THEPOWERGAME
Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αντέδρασαν με γερακίσια αποφασιστικότητα, φοβούμενες ότι θα μπορούσαν να είναι οι επόμενες. Οι κυβερνήσεις τους πίεσαν την ΕΕ να παραλύσει την οικονομία της Ρωσίας και έβαλαν βαθιά το χέρι στην τσέπη (μερικές βαθύτερα από τις δυτικές) για να στείλουν στην Ουκρανία όπλα και βοήθεια.
Οι χώρες στα ανατολικά της ΕΕ έχουν υποδεχτεί τους περισσότερους από τους 5,6 εκατομμύρια πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τις εστίες τους εξαιτίας του πολέμου. Αλλά το να κάνεις το σωστό δεν είναι φθηνό και οι οικονομικές επιπτώσεις του να είσαι κράτος της πρώτης γραμμής αρχίζουν να φαίνονται.
Το εμπόριο ήταν το πρώτο θύμα. Η Ρωσία αποτελούσε μεγάλη εξαγωγική αγορά για ορισμένες οικονομίες της περιοχής. Το 2021, το εμπόριο με τη Ρωσία αντιστοιχούσε στο 6% του ΑΕΠ της Λετονίας και της Λιθουανίας και στο 1,5% της Πολωνίας και της Σλοβακίας.
Το 2021 η Ρωσία έλαβε περίπου το ένα δέκατο των εξαγωγών εκτός ΕΕ από την Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής. Οι περισσότεροι τέτοιου είδους δεσμοί πιθανόν να διακοπούν οριστικά, αλλά θεωρούνται το τίμημα που αξίζει να πληρωθεί.
«Είναι το βασικό πολιτικό συμφέρον της Πολωνίας η Δύση να μην επιστρέψει στις επιχειρηματικές συναλλαγές με τη Ρωσία», δήλωσε ο Piotr Arak, επικεφαλής του Πολωνικού Οικονομικού Ινστιτούτου, ενός κυβερνητικού κέντρου μελετών στη Βαρσοβία.
Το άμεσο εμπόριο είναι μόνο ένα μέρος της όλης ιστορίας. Τα ανατολικά κράτη της ΕΕ έχουν ενσωματωθεί στις δυτικές εφοδιαστικές αλυσίδες. Οι οικονομίες τους, ιδίως της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας, είναι σε μεγάλο βαθμό προσανατολισμένες προς τις εξαγωγές στη Γερμανία.
Έτσι, ένα χτύπημα στη γερμανική βιομηχανία, όπως η διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου, θα έπληττε σοβαρά τους προμηθευτές της στα ανατολικά.
Οι εισαγωγές ενέργειας είναι ένα ιδιαίτερα ακανθώδες ζήτημα. Η Σλοβακία και η Ουγγαρία, οι οποίες προμηθεύτηκαν πέρυσι το 96% και το 58% του πετρελαίου τους από τη Ρωσία, λένε ότι οποιοδήποτε εμπάργκο πετρελαίου της ΕΕ θα πρέπει να εφαρμοστεί σταδιακά.
Άλλες χώρες είναι καλύτερα προετοιμασμένες. Οι χώρες της Βαλτικής τερμάτισαν τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου τον Απρίλιο και τώρα βασίζονται στο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) που εισάγεται μέσω πλοίων.
Η Πολωνία έχει επιβάλει εμπάργκο στον ρωσικό άνθρακα και, όπως οι περισσότερες χώρες, απέρριψε την απαίτηση της Ρωσίας να πληρώνει σε ρούβλια για το φυσικό αέριο. Σε απάντηση, την περασμένη εβδομάδα, η Gazprom, η οποία προμηθεύει το 40% του φυσικού αερίου της χώρας, σταμάτησε τις παραδόσεις στην Πολωνία (και τη Βουλγαρία).
Αλλά και η Πολωνία έχει ένα εναλλακτικό σχέδιο εισαγωγής φυσικού αερίου μέσω του δικού της τερματικού σταθμού LNG και νέων αγωγών προς τα δίκτυα φυσικού αερίου της Νορβηγίας και της Λιθουανίας.
