THEPOWERGAME
«Τώρα οι βροχές είχαν πραγματικά έρθει», γράφει ο Chinua Achebe στο «Things Fall Apart» (Τα πάντα γίνονται κομμάτια), ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στη Νιγηρία του 19ου αιώνα, «τόσο βαριές και επίμονες, που ακόμα και ο βροχοποιός του χωριού δεν ισχυριζόταν πια ότι μπορούσε να επέμβει. Δεν μπορούσε να σταματήσει τη βροχή τώρα, όπως δεν θα επιχειρούσε να την ξεκινήσει στην καρδιά της ξηρής περιόδου, χωρίς να διατρέχει σοβαρό κίνδυνο για την υγεία του».
Στις αγροτικές οικονομίες, από αυτές που περιγράφονται στο μυθιστόρημα του Achebe, ο οικονομικός κύκλος και ο καιρός κινούνται παράλληλα. Όταν οι βροχές φτάνουν την κατάλληλη στιγμή, η συγκομιδή είναι πλούσια και υπάρχει ευημερία. Αντίθετα, η ξηρασία φέρνει τον κίνδυνο της πείνας και του θανάτου.
Ο βροχοποιός -όπως και ο σύγχρονος κεντρικός τραπεζίτης- μπορεί να προσπαθήσει να εξομαλύνει τον οικονομικό κύκλο, κυριολεκτικά να εξισορροπήσει τα πράγματα όταν εκτρέπονται. Τελικά, όμως, είναι η δύναμη της φύσης που αποφασίζει το αποτέλεσμα.
Η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη έφερε την επιστροφή της οικονομίας των καιρικών συνθηκών. Η κρίση είναι μια υπενθύμιση ότι, παρά την τεχνολογική τους πολυπλοκότητα, ακόμη και οι οικονομίες του πλούσιου κόσμου πρέπει να βασίζονται στη γενναιοδωρία της φύσης. Οι Ευρωπαίοι οικονομολόγοι, χρηματοδότες και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής παρακολουθούν στενά τις προβλέψεις: ένας γλυκός χειμώνας θα φέρει ανακούφιση, απαιτώντας την κατανάλωση λιγότερου φυσικού αερίου για να διατηρηθούν τα σπίτια ζεστά.
Εάν οι θερμοκρασίες δεν είναι πολύ τιμωρητικές, οι τιμές της ενέργειας θα μειωθούν και η ανάπτυξη θα λάβει ώθηση. Ένας παγωμένος χειμώνας, από την άλλη, θα φέρει δυστυχία: θα ωθήσει εκατομμύρια ανθρώπους στη φτώχεια, θα αυξήσει τις πληθωριστικές πιέσεις και θα συνθλίψει τις βιομηχανίες.
Τα ορυκτά καύσιμα υποσχέθηκαν αρχικά να απελευθερώσουν τις οικονομίες από τις ιδιοτροπίες των εποχών. Αντί να βασίζεται στην ηλιακή ενέργεια του περιβάλλοντος -που συλλαμβάνεται στα σιτηρά, διατηρείται στα ζώα ή φωτοσυντίθεται σε βιομάζα και στη συνέχεια καταναλώνεται ως καυσόξυλα-, η ανθρωπότητα θα μπορούσε να καίει άνθρακα, απελευθερώνοντας την προϊστορική ηλιακή ενέργεια που περιέχεται σε αυτόν.
Η χρήση ορυκτών καυσίμων επέτρεπε την αποθήκευση, μεταφορά και απελευθέρωση ενέργειας ακριβώς όταν χρειαζόταν. Τοποθέτησαν τη δύναμη του ήλιου στο κάλεσμα της ανθρωπότητας και όχι το αντίθετο.
Η Ann Kussmaul, ιστορικός της οικονομίας, παρακολούθησε την εξάπλωση της βιομηχανικής επανάστασης στην Αγγλία, αξιολογώντας πότε οι περιοχές ξεπέρασαν την εποχιακή οικονομία. Τα πιστοποιητικά γάμου των ενοριών σηματοδότησαν το σημείο στο οποίο τα ορυκτά καύσιμα απελευθέρωσαν τους εργάτες από τους ρυθμούς της φύσης και τους έδεσαν στο άρμα των εργοστασίων.
Πριν από την εκβιομηχάνιση, οι γάμοι σε περιοχές με χαμηλό υψόμετρο γίνονταν συχνά το χειμώνα μετά τη συγκομιδή. Σε ημιορεινές περιοχές γίνονταν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, μόλις τελείωνε η περίοδος της γέννησης των αρνιών.
Μετά την εκβιομηχάνιση, τέτοια περιφερειακά και εποχιακά πρότυπα γάμων εξαφανίστηκαν, παρέχοντας ένα στοιχείο για το ποια μέρη της Αγγλίας υιοθέτησαν πρώτα τις τεχνικές παραγωγής που βασίζονταν στα ορυκτά καύσιμα.
Εκατό χρόνια αργότερα, η εποχικότητα επιστρέφει στη Βρετανία και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, καθώς η ήπειρος απεξαρτάται από το ρωσικό φυσικό αέριο. Εν μέρει ο λόγος για την επιστροφή αυτήν είναι φυσικός. Το φυσικό αέριο είναι πολύ πιο δύσκολο να μεταφερθεί και να αποθηκευτεί από τον άνθρακα ή το υγρό πετρέλαιο.
Στο παρελθόν, η Ευρώπη επωφελούνταν από το άφθονο διοχετευόμενο φυσικό αέριο που παρείχε η Ρωσία, καθώς και από τη δυνατότητα συμπλήρωσης με υγροποιημένο φυσικό αέριο που μεταφερόταν από το εξωτερικό. Τώρα οι προμήθειες είναι περιορισμένες και οι Ευρωπαίοι πρέπει να βασίζονται κυρίως στο μεταφερόμενο αέριο.
