THEPOWERGAME
«Νομίζω ότι ίσως ξεπεράσουμε την αναλογία ένα προς ένα μεταξύ ανθρωποειδών ρομπότ και ανθρώπων», δήλωσε ο Elon Musk την 1η Μαρτίου. Η δήλωση αυτή από τον αυτοαποκαλούμενο τεχνοκράτη της Tesla δεν ήταν τόσο μια πρόβλεψη, όσο μια υπόσχεση. Η αυτοκινητοβιομηχανία του κ. Musk αναπτύσσει ένα τεχνητά ευφυές ανθρωποειδές ρομπότ, με την κωδική ονομασία Optimus, για χρήση στο σπίτι και στο εργοστάσιο. Η παραπάνω δήλωση, που έγινε κατά τη διάρκεια της ημέρας επενδυτών της Tesla, συνοδεύτηκε από ένα βίντεο όπου το Optimus εμφανιζόταν να κινείται χωρίς βοήθεια.
Καθώς ο κ. Musk δεν ανέλυσε πώς -ή πότε- το διαφημιστικό σποτάκι θα γίνει ένας πραγματικός στρατός από περισσότερα από 8 δισεκατομμύρια ρομπότ, όλα αυτά μπορούν να φαντάζουν ακόμα επιστημονική φαντασία. Ωστόσο, ο ίδιος μπήκε σε μια ουσιαστική συζήτηση σχετικά με το μέλλον της εργασίας. Ορισμένες μορφές αυτοματοποίησης με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης υλοποιούνται γρήγορα και συνιστούν ένα επιστημονικό γεγονός. Από τον Νοέμβριο το ChatGPT, ένας συνομιλητής τεχνητής νοημοσύνης, έχει συνεπάρει τους χρήστες, καθώς δημιουργεί την εντύπωση ότι πρόκειται για άνθρωπο συνομιλητή. Άλλες μορφές «γεννητικής» τεχνητής νοημοσύνης παράγουν κείμενα, εικόνες και ήχους που μοιάζουν σαν να τα έχουν δημιουργήσει άνθρωποι, αναλύοντας πλήθος δεδομένων στο Διαδίκτυο. Τον περασμένο μήνα το αφεντικό της ΙΒΜ προέβλεψε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα καταργήσει πολλές από τις εργασίες γραφείου. Στις 6 Μαρτίου η Microsoft ανακοίνωσε την έναρξη λειτουργίας μιας σουίτας «συν-πιλότων» τεχνητής νοημοσύνης για εργαζόμενους σε θέσεις εργασίας που κυμαίνονται από τις πωλήσεις και το μάρκετινγκ μέχρι τη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ενθουσιώδεις παρατηρητές κάνουν λόγο για μια επικείμενη εργασιακή αποκάλυψη.
Οι φόβοι που αφορούν τις επιπτώσεις της τεχνολογίας στην κατάργηση θέσεων εργασίας δεν είναι, φυσικά, κάτι καινούργιο. Στις αρχές του 19ου αιώνα στη Βρετανία, οι Λουδίτες έκαιγαν εργοστασιακές μηχανές. Ο όρος «αυτοματοποίηση» έγινε για πρώτη φορά γνωστός όταν η υιοθέτηση των καινοτομιών της μηχανοποίησης κατά τη διάρκεια του πολέμου προκάλεσε κύμα πανικού για μια επικείμενη μαζική ανεργία τη δεκαετία του 1950 (βλ. διάγραμμα 1). Το 1978 η απάντηση του πρωθυπουργού της Βρετανίας, James Callaghan, στον μικροεπεξεργαστή, που ήταν η πρωτοποριακή τεχνολογία της εποχής του, ήταν να δώσει εντολή να γίνει μια κυβερνητική έρευνα σχετικά με τις πιθανότητες κατάργησης θέσεων εργασίας. Πριν από δέκα χρόνια, ο Carl Frey και ο Michael Osborne του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης δημοσίευσαν μια καταπληκτική μελέτη, που έκτοτε έχει αναφερθεί πάνω από 5.000 φορές, υποστηρίζοντας ότι το 47% των εργασιών που εκτελούν οι Αμερικανοί εργαζόμενοι θα μπορούσαν να αυτοματοποιηθούν «μέσα στις επόμενες μία ή δύο δεκαετίες». Σήμερα ακόμα και ο τεχνο-αισιόδοξος κ. Musk αναρωτιέται τι θα σήμαινε αν τα ρομπότ ξεπερνούσαν αριθμητικά τους ανθρώπους: «Δεν είναι καν σαφής η εικόνα που θα έχει μια οικονομία όταν φτάσει σε αυτό το σημείο».
