο και έχει συμφέρον να παραμείνει στη θέση της. Επιπλέον, το Κρεμλίνο δεν θα θελήσει να χάσει την πηγή επιρροής του στην ήπειρο. Πιθανότατα, η Wagner θα αποχωρήσει από την Αφρική μόνο αν οι ίδιοι οι Αφρικανοί αρχίσουν να βλέπουν τη Ρωσία ως έναν αδύναμο και αναξιόπιστο εταίρο.
Για να κατανοήσουμε τι μπορεί να συμβεί στη συνέχεια στην αφρικανική αυτοκρατορία της Wagner, πρέπει να καταλάβουμε τον τρόπο που λειτουργεί. Δεν υπάρχει Wagner Inc, αλλά ένα δίκτυο οργανώσεων με δεσμούς με το ρωσικό κράτος, που λειτουργούν βάσει συμβάσεων με ξένες κυβερνήσεις. Όπως οι αποικιακές επιχειρήσεις του 19ου αιώνα, αυτές οι συμφωνίες επιτρέπουν στο ρωσικό κράτος να συμμετέχει σε επιχειρήσεις με λιγότερη λογοδοσία απ’ ό,τι αν χρησιμοποιούσε τακτικά στρατεύματα.
Όταν αναπτύσσεται σε χώρες της Αφρικής, η Wagner χρησιμοποιεί ένα επιχειρηματικό μοντέλο που έχει τρεις εν δυνάμει πυλώνες. Ο συνδυασμός τους εξαρτάται από τη χώρα στην οποία βρίσκεται. Αυτοί οι τρεις πυλώνες -στρατιωτικός, οικονομικός και πολιτικός- αποτυπώνονται ξεκάθαρα ως περιπτωσιολογική μελέτη της Οργάνωσης στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (CAR), την πρώην γαλλική αποικία, στην οποία η Wagner εισήλθε το 2018. Περισσότερες αποδείξεις για τον ρόλο της εκεί έδωσε στις 27 Ιουνίου το Sentry, ένα αμερικανικό ερευνητικό σχήμα, σε μια νέα έκθεση που βασίζεται σε δεκάδες συνεντεύξεις και ανάλυση κυβερνητικών εγγράφων και άλλων πηγών.
Ο πρώτος πυλώνας είναι ο στρατιωτικός, στις περιπτώσεις που οι Αφρικανοί πελάτες σε αναζήτηση ασφάλειας στρέφονται στη Ρωσία και, κατά συνέπεια, στη Wagner. Δεν υπάρχουν επίσημες εκτιμήσεις για το πόσοι μαχητές της Wagner βρίσκονται στην Αφρική, αλλά αναλυτές εκτιμούν ότι ο αριθμός τους είναι περίπου 5.000, με τους περισσότερους από αυτούς στο Μάλι και τη Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (CAR) (έχει άγνωστο αριθμό ακόμα στη Συρία, όπου ενίσχυσε τις ρωσικές στρατιωτικές προσπάθειες). Ο συνολικός αριθμός μπορεί να είναι σχετικά μικρός, αλλά συνεντεύξεις με αποστάτες της Wagner υποδηλώνουν ότι οι μαχητές της που εδρεύουν στην Αφρική είναι ειδικευμένοι και σκληραγωγημένοι στη μάχη. Ενίοτε, ενισχύουν τις στρατιωτικές δυνάμεις των ίδιων των αφρικανικών κρατών. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (CAR) η Wagner έχει δημιουργήσει έναν «παράλληλο στρατό» από περίπου 5.000 μαχητές. Σύμφωνα με το Sentry, πολλοί από αυτούς στρατολογούνται από την ίδια εθνοτική ομάδα του προέδρου Faustin-Archange Touadéra, εκτός των διαδικασιών που παρακολουθούνται από τον ΟΗΕ. Το Sentry ισχυρίζεται επίσης ότι η Wagner εκπαιδεύει τους μαχητές σε τεχνικές βασανιστηρίων και διοικεί μονάδες εκτός της πρωτεύουσας Μπανγκούι. Η Wagner φέρεται να εισήγαγε όπλα, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και αεροσκάφη, κατά παράβαση του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ.
