THEPOWERGAME
Με την εισβολή στην Ουκρανία, ο Vladimir Putin θα καταστρέψει τις ζωές ανθρώπων εκτός του πεδίου της μάχης – και μάλιστα σε μια κλίμακα για την οποία μπορεί να μετανιώσει ακόμη και ο ίδιος. Ο πόλεμος πλήττει το παγκόσμιο διατροφικό σύστημα που έχει ήδη αποδυναμωθεί από την Covid-19, την κλιματική αλλαγή και το ενεργειακό σοκ.
Οι εξαγωγές σιτηρών και ελαιούχων σπόρων της Ουκρανίας έχουν ως επί το πλείστον σταματήσει, ενώ οι εξαγωγές της Ρωσίας απειλούνται. Μαζί, οι δύο χώρες προμηθεύουν το 12% του συγκεκριμένου εμπορίου. Οι τιμές του σιταριού, οι οποίες αυξήθηκαν κατά 53% από την αρχή του έτους, σημείωσαν περαιτέρω άλμα 6% στις 16 Μαΐου, όταν η Ινδία δήλωσε ότι θα αναστείλει τις εξαγωγές λόγω ενός ανησυχητικού καύσωνα.
Η ευρέως αποδεκτή ιδέα της κρίσης του κόστους ζωής δεν είναι ικανή να αποτυπώσει τη σοβαρότητα αυτού που μπορεί να μας περιμένει. Ο António Guterres, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, προειδοποίησε στις 18 Μαΐου ότι τους επόμενους μήνες επαπειλείται «παγκόσμια έλλειψη τροφίμων» που θα μπορούσε να διαρκέσει για χρόνια.
Το υψηλό κόστος των βασικών τροφίμων έχει ήδη αυξήσει τον αριθμό των ανθρώπων που δεν μπορούν να είναι σίγουροι ότι θα έχουν αρκετά τρόφιμα κατά 440 εκατομμύρια, σε 1,6 δισεκατομμύρια. Σχεδόν 250 εκατομμύρια βρίσκονται στα πρόθυρα του λιμού.
Εάν, όπως είναι πιθανό, ο πόλεμος παραταθεί και οι προμήθειες από τη Ρωσία και την Ουκρανία περιοριστούν περεταίρω, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα μπορούσαν να ολισθήσουν στη φτώχεια. Η πολιτική αναταραχή θα εξαπλωθεί, παιδιά θα γίνουν καχεκτικά, ενώ άνθρωποι θα λιμοκτονήσουν.
Ο κ. Putin δεν πρέπει να χρησιμοποιεί τα τρόφιμα ως όπλο. Οι ελλείψεις δεν είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του πολέμου. Οι παγκόσμιοι ηγέτες οφείλουν να δουν τον λιμό ως ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί επειγόντως μια παγκόσμια λύση.
Η Ρωσία και η Ουκρανία προμηθεύουν το 28% του σιταριού που διακινείται παγκοσμίως, το 29% του κριθαριού, το 15% του αραβοσίτου και το 75% του ηλιέλαιου. Η Ρωσία και η Ουκρανία συνεισφέρουν περίπου το ήμισυ των δημητριακών που εισάγονται από τον Λίβανο και την Τυνησία.
Για τη Λιβύη και την Αίγυπτο το ποσοστό αυτό ανέρχεται στα δύο τρίτα. Οι εξαγωγές τροφίμων της Ουκρανίας καλύπτουν τις ανάγκες 400 εκατ. ανθρώπων.
Ο πόλεμος έχει ανατρέψει αυτές τις προμήθειες επειδή η Ουκρανία έχει ναρκοθετήσει τα χωρικά της ύδατα για να αποτρέψει μια επίθεση, ενώ η Ρωσία έχει αποκλείσει το λιμάνι της Οδησσού.
Ακόμη και πριν από την εισβολή, το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα είχε προειδοποιήσει ότι το 2022 θα ήταν μια δύσκολή χρονιά. Η Κίνα, ο μεγαλύτερος παραγωγός σιταριού, δήλωσε ότι, αφού οι βροχές καθυστέρησαν τη σπορά πέρυσι, η φετινή σοδειά μπορεί να είναι η χειρότερη όλων των εποχών.
