THEPOWERGAME
Αν υπάρχει κάτι που οι Ευρωπαίοι αγαπούν περισσότερο από τον Αύγουστο και τις κυβερνήσεις συνασπισμού, είναι τα ελλιπή σχέδια της ΕΕ. Το ευρώ δημιούργησε μια νομισματική ένωση σε μεγάλο μέρος της ηπείρου, η οποία κατέληξε να προκαλεί ατελείωτες διαιρέσεις όταν τα απαιτούμενα «υδραυλικά» αποδείχθηκε ότι δεν είχαν εγκατασταθεί σωστά. Η ενιαία αγορά είναι ένας θρίαμβος για αγαθά όπως τα αυτοκίνητα και τα widgets, αλλά λειτουργεί άσχημα για τις υπηρεσίες που κυριαρχούν πλέον στην οικονομία. Η μετανάστευση αποτελεί εδώ και καιρό μια άλλη πολιτική, που παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες. Τα εσωτερικά σύνορα καταργήθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος του μπλοκ πριν από σχεδόν 30 χρόνια. Ωστόσο, η βρόμικη υπόθεση του πώς να αντιμετωπιστούν τα εξωτερικά σύνορα -και οι εκατοντάδες χιλιάδες που τα διασχίζουν παράνομα χρόνο με τον χρόνο- μελετήθηκε ελάχιστα. Το αποτέλεσμα ήταν ένα χαοτικό σύστημα ασύλου, που κάθε χρόνο αφήνει χιλιάδες νεκρούς στη Μεσόγειο και τροφοδοτεί την άνοδο των λαϊκιστών πολιτικών. Στις 14 Ιουνίου τουλάχιστον 78 μετανάστες έχασαν τη ζωή τους σε ένα υπερφορτωμένο αλιευτικό σκάφος.
Η μαχαιριά που αργά η γρήγορα όλοι περίμεναν έγινε κατά την ολοκλήρωση της διεργασίας. Και, φυσικά, κανείς δεν είναι ευχαριστημένος. Η Ευρώπη αποτελεί μαγνήτη για τους μετανάστες, καθώς είναι πλούσια και εύκολα προσβάσιμη από πολλούς που προέρχονται από εμπόλεμες (ή φτωχές) περιοχές της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Ορισμένοι μετανάστες που εισέρχονται με μικρές βάρκες ή μέσω ξηράς δικαιούνται άσυλο επειδή διαφεύγουν από διώξεις -αλλά πολύ περισσότεροι από τους μισούς αφιχθέντες δεν δικαιούνται. Πολλοί αποβιβάζονται σε κοινωνίες που έχουν ήδη κάνει κακή δουλειά στην ενσωμάτωση προηγούμενων κυμάτων αλλοδαπών, συχνά από αποικίες του παρελθόντος. Το σύστημα μπορεί να λειτουργήσει θετικά: ένα κύμα περίπου 4 εκατομμυρίων Ουκρανών κατέφυγε σε χώρες της ΕΕ με ελάχιστα προβλήματα. Τις περισσότερες φορές, όμως, είναι δυσλειτουργικό, μετατρέποντας έναν ευαίσθητο τομέα πολιτικής σε τομέα που όλοι ρίχνουν τις ευθύνες αλλού, αλλά δεν αποδέχονται καμία.