Η Wagner χρησιμοποίησε αυτόν τον παράλληλο στρατό ως μέρος μιας «εκστρατείας τρόμου», λέει το Sentry. Κατηγορεί τη Wagner για σφαγές, βασανιστήρια και βιασμούς, στο πλαίσιο της στρατηγικής της ομάδας για την «εκκαθάριση» των χωριών. Παραθέτει τα λόγια ενός στρατιώτη της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας υπό τις διαταγές της Wagner: «Σκοτώνουμε μόνο χωρικούς, τους θάβουμε ή τους πετάμε στους θάμνους» (εκπρόσωποι του κ. Touadéra και της ομάδας Wagner δεν ανταποκρίθηκαν στα αιτήματα για σχόλια).
Αν και ο Economist δεν μπόρεσε να επαληθεύσει ανεξάρτητα τους ισχυρισμούς του Sentry, αυτοί συμφωνούν με άλλες έρευνες, όπως από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μεταξύ άλλων. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι ένας στους πέντε ανθρώπους της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας είναι εσωτερικά εκτοπισμένος ή πρόσφυγας. Μια εμπεριστατωμένη μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο στο περιοδικό Conflict and Health δείχνει ότι πέρυσι πέθανε το 5,6% του πληθυσμού της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, ένα ποσοστό τέσσερις φορές υψηλότερο από την εκτίμηση του ΟΗΕ για την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία το 2010 και περισσότερο από το διπλάσιο του ποσοστού που αναφέρθηκε από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Η παρουσία της Wagner «αν μη τι άλλο, συνέβαλε στην αύξηση των δυσκολιών επιβίωσης», δηλώνουν διπλωματικά οι ερευνητές.
Το δεύτερο στοιχείο του επιχειρηματικού μοντέλου του Wagner είναι οικονομικό -το αντάλλαγμα για την ασφάλεια. Η Wagner δεν πρέπει να θεωρείται μια ιεραρχική επιχείρηση, αλλά μια χαλαρή οργάνωση με ένα δίκτυο θυγατρικών. Τον Ιανουάριο η Αμερική πρόσθεσε τη Wagner στον κατάλογο των «διεθνικών εγκληματικών οργανώσεων», που αντιμετωπίζουν κυρώσεις. Δεν υπάρχει μεγάλη διαφάνεια όσον αφορά τα έσοδα ή την κερδοφορία της, αλλά αυτό που φαίνεται να είναι σαφές είναι ότι η Αφρική αποτελεί σημαντικό κομμάτι της κερδοφορίας της. Τον Φεβρουάριο, για παράδειγμα, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις σε μια εταιρεία που συνδέεται με τη Wagner για τον ρόλο της στο εμπόριο χρυσού στο Σουδάν.
Η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία αποτελεί το σημείο σύνδεσης διάφορων κόμβων του επιχειρηματικού δικτύου της Wagner. Η Wagner, λέει το Sentry, έχει ξεκληρίσει και λεηλατήσει χωριά κοντά σε περιοχές εξόρυξης χρυσού και διαμαντιών. Εξοπλισμός εξόρυξης από τη Ρωσία φέρεται να εισάγεται μέσω Καμερούν από μια εταιρεία εγγεγραμμένη στη Μαδαγασκάρη. Το Sentry μέτρησε 15 πτήσεις αεροπλάνων που συνδέονται με τη Wagner προς το Σουδάν, ένα κομβικό σημείο διακίνησης χρυσού. Χρησιμοποίησε δορυφορικές εικόνες για να καταδείξει την ανάπτυξη του Ndassima, ενός ορυχείου χρυσού που κάποτε ήταν προνόμιο των μικρών ανθρακωρύχων, αλλά τώρα φέρεται να διοικείται από μια εταιρεία που συνδέεται με τη Wanger. Το Sentry ισχυρίζεται ότι η Wagner επιθυμεί η ίδια και η κυβέρνηση της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας να ασκήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στην παραγωγή των μικροανθρακωρύχων.