Τώρα, εκτός από τις ακραίες θερμοκρασίες στην Ινδία, τον δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό παγκοσμίως, η έλλειψη βροχής απειλεί να μειώσει τις αποδόσεις και σε άλλους σιτοβολώνες, από την Αμερική έως την Beauce της Γαλλίας.
Το Κέρας της Αφρικής μαστίζεται από τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών. Καλώς ήρθατε στην εποχή της κλιματικής αλλαγής.
Όλα αυτά θα έχουν οδυνηρές επιπτώσεις στους φτωχούς. Τα νοικοκυριά στις αναδυόμενες οικονομίες δαπανούν το 25% του προϋπολογισμού τους για τρόφιμα – και στην υποσαχάρια Αφρική το 40%.
Στην Αίγυπτο το ψωμί παρέχει το 30% όλων των θερμίδων. Σε πολλές χώρες εισαγωγής, οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να αντέξουν επιδοτήσεις για να αυξήσουν τη βοήθεια προς τους φτωχούς, ειδικά αν εισάγουν και ενέργεια – μια άλλη αγορά που βρίσκεται σε αναταραχή.
Η κρίση απειλεί να επιδεινωθεί. Η Ουκρανία είχε ήδη αποστείλει μεγάλο μέρος της σοδειάς του περασμένου καλοκαιριού πριν από τον πόλεμο. Η Ρωσία εξακολουθεί να καταφέρνει να πουλάει τα σιτηρά της, παρά το πρόσθετο κόστος και τους κινδύνους για τους φορτωτές.
Ωστόσο, τα ουκρανικά σιλό που δεν έχουν υποστεί ζημιές από τις μάχες είναι γεμάτα καλαμπόκι και κριθάρι. Οι αγρότες δεν έχουν πού να αποθηκεύσουν την επόμενη σοδειά τους, η συγκομιδή της οποίας αναμένεται να ξεκινήσει στα τέλη Ιουνίου, και η οποία ως εκ τούτου μπορεί να σαπίσει.
Και υπολείπονται καυσίμων και εργατικών χεριών για να σπείρουν τη μεθεπόμενη. Η Ρωσία, από την πλευρά της, μπορεί να μην έχει κάποιες προμήθειες σπόρων και φυτοφαρμάκων που συνήθως αγοράζει από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Παρά την άνοδο των τιμών των σιτηρών, οι αγρότες σε άλλα μέρη του κόσμου δεν μπορούν να καλύψουν το έλλειμμα. Ένας λόγος είναι η αστάθεια των τιμών. Ακόμα χειρότερα, τα περιθώρια κέρδους συρρικνώνονται, λόγω της ραγδαίας αύξησης των τιμών των λιπασμάτων και της ενέργειας.
Αυτές είναι οι κύριες δαπάνες των αγροτών, ενώ και οι δύο αγορές διαταράσσονται από τις κυρώσεις και την αγωνία για το φυσικό αέριο. Εάν οι αγρότες περικόψουν τα λιπάσματα, οι παγκόσμιες σοδειές θα μειωθούν ακριβώς τη λάθος στιγμή.
Η αντίδραση των ανήσυχων πολιτικών θα μπορούσε να επιδεινώσει την ήδη κακή κατάσταση. Από την έναρξη του πολέμου, 23 χώρες από το Καζακστάν έως το Κουβέιτ έχουν επιβάλλει αυστηρούς περιορισμούς στις εξαγωγές τροφίμων που καλύπτουν το 10% των θερμίδων που διακινούνται παγκοσμίως.
Περισσότερο από το ένα πέμπτο του συνόλου των εξαγωγών λιπασμάτων έχει περιοριστεί. Αν σταματήσει το εμπόριο, ο λιμός είναι αναπόφευκτος.
Το σκηνικό είναι έτοιμο για ένα παιχνίδι επίρριψης ευθυνών, στο οποίο η Δύση καταδικάζει τον κ. Putin για την εισβολή και η Ρωσία καταγγέλλει τις δυτικές κυρώσεις. Στην πραγματικότητα οι διαταραχές είναι κυρίως αποτέλεσμα της εισβολής του κ. Putin και ορισμένες κυρώσεις τις έχουν επιδεινώσει.