Οι αποθήκες της ηπείρου είναι ήδη γεμάτες σε ποσοστό άνω του 90% και η πλήρωση των τελευταίων διαθέσιμων χώρων είναι δαπανηρή, καθώς το περιεχόμενο πρέπει να διατηρείται υπό υψηλή πίεση. Η περιορισμένη προσφορά σημαίνει ότι οι αλλαγές στη ζήτηση καθορίζουν την τιμή της ενέργειας -και ο καιρός είναι ο πιο αβέβαιος παράγοντας που καθορίζει τη ζήτηση.
Το φθινόπωρο γλίτωσε την Ευρώπη από τα χειρότερα: η ήπειρος απόλαυσε τον θερμότερο Οκτώβριο που έχει καταγραφεί ποτέ. Ως αποτέλεσμα, η τιμή για μια μονάδα φυσικού αερίου στο ολλανδικό Ταμείο Μεταφοράς Τίτλων, το οποίο αποτελεί το σημείο αναφοράς για την ήπειρο, μειώθηκε σε περίπου 100 ευρώ ανά μεγαβατώρα, δηλαδή στο μισό της τιμής του Σεπτεμβρίου.
Αλλά τώρα ο χειμώνας αρχίζει να γίνεται αισθητός. Τα πρώτα χιόνια έφτασαν στη Γερμανία. Ιστορικά υπάρχει μια σχετικά γραμμική σχέση μεταξύ της ζήτησης για φυσικό αέριο και της θερμοκρασίας: όσο πιο πολύ κρύο κάνει τόσο περισσότερο φυσικό αέριο χρειάζεται. Φέτος τα πράγματα είναι λίγο πιο περίπλοκα. Τα συστήματα θέρμανσης των σπιτιών έχουν παραμείνει αδρανή για περισσότερο χρόνο απ’ ό,τι συνήθως. Οι πωλήσεις κουβερτών αυξάνονται. Οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να τυλιχτούν ζεστά για να αντισταθούν στον Vladimir Putin.
Η κρίση του φυσικού αερίου δεν είναι ο μόνος λόγος για τη μεγαλύτερη εστίαση στον καιρό. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παρέχουν πλέον πολύ περισσότερη ενέργεια στην Ευρώπη απ’ ό,τι πριν από λίγα χρόνια, γεγονός που οδηγεί σε προβλήματα εάν ο άνεμος δεν φυσάει ή ο ήλιος δεν λάμπει. Πράγματι, η υδροηλεκτρική ενέργεια αποτέλεσε με τη σειρά της ζήτημα για την Ευρώπη φέτος, αφού ένα ζεστό καλοκαίρι στέγνωσε τους ταμιευτήρες και τα ποτάμια από τα οποία εξαρτώνται τα φράγματα.
Η βελτίωση και η επένδυση σε τρόπους αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας, είτε πρόκειται για μπαταρίες, υδρογόνο ή άλλες τεχνικές, θα μπορούσε στο μέλλον να εξομαλύνει αυτές τις διακυμάνσεις. Ωστόσο, η ήπειρος έχει μπροστά της χρόνια, ή και δεκαετίες, που θα παρακολουθεί με ανησυχία τον ουρανό καθώς θα προσαρμόζεται.
Όμως, αν δεν υπάρξει μετάβαση σε «πράσινες» μορφές ενέργειας, ο καιρός θα αρχίσει να παίζει ακόμα μεγαλύτερο ρόλο στην οικονομία. Ένας θερμότερος πλανήτης οδηγεί ήδη σε συχνότερα και ακραία φαινόμενα, όπως οι καλοκαιρινοί καύσωνες στην Ευρώπη ή οι καταστροφικές πλημμύρες που υπέστη το Πακιστάν.
Αυτά τα γεγονότα ισοδυναμούν με τα λεγόμενα πραγματικά σοκ για μια οικονομία: εξωτερικές αλλαγές που μειώνουν την παραγωγική ικανότητα και έτσι προκαλούν τόσο υψηλότερο πληθωρισμό όσο και ανεργία.
Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα
Αυτή η διπλή απειλή είναι δυσκολότερο να αντιμετωπιστεί από τους κεντρικούς τραπεζίτες απ’ ό,τι οι υφέσεις που προκύπτουν από αλλαγές στην επιχειρηματική εμπιστοσύνη ή από μια χρηματοπιστωτική κρίση. Υπερβολικά σφιχτή πολιτική σημαίνει επιδείνωση της ύφεσης. Χαλαρότερη πολιτική, και ο πληθωρισμός μπορεί να ξεφύγει από κάθε έλεγχο.
Σύμφωνα με ανάλυση του ΔΝΤ για τα νησιά του Ειρηνικού και της Καραϊβικής, οι χώρες που είναι επιρρεπείς σε φυσικές καταστροφές αναπτύσσονται κατά περίπου μία ποσοστιαία μονάδα λιγότερο ετησίως και έχουν σημαντικά υψηλότερα χρέη από εκείνες που κινδυνεύουν λιγότερο.
Η κλιματική αλλαγή θα επιδεινώσει αυτές τις διαφορές. Έτσι, η επιστροφή στην οικονομία των καιρικών συνθηκών θα οδηγήσει ορισμένους κεντρικούς τραπεζίτες να μοιάζουν ακόμα περισσότερο με βροχοποιούς: προσπαθώντας να εκτελέσουν τις παλιές τελετουργίες ή απαιτώντας περισσότερες θυσίες, χωρίς μεγάλη δυνατότητα να επηρεάσουν τον οικονομικό καιρό.
© 2022 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