Η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία αποτελεί επίσης περιπτωσιολογική μελέτη των πολιτικών υπηρεσιών που προσφέρει η Wagner -ο τρίτος πυλώνας του μοντέλου της. Το Sentry σημειώνει ότι η οργάνωση διεξήγαγε εκστρατείες υπέρ του Touadera στην πορεία προς τις εκλογές που κέρδισε το 2020 και βοήθησε στη διαπραγμάτευση πολιτικών συμφωνιών με τους ηγέτες διάφορων παρατάξεων. Σε άλλα μέρη της Αφρικής, οι εταιρείες της Wagner έχουν πραγματοποιήσει εκστρατείες προπαγάνδας και παραπληροφόρησης και έχουν οργανώσει εικονικές ομάδες παρακολούθησης εκλογών.
Η κατανόηση του μοντέλου της Wagner είναι χρήσιμη για να σκεφτούμε τι μπορεί να συμβεί στη συνέχεια. Υπάρχουν κάποιες εικασίες ότι στο πλαίσιο οποιασδήποτε συμφωνίας μεταξύ του κ. Prigozhin και του κ. Putin, ο πρώτος μπορεί να είναι σε θέση να διατηρήσει τον ρόλο του στην Αφρική, αν και δεν είναι σαφές αν θα τηρηθεί οποιαδήποτε τέτοια συμφωνία (στις 27 Ιουνίου ο πρόεδρος της Ρωσίας φάνηκε να τονίζει ποιος ελέγχει ποιον, όταν παραδέχθηκε ότι το κράτος είχε χρηματοδοτήσει άμεσα τις επιχειρήσεις της Wagner, τουλάχιστον στην Ουκρανία). Ορισμένοι πιστεύουν ότι τα κέρδη που αποκόμισε η Wagner στην Αφρική μπορεί να αποτέλεσαν κίνητρο για τον κ. Prigozhin να οργανώσει την εξέγερσή του στη Ρωσία. «Η Wagner απαίτησε περισσότερα χρήματα και υλικό για να συνεχίσει τη δράση της στην Αφρική», δήλωσε στην εφημερίδα Le Monde μια γαλλική διπλωματική πηγή που γνωρίζει τις δραστηριότητες της ομάδας. «Από εκεί ξεκίνησαν όλα».
Δεδομένης της δομής της, «ό,τι και να συμβεί στον Prigozhin, υποδηλώνει ελάχιστα για το τι θα συμβεί στον Όμιλο Wagner στην Αφρική», υποστηρίζει η Kimberly Marten του Barnard College του Πανεπιστημίου Columbia. Ο ίδιος δεν είναι καν ο διευθύνων σύμβουλος της Wagner, ούτε ο ανώτατος διοικητής. Αν και μπορεί να είναι χαρισματικός ηγέτης και ικανός στα logistics, θα ήταν «σχετικά εύκολο» για το ρωσικό αμυντικό κατεστημένο να τον αντικαταστήσει, υποστηρίζει η ίδια.
Τα άτομα και οι οντότητες στο δίκτυο Wagner έχουν επίσης τα δικά τους συμφέροντα, που θα ήθελαν να διατηρήσουν. Κάποια από αυτά συνδέονται με τον κ. Prigozhin, ενώ άλλα πολύ λιγότερο. Η «από κάτω προς τα πάνω» εξέλιξη της ομάδας συχνά διαφεύγει, υποστηρίζει ο John Lechner, συγγραφέας ενός επερχόμενου βιβλίου για τη Wagner. «Κι ακόμα και να υπάρξει μια μεγάλη αλλαγή στην κορυφή της διοίκησης, αυτό δεν σημαίνει ότι θα απολυθούν και όλοι οι υπόλοιποι».