Όπως συμβαίνει συχνά, το κουβάρι των κανόνων της ΕΕ, αλλά και των εθνικών, έχει αφήσει πίσω του ένα χάος (αυτό θα είναι οικείο σε όσους θυμούνται με πόση ζέση οι εθνικές κυβερνήσεις αγνόησαν τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ πριν από την κρίση του ευρώ εδώ και μια δεκαετία). Το επακόλουθο της κατάργησης των εσωτερικών συνόρων το 1995 στο πλαίσιο της συμφωνίας Σένγκεν ήταν ότι οι αποτυχίες της μετανάστευσης σε μια χώρα -για παράδειγμα, ένα εξωτερικό σύνορο που παρουσιάζει κενά προστασίας- θα επηρέαζαν άλλες χώρες στη ζώνη που δεν χρειαζόταν διαβατήριο. Για να διασφαλιστεί ότι οι κυβερνήσεις φρουρούσαν σωστά τα σύνορά τους με τις χώρες εκτός ΕΕ, οι μετανάστες που περνούσαν παράνομα στο μπλοκ έπρεπε να υποβάλλονται σε καταγραφή και ταυτοποίηση από τη χώρα στην οποία είχαν πατήσει για πρώτη φορά το πόδι τους. Γνωστή ως Σύμβαση του Δουβλίνου, η διεργασία αυτή επιβάρυνε σημαντικά τις χώρες πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία. Χώρες όπως η Σουηδία ή η Γερμανία -όπου οι περισσότεροι μετανάστες ήλπιζαν να εγκατασταθούν- μπορούσαν να στέλνουν τους μετανάστες που έφταναν σε αυτές πίσω στον τόπο όπου έφτασαν για πρώτη φορά.
Αυτό ήταν εύκολα διαχειρίσιμο όταν οι ροές ήταν μικρές. Όμως, στη δεκαετία του 2010 οι αριθμοί αυξήθηκαν λόγω της αραβικής άνοιξης, του πολέμου στη Συρία και του χάους στο Αφγανιστάν. Οι μεσογειακές χώρες ζήτησαν βοήθεια από τους γείτονές τους στην ΕΕ. Καμία δεν δόθηκε, ιδίως επειδή αυτό που πραγματικά χρειαζόταν ήταν να συμφωνήσουν όλες οι χώρες να υποδεχθούν μετανάστες, εκτός από εκείνους -που ξεπέρασαν το 1 εκατομμύριο- που εγκαταστάθηκαν στη Γερμανία κατά το έντονο κύμα αφίξεων το 2015-16. Η τότε προσπάθεια για μια νέα συμφωνία για το μεταναστευτικό κατέληξε σε έντονες συγκρούσεις, που εξακολουθούν να υφίστανται. Αρκετές χώρες της κεντρικής Ευρώπης αρνήθηκαν απλώς να υποδεχτούν οποιονδήποτε αιτούντα άσυλο, καταγγέλλοντας τα σχέδια της ΕΕ να επιβάλει τη μαζική μετανάστευση σε έναν απρόθυμο πληθυσμό. Έτσι, το σύστημα σχεδόν κατέρρευσε. Οι νότιες χώρες κάποιες φορές έκαναν ελάχιστα για να αναχαιτίσουν τους μετανάστες ή τους αντιμετώπιζαν τόσο άσχημα, που οι Αρχές του Βορρά δίσταζαν να τους στείλουν πίσω. Η Σένγκεν, ένα από τα σημαντικά επιτεύγματα της ΕΕ, παραπαίει: έξι χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας, έχουν περιορίσει τα ταξίδια χωρίς διαβατήριο.
Τώρα τα πράγματα ενδέχεται να αλλάξουν, ως αποτέλεσμα μιας απροσδόκητης συμφωνίας μεταξύ των κυβερνήσεων της ΕΕ στις 8 Ιουνίου. Για πρώτη φορά θα εφαρμοστεί το στοιχείο της «υποχρεωτικής αλληλεγγύης». Οι χώρες πέρα από την πρώτη γραμμή της μετανάστευσης θα πρέπει να δέχονται τουλάχιστον 30.000 αιτούντες άσυλο ετησίως -όσες αρνούνται θα πρέπει να καταβάλλουν 20.000 ευρώ (21.600 δολάρια) ανά μετανάστη σε ένα ταμείο της ΕΕ. Κάτι τέτοιο θα ελαφρύνει το βάρος της Ιταλίας και άλλων χωρών. Σε αντάλλαγμα, οι χώρες της πρώτης γραμμής θα πρέπει να δημιουργήσουν δομές υποδοχής, στις οποίες θα εξετάζονται οι αιτήσεις ασύλου ορισμένων μεταναστών, επιβεβαιώνοντας έτσι την ιδιότητά τους ως συνοριοφυλάκων για ολόκληρη την ΕΕ, έναν ρόλο που αποποιούνται. Η Ευρώπη θα ρίξει χρήματα στις βασικές αιτίες της μετανάστευσης. Μια αντιπροσωπεία ηγετών της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και η Giorgia Meloni της Ιταλίας, μόλις βρέθηκε στην Τυνησία με την υπόσχεση οικονομικής βοήθειας, ελπίζοντας να περιοριστεί η μετανάστευση αν η εύθραυστη χώρα καταρρεύσει.