Το επιχείρημα θα μπορούσε εύκολα να γίνει δικαιολογία για αδράνεια. Εν τω μεταξύ πολλοί άνθρωποι θα λιμοκτονήσουν και κάποιοι θα πεθάνουν.
Αντίθετα, τα κράτη πρέπει να δράσουν από κοινού, ξεκινώντας από το να κρατήσουν τις αγορές ανοιχτές. Αυτή την εβδομάδα η Ινδονησία, πηγή του 60% του παγκόσμιου φοινικέλαιου, ήρε την προσωρινή απαγόρευση των εξαγωγών.
Η Ευρώπη θα πρέπει να βοηθήσει την Ουκρανία να μεταφέρει τα σιτηρά της σιδηροδρομικώς και οδικώς σε λιμάνια της Ρουμανίας ή της Βαλτικής, αν και ακόμη και οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις λένε ότι μόλις το 20% της συγκομιδής μπορεί να εξαχθεί με αυτόν τον τρόπο.
Οι χώρες εισαγωγής χρειάζονται επίσης στήριξη, ώστε να μην καταλήξουν να καπελωθούν από τεράστιους λογαριασμούς. Οι προμήθειες σιτηρών έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να πηγαίνουν μόνο στους πολύ φτωχότερους.
Για τους υπόλοιπους, η χρηματοδότηση των εισαγωγών με ευνοϊκούς όρους, ίσως μέσω του ΔΝΤ, θα επέτρεπε στα δολάρια των δωρητών να πάνε παραπέρα. Η ελάφρυνση του χρέους μπορεί επίσης να συμβάλει στην απελευθέρωση ζωτικών πόρων.
Υπάρχει περιθώριο υποκατάστασης. Περίπου το 10% του συνόλου των σιτηρών χρησιμοποιείται για την παραγωγή βιοκαυσίμων και το 18% των φυτικών ελαίων για βιοντίζελ. Η Φινλανδία και η Κροατία έχουν γίνει πιο ελαστικές έναντι της υποχρέωσης που απαιτεί η βενζίνη να περιλαμβάνει καύσιμα από καλλιέργειες.
Το παράδειγμά τους θα πρέπει να το ακολουθήσουν κι άλλοι. Επίσης, τεράστιες ποσότητες σιτηρών χρησιμοποιείται για τη διατροφή των ζώων. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας, τα σιτηρά αντιπροσωπεύουν το 13% της ξηράς τροφής των βοοειδών.
Το 2021 η Κίνα εισήγαγε 28 εκατ. τόνους καλαμποκιού για να ταΐσει τους χοίρους της, ποσότητα περισσότερη από ό,τι εξάγει η Ουκρανία σε ένα χρόνο.
Η άμεση ανακούφιση θα ερχόταν αν έσπαγε ο αποκλεισμός της Μαύρης Θάλασσας. Περίπου 25 εκατ. τόνοι καλαμποκιού και σιταριού, που αντιστοιχούν στην ετήσια κατανάλωση όλων των λιγότερο ανεπτυγμένων οικονομιών του κόσμου, είναι παγιδευμένοι στην Ουκρανία.
Τρεις χώρες πρέπει να συμπαραταχθούν: Η Ρωσία πρέπει να επιτρέψει τις αποστολές από την Ουκρανία, η Ουκρανία πρέπει να αποναρκοθετήσει την Οδησσό και η Τουρκία πρέπει να επιτρέψει τη διέλευση νηοπομπών από τον Βόσπορο.
Βεβαίως, όλα αυτά δεν θα είναι εύκολα. Η Ρωσία, που αγωνίζεται στο πεδίο της μάχης, προσπαθεί να στραγγαλίσει την οικονομία της Ουκρανίας. Η Ουκρανία είναι απρόθυμη να καθαρίσει τα ναρκοπέδια της.
Την πρωτοβουλία ώστε να πειστούν να υποχωρήσουν θα πρέπει να αναλάβουν κάποιες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας και της Κίνας, που έχουν μείνει εκτός πολέμου.
Οι νηοπομπές μπορεί να απαιτούν ένοπλη συνοδεία που θα προσυπογραφεί από έναν ευρύ συνασπισμό. Η τροφοδοσία ενός ήδη εύθραυστου κόσμου είναι υπόθεση όλων μας.
© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