Κατά την τελευταία δεκαετία, η Wagner αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι του αναζωπυρωμένου ενδιαφέροντος του Κρεμλίνου για την Αφρική. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, αλλά και πέρυσι, η Ρωσία διπλασίασε τη δέσμευσή της στην ήπειρο. Τον επόμενο μήνα ο κ. Putin θα φιλοξενήσει Αφρικανούς ηγέτες σε μια σύνοδο κορυφής στην Αγία Πετρούπολη. Η Wagner δεν είναι το μοναδικό εργαλείο στην αφρικανική εργαλειοθήκη του, αλλά υπήρξε ένα μέσο χαμηλού κόστους και υψηλού αντικτύπου. «Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η Wagner στο ρωσικό κράτος θα εξακολουθήσουν να παραμένουν», υποστηρίζει η Julia Stanyard της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος, η οποία συνυπογράφει μια έκθεση για την οργάνωση, που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο και περιγράφει το «τριμερές» επιχειρηματικό μοντέλο της Wagner.
Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η Wagner στη Ρωσία είναι πολλαπλά. Αποτελεί πηγή χρυσού, τα αποθέματα του οποίου βοηθούν τη Ρωσία να αντεπεξέλθει στις δυτικές οικονομικές κυρώσεις. Βοηθά επίσης στη σπορά αντιδυτικών μηνυμάτων σε γόνιμο έδαφος στις αφρικανικές χώρες στις οποίες δραστηριοποιείται (η Wagner φέρεται να βρίσκεται πίσω από το ψέμα ότι Γάλλοι στρατιώτες ήταν υπεύθυνοι για τη δολοφονία εννέα Κινέζων υπηκόων σε ένα ορυχείο στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία νωρίτερα φέτος). Δημιουργεί ανεπίσημους διαύλους επιρροής με Αφρικανούς πολιτικούς που μπορούν να μετατραπούν σε επίσημες σχέσεις. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, για παράδειγμα, ο πρεσβευτής της χώρας στη Ρωσία δήλωσε πρόσφατα ότι τα πράγματα είχαν πάει τόσο καλά με τη Wagner, που η κυβέρνησή του θα εξέταζε το ενδεχόμενο να φιλοξενήσει μια ρωσική στρατιωτική βάση.
Ακόμα κι έτσι, οι ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας μπορεί να επιθυμούν να αλλάξουν τη δομή των συμφωνιών τους με τη Wagner. Μια επιλογή θα ήταν η εθνικοποίηση της οργάνωσης, αν και αυτό μπορεί να μην ταιριάζει ούτε στο ρωσικό κράτος, το οποίο σήμερα μπορεί να αρνείται την ευθύνη για τις θηριωδίες της Wagner, ούτε στις αφρικανικές κυβερνήσεις, οι οποίες μπορούν να υποστηρίζουν ότι, εάν χρησιμοποιούν μισθοφόρους αντί για ξένα στρατεύματα, διατηρούν τον έλεγχο της ασφάλειάς τους. Άλλες επιλογές θα μπορούσαν να είναι η μετονομασία της ομάδας, η ανάδειξη νέας ηγεσίας ή ο μετασχηματισμός των εταιρειών που την απαρτίζουν, ώστε να ελέγχονται από διαφορετικές ελίτ. Ανεξάρτητα από αυτό, θα φαινόταν παράλογο για τη Ρωσία να αποσυρθεί μονομερώς από γόνιμες επιχειρήσεις. «Η Ρωσία θα έχανε το κύρος της στα μάτια των αφρικανικών κυβερνήσεων αν αποσυρόταν», προσθέτει η κ. Stanyard.
Ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας για την απόφαση σχετικά με το μέλλον της Wagner στην ήπειρο να είναι οι Αφρικανοί πελάτες της -οι πολιτικοί που έχουν στραφεί στη Ρωσία για βοήθεια. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, όπου η επιρροή της Wagner είναι περισσότερο εδραιωμένη, η κυβέρνηση δεν φαίνεται να συγκινείται. Ο Fidèle Gouandjika, σύμβουλος του κ. Touadéra, δήλωσε στο πρακτορείο ειδήσεων AFP ότι «το 2018 η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία υπέγραψε αμυντική συμφωνία με τη Ρωσική Ομοσπονδία και όχι με τη Wagner», προσθέτοντας ότι «η Ρωσία έχει υπογράψει σύμβαση με τη Wagner. Αν η Ρωσία δεν συμφωνεί πλέον με τη Wagner, τότε θα μας στείλει νέα ομάδα». Οι όποιες εντάσεις μεταξύ του κ. Prigozhin και του κ. Putin είναι «εσωτερικό θέμα της Ρωσίας».
Εν τω μεταξύ, στο Μάλι ένα πρόσφατο στοίχημα της κυβερνώσας χούντας φαίνεται ακόμα πιο επικίνδυνο. Στις 16 Ιουνίου η κυβέρνηση υπό την ηγεσία του στρατού είπε σε μια ειρηνευτική αποστολή των Ηνωμένων Εθνών, η οποία αριθμεί 13.000 άτομα, να αποχωρήσει «αμέσως». Τον περασμένο Αύγουστο, εννέα μήνες περίπου μετά την άφιξη της Wagner, τα γαλλικά στρατεύματα αποχώρησαν έπειτα από εννέα χρόνια παρουσίας. Η χούντα ήλπιζε ότι η Ρωσία θα την προστάτευε από τις επιπτώσεις στα Ηνωμένα Έθνη και ότι η Wagner θα τη βοηθούσε να καταπολεμήσει τους τζιχαντιστές που έχουν δολοφονήσει χιλιάδες ανθρώπους τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, καθώς η εξέγερση μαινόταν, ο Sadio Camara, υπουργός Άμυνας της χούντας, έτρεμε από την αγωνία, ανέφερε το περιοδικό Jeune Afrique, που εδρεύει στο Παρίσι.
Μετά την εξέγερση, οι αφρικανικές ελίτ μπορεί κάλλιστα να αλλάξουν τη γνώμη τους για τη Ρωσία. Ο Jędrzej Czerep του Πολωνικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων σημειώνει ότι ορισμένοι από τους πιο σημαντικούς υποστηρικτές της Ρωσίας στην Αφρική έχουν σιωπήσει τις τελευταίες ημέρες. Αυτό υποδηλώνει ότι η υποστήριξη προς τη Ρωσία εξαρτάται από το αν θεωρείται αρκετά ισχυρή, ώστε να βοηθήσει τους Αφρικανούς πελάτες της να επιτύχουν τους δικούς τους στόχους. «Θα χάσει τη γοητεία της μόλις φανεί αδύναμη και ανίκανη», υποστηρίζει. Μια πολυαναμενόμενη ανάπτυξη δυνάμεων της Wagner στην Μπουρκίνα Φάσο, η οποία, όπως και το Μάλι, διοικείται από μια στρατιωτική χούντα, είναι πλέον σίγουρα λιγότερο πιθανή.
Πρόκειται για μια ειρωνεία που δεν θα διαφύγει από πολλούς Αφρικανούς παρατηρητές. Ο πρόεδρος της Ρωσίας προβάλλει τη χώρα του όχι μόνο ως ισχυρό σύμμαχο για τους Αφρικανούς ηγέτες, αλλά και ως πρότυπο. Ωστόσο, η ίδια ομάδα που στέλνει η κυβέρνησή του για να βοηθήσει τους Αφρικανούς ηγέτες να πολεμήσουν τους εσωτερικούς εχθρούς, είναι αυτή που οργάνωσε και την εξέγερση στη Ρωσία, γεγονός που δεν αποτελεί καθόλου διαφήμιση για ένα καθεστώς που πουλάει προστασία από πραξικοπήματα σε αυτοκράτορες και χούντες στο εξωτερικό.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