Παρ’ όλο που οι κύριοι Frey και Osborne έχουν ακόμη μερικά χρόνια μπροστά τους μέχρι ν’ αποδειχθεί αν έχουν δίκιο, και μπορούμε προς το παρόν να αγνοούμε τον κ. Musk με ασφάλεια, οι προηγούμενοι φόβοι για την τεχνολογία που εξαφανίζει θέσεις εργασίας δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Αντιθέτως, οι αγορές εργασίας σε όλο τον εύπορο κόσμο υπήρξαν ανέκαθεν «σφιχτές» -και γίνονται ακόμα πιο «σφιχτές» σε δομικό επίπεδο καθώς οι κοινωνίες γηράσκουν. Αυτήν τη στιγμή υπάρχουν δύο κενές θέσεις εργασίας για κάθε άνεργο Αμερικανό, το υψηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί ποτέ. Στους τομείς της μεταποίησης και της φιλοξενίας στην Αμερική σημειώνονται ελλείψεις εργατικού δυναμικού κατά 500.000 και 800.000 αντίστοιχα (όπως προκύπτει από τη διαφορά που μετριέται μεταξύ των κενών θέσεων εργασίας και των ανέργων των οποίων η τελευταία θέση εργασίας ήταν στον εν λόγω τομέα).
Το άμεσο πρόβλημα για τις ανεπτυγμένες οικονομίες δεν είναι, λοιπόν, η υπερβολική αυτοματοποίηση. Οφείλεται περισσότερο στο γεγονός ότι είναι πολύ μικρή και επιδεινώνεται επειδή στις μεγάλες επιχειρήσεις υπήρξε πρακτικά δύσκολο η αυτοματοποίηση να γίνει σωστά. Το ίδιο ενδέχεται να ισχύσει και με την τελευταία «καραμέλα» της τεχνητής νοημοσύνης.
Η οργή για τις μηχανές
Οι μηχανικοί βραχίονες σε ένα εργοστάσιο που εκτελούν επαναλαμβανόμενες εργασίες, όπως συγκόλληση, διάτρηση ή μετακίνηση ενός αντικειμένου, υπάρχουν εδώ και δεκαετίες. Η χρήση των ρομπότ επικεντρώθηκε ιστορικά στην αυτοκινητοβιομηχανία, της οποίας τα βαριά εξαρτήματα και οι μεγάλες παρτίδες με ελάχιστες διαφορές ταιριάζουν ιδανικά στις μηχανές. Η βιομηχανία ηλεκτρονικών ειδών ήταν επίσης από τους πρώτους χρήστες, λόγω των αναγκών ακριβείας και επαναληψιμότητας των κινήσεων.
Πρόσφατα, ο Jeff Burnstein, πρόεδρος της Association for Advancing Automation, μιας αμερικανικής βιομηχανικής ομάδας, ανέφερε ότι ο κατάλογος των κλάδων που υιοθετούν τα ρομπότ μεγαλώνει συνεχώς. Η πρόοδος της μηχανικής όρασης έχει κάνει τα ρομπότ πιο επιδέξια, σημειώνει ο Sami Atiya, ο οποίος διευθύνει την επιχείρηση ρομποτικής της ΑΒΒ, μιας ελβετικής βιομηχανικής εταιρείας. Ελαφριά «συνεργατικά ρομπότ» εργάζονται πλέον δίπλα-δίπλα με τους ανθρώπους αντί να βρίσκονται κάπου απομονωμένα, ενώ αυτόνομα οχήματα μεταφέρουν αντικείμενα από το ένα σημείο στο άλλο σε εργοστάσια και αποθήκες.
Παράλληλα, σύμφωνα με την Ark Invest, μια εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, οι τιμές των ρομπότ έχουν πέσει. Η μέση τιμή ενός βιομηχανικού ρομπότ μειώθηκε από 69.000 δολάρια το 2005 σε 27.000 δολάρια το 2017. Τον περασμένο Δεκέμβριο η ΑΒΒ άνοιξε ένα «μέγα εργοστάσιο» 67.000 τετραγωνικών μέτρων στη Σαγκάη, όπου ρομπότ κατασκευάζουν άλλα ρομπότ. Όπως σημειώνει η Susanne Bieller, γενική γραμματέας της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ρομποτικής (IFR), μιας άλλης βιομηχανικής ομάδας, το κόστος εγκατάστασης έχει επίσης μειωθεί, καθώς τα νεότερα συστήματα «χωρίς κώδικα» δεν απαιτούν καμία τεχνογνωσία προγραμματισμού.