Γιατί, έπειτα από τόσα χρόνια όξυνσης, κατέστη ξαφνικά δυνατή μια τέτοια συμφωνία; Ο Vit Novotny του Κέντρου Wilfried Martens, ενός κέντρου μελετών στις Βρυξέλλες, λέει ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ΕΕ έχει αποκτήσει εμπειρία στη διαχείριση μεγάλων συναισθηματικών κρίσεων, όπως η πανδημία, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η κλιματική αλλαγή. Εν μέρει, έχει πάρει διδάγματα από τις αποτυχίες του παρελθόντος, όπως το να δοθεί διέξοδος στις χώρες που αρνούνται να δεχτούν μετανάστες. Αλλά και η διάθεση γύρω από τη μετανάστευση έχει αλλάξει. Μια ζωηρή αγορά εργασίας σημαίνει ότι οι μετανάστες, νόμιμοι ή μη, είναι απαραίτητοι για να στελεχώσουν εργοστάσια και να παραδώσουν πίτσες.
Εμπόδια εισόδου
Έχοντας δείξει γενναιοδωρία προς τους Ουκρανούς, οι Ευρωπαίοι αισθάνονται άνετα να δίνουν μικρότερη σημασία σε άλλους από τον υπόλοιπο κόσμο. Η συζητούμενη συμφωνία για το μεταναστευτικό κατέστη δυνατή εν μέρει επειδή η Ευρώπη έχει λιγότερες τύψεις από πριν να είναι σκληρή με όσους φτάνουν στις ακτές της. Ορισμένοι μετανάστες, για παράδειγμα, των οποίων οι χώρες δεν είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, θα επιστρέφονται έπειτα από έναν πρόχειρο έλεγχο των αιτημάτων ασύλου τους και θα μπορούσαν να καταλήξουν να απελαύνονται σε χώρες μακριά από την πατρίδα τους. Οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι δυσαρεστημένες. Η ΕΕ μιλάει τώρα ανοιχτά για παρακράτηση της βοήθειας ή ακύρωση των εμπορικών συμφωνιών με τις φτωχές χώρες, εάν αυτές δεν βοηθήσουν με τη μετανάστευση, για παράδειγμα με την επιστροφή των αιτούντων άσυλο που απορρίπτονται (σήμερα λιγότεροι από ένας στους πέντε από αυτούς που αρνούνται άσυλο απελαύνονται επιτυχώς).
Η μετανάστευση είναι η αχίλλειος πτέρνα της Ευρώπης. Ένας τόπος που θεωρεί τον εαυτό του ως δύναμη του καλού στον κόσμο δυσανασχετεί να κάνει τον κακό μπάτσο όταν πρόκειται να κρατήσει τους ανθρώπους έξω, όπως πρέπει. Ωστόσο, η άρνηση να αντιμετωπίσει τη δυσλειτουργία του παλιού συστήματος δεν ωφελεί κανέναν. Η συμφωνία μεταξύ των κυβερνήσεων έχει ακόμα δρόμο να διανύσει μέχρι να γίνει νόμος της ΕΕ -μέχρι το τέλος του έτους, όπως ελπίζεται. Ένα ατελές σύστημα που λειτουργεί θα είναι καλύτερο από ένα κακό που δεν λειτουργεί.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