Ως αποτέλεσμα της καλύτερης τεχνολογίας και των χαμηλότερων τιμών, το παγκόσμιο απόθεμα βιομηχανικών ρομπότ αυξήθηκε από 1 εκατ. το 2011 σε σχεδόν 3,5 εκατ. το 2021 (βλ. διάγραμμα 2). Σε ετήσια βάση, οι πωλήσεις της Fanuc, μιας μεγάλης ιαπωνικής εταιρείας κατασκευής ρομπότ, αυξήθηκαν κατά 17% το τελευταίο τρίμηνο, ενώ εκείνες της Keyence, μιας ιαπωνικής εταιρείας που λειτουργεί ως σύμβουλος αυτοματισμού σε διάφορα εργοστάσια ανά τον κόσμο, εκτινάχθηκαν κατά 24%. Οι τιμές των μετοχών των κατασκευαστών ρομπότ, αν και μειωμένες σε σχέση με τις υψηλές τιμές του 2021, όταν οι εργοδότες αναζητούσαν εναλλακτικές λύσεις για το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό που παρέμενε απενεργοποιημένο λόγω Covid-19, παραμένουν κατά ένα πέμπτο υψηλότερες απ’ ό,τι πριν από την πανδημία (βλ. διάγραμμα 3).
Ωστόσο, παρ’ όλη αυτήν την ανάπτυξη, σε απόλυτα μεγέθη η υιοθέτηση αυτών παραμένει χαμηλή, ιδίως στη Δύση. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ρομποτικής, ακόμα και στις επιχειρήσεις της Νότιας Κορέας, που είναι μακράν οι πιο πρόθυμες στον κόσμο να υιοθετήσουν ρομπότ, η αναλογία εργατών- βιομηχανικών ρομπότ είναι 10 προς 1, και τούτο απέχει πολύ από το όραμα του κ. Musk. Στην Αμερική, την Κίνα, την Ευρώπη και την Ιαπωνία το ποσοστό είναι 25-40 προς ένα. Τα 25 δισ. δολάρια που, σύμφωνα με τους συμβούλους της BCG, ο κόσμος ξόδεψε για βιομηχανικά ρομπότ το 2020 ήταν λιγότερο από το 1% των παγκόσμιων κεφαλαιουχικών δαπανών (εξαιρουμένων των τομέων της ενέργειας και των ορυχείων). Οι άνθρωποι ξοδεύουν περισσότερα για σεξουαλικά παιχνίδια.
Ο Rainer Brehm, ο οποίος διευθύνει τη μονάδα εργοστασιακού αυτοματισμού της Siemens, σημειώνει ότι η μεγάλη διάρκεια ζωής των βιομηχανικών εξαρτημάτων διευρύνει το χρονικό διάστημα έως την αντικατάσταση των παλαιοτέρων, πιο ανόητων μηχανημάτων, από νέα, πιο έξυπνα. Παράλληλα, στις μέρες μας οι περισσότερες «χαμαλοδουλειές» στις προηγμένες οικονομίες είναι ούτως ή άλλως στον τομέα των υπηρεσιών, όπου οι εργασίες είναι πιο δύσκολο να αυτοματοποιηθούν (βλ. διάγραμμα 4). Το ανθρώπινο σώμα, με τις αρθρώσεις και τα χέρια του, είναι ένα θαύμα ευελιξίας με 244 επίπεδα κίνησης. Ένα τυπικό ρομπότ έχει έξι τέτοιους «βαθμούς ελευθερίας», σημειώνει ο Kim Povlsen, επικεφαλής της κατασκευάστριας εταιρείας Universal Robots.
Επίσης, και η αυτοματοποίηση των εργασιών γραφείου έχει σταματήσει για παρόμοιους λόγους που αφορούν τα παλαιά συστήματα και την εταιρική αδράνεια. Θεωρητικά, η ψηφιοποίηση θα έπρεπε να καθιστά δυνατή την εξάλειψη της ανθρώπινης συμμετοχής σε εργασίες ρουτίνας κατά ένα μεγάλο ποσοστό, σε εργασίες όπως οι παραγγελίες, η πληρωμή προμηθευτών ή η άθροιση λογαριασμών. Στην πράξη, σημειώνει η Cathy Tornbohm της εταιρείας ερευνών Gartner, οι περισσότερες επιχειρήσεις που γεννήθηκαν πριν από την ψηφιακή εποχή χρησιμοποιούν ένα συνονθύλευμα από ξεπερασμένα και ασύμβατα συστήματα. Αντί να ξοδέψουν χρήματα σε συμβούλους ΙΤ για να έρθουν και να ξεμπερδέψουν το κουβάρι, πολλές επιχειρήσεις προτιμούν να αναθέτουν τις δουλειές γραφείου σε χώρες χαμηλού κόστους, όπως η Ινδία ή οι Φιλιππίνες. Η IDC, μια άλλη εταιρεία ερευνών, εκτιμά ότι η αγορά λογισμικού που αυτοματοποιεί την άνευ λόγου βαρεμάρα του γραφείου ανέρχεται σε 20 δισ. δολάρια ετησίως, ποσό ακόμα μικρότερο από αυτό που δαπανάται για ανθρωποειδή ρομπότ.
Με την πάροδο του χρόνου, η εξέλιξη της καινοτομίας είναι πιθανό να εξαλείψει ορισμένα από αυτά τα εμπόδια. Όσον αφορά τα ανθρωποειδή ρομπότ, η εμμονική με τις μηχανές Νότια Κορέα βρίσκεται σε καλό δρόμο. Η Doosan Robotics, ένας από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές ρομπότ της χώρας, άνοιξε το λογισμικό της σε εξωτερικούς προγραμματιστές για να δημιουργηθούν προ-προγραμματισμένες εφαρμογές για τα ρομπότ της. Αυτές χρησιμοποιούνται πλέον για τα πάντα, από την παρασκευή καφέ μέχρι την τοποθέτηση δαπέδων σε εργοτάξια. Η Robert Chicken χρησιμοποιεί ρομποτικούς βραχίονες για να χειρίζεται τις φριτέζες της στα ταχυφαγεία της. Για να κρατήσει την αρχική επένδυση για τους δικαιοδόχους χαμηλά, η εταιρεία τούς ενοικιάζει τα ρομπότ για περίπου 900 δολάρια τον μήνα, ποσό σημαντικά μικρότερο από το κόστος ενός ανθρώπινου χειριστή. Η Naver, ένας κορεατικός γίγαντας του Διαδικτύου, έχει μια μονάδα που αναπτύσσει ρομποτικά οχήματα που μπορούν να περιηγηθούν σε πολυσύχναστα περιβάλλοντα περίπλοκης διάταξης: ένας στρατός τέτοιων ρομπότ ασχολείται ήδη με την παράδοση πακέτων μεσημεριανού γεύματος και δεμάτων στους εργαζομένους της.
Η αυτοματοποίηση των διαδικασιών γραφείου εξελίσσεται όλο και περισσότερο. Η UiPath, πρωτοπόρος στην αυτοματοποίηση μηχανικών εργασιών, όπως η αντιγραφή και επικόλληση πληροφοριών, προσφέρει πλέον άλλα εργαλεία, που εξάγουν δεδομένα από έγγραφα χρησιμοποιώντας μηχανική όραση ή χαρτογραφούν επιχειρηματικές διαδικασίες παρατηρώντας τι κάνουν οι εργαζόμενοι στους υπολογιστές τους. Ο Rob Enslin, συμπρόεδρος της UiPath, λέει ότι η εταιρεία εξυπηρετεί πλέον 10.000 πελάτες. Το Power Automate, ένα εργαλείο της Microsoft που επιτρέπει στους γραφιάδες να αυτοματοποιούν εργασίες, όπως η έγκριση εξόδων ή ταξιδιών, έχει πλέον 7 εκατ. ενεργούς χρήστες μηνιαίως, λέει ο Charles Lamanna, υπεύθυνος για πολλά από τα προϊόντα αυτοματισμού του γίγαντα λογισμικού.
Οι επιχειρήσεις αρχίζουν πλέον κι αυτές να αγκαλιάζουν τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με τα ρομπότ και την αυτοματοποίηση των διαδικασιών, η ενσωμάτωση της νέας τεχνολογίας δεν θα γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Η Allen & Overy, μια δικηγορική εταιρεία που τον Φεβρουάριο εγκαινίασε έναν εικονικό νομικό βοηθό με χαρακτηριστικά που μοιάζουν με αυτά του ChatGPT, απαιτεί από τους δικηγόρους της να διασταυρώνουν όλα όσα παράγει το ρομπότ. Τον Νοέμβριο ο CNET, ένας ιστότοπος τεχνολογικών ειδήσεων, δημοσίευσε «σιωπηρά» 73 άρθρα γραμμένα από ένα ρομπότ, αρχικά δημιουργώντας άγχος στους δημοσιογράφους και στη συνέχεια ανακούφιση, αφού διαπιστώθηκε ότι τα άρθρα ήταν γεμάτα λάθη.
Ο κ. Lamanna εκτιμά ότι με την πάροδο του χρόνου η τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης που στηρίζει τα chatbots θα μπορούσε να αποτελέσει ευλογία για την αυτοματοποίηση. Το να φτάσουμε από την επιστημονική φαντασία στην επιστημονική πραγματικότητα είναι ένα πράγμα. Το να περάσουμε από εκεί σε μια νέα οικονομική συνθήκη, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