Ο αποκλεισμός της ρωσικής ενέργειας σημαίνει υψηλότερες τιμές. Αυτό θα είναι ιδιαίτερα επώδυνο για τις φτωχότερες ανατολικές περιοχές της Ευρώπης. Ο πληθωρισμός ήταν ήδη υψηλότερος στην ανατολική Ευρώπη πριν από τον πόλεμο.
Τον Απρίλιο έφτασε σε πολλές χώρες σε διψήφιο αριθμό. Σε ορισμένες, οι λογαριασμοί ενέργειας για τους καταναλωτές καθορίζονται από κανονισμούς, καθυστερώντας την επώδυνη επιβάρυνση. Στη Σλοβακία, για παράδειγμα, οι τιμές θα αναπροσαρμοστούν τον Ιανουάριο.
Όμως «η προοπτική μιας αύξησης κατά 100% στις τιμές του φυσικού αερίου για τα νοικοκυριά δεν έχει ακόμη συνειδητοποιηθεί», λέει ο Michal Horvath, επικεφαλής οικονομολόγος της κεντρικής τράπεζας.
Στην Πολωνία ο πληθωρισμός έφτασε το 12,3% τον Απρίλιο, γεγονός που αποτελεί πονοκέφαλο για το κυβερνών κόμμα, το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπο με εκλογές το επόμενο έτος.
Η κυβερνητική «γενναιοδωρία» είναι εν μέρει υπαίτια για τις αυξήσεις του κόστους ζωής, και ο κ. Arak πιστεύει ότι οι ψηφοφόροι θα την κατηγορήσουν:
«Στην κομμουνιστική εποχή η κυβέρνηση εισήγαγε υψηλότερες τιμές, προκαλώντας συχνά μαζικές διαμαρτυρίες. Για την πλειοψηφία των Πολωνών παραμένει σαφές ότι το κράτος είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση των επιπέδων των τιμών».
Για να αμβλύνει το πλήγμα, η κυβέρνηση μείωσε τον φόρο προστιθέμενης αξίας στα τρόφιμα, το φυσικό αέριο, τα καύσιμα και τα λιπάσματα, ενώ βαφτίζει ένα επερχόμενο οικονομικό πακέτο «ασπίδα κατά του Πούτιν».
Οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει επίσης να δράσουν, κυρίως με την αύξηση των επιτοκίων, κάτι που θα έχει δυσάρεστες συνέπειες. Στην Πολωνία, όπου περίπου το 90% των δανείων προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις έχουν κυμαινόμενα επιτόκια, οι κάτοχοι ενυπόθηκων δανείων είναι σε μεγάλο βαθμό εκτεθειμένοι.
Οι τράπεζες έχουν ήδη αυστηροποιήσει σημαντικά τα πιστωτικά πρότυπα. Μαζί με τον πληθωρισμό, την εκτόξευση των τιμών των κατοικιών και την πτώση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης, αυτό θα μπορούσε να σημάνει την «τέλεια καταιγίδα», λέει ο Adam Czerniak, επικεφαλής έρευνας στο κέντρο μελετών Polityka Insight, στη Βαρσοβία.
Τα υψηλότερα επιτόκια και η αποδυνάμωση των οικονομιών σημαίνουν ότι το αυξανόμενο δημόσιο χρέος θα καταστεί πιο ακριβό να εξυπηρετηθεί, ιδίως σε χώρες όπως η Ουγγαρία, όπου το χρέος είναι ήδη υψηλό.
Οι δαπάνες για τους πρόσφυγες θα ενισχύσουν τον πληθωρισμό περαιτέρω. Ας δούμε τη στέγαση. Στη Βαρσοβία, από τα τέλη Φεβρουαρίου, τα ενοίκια έχουν αυξηθεί περισσότερο από 30%.
Οι πιέσεις στις δημόσιες υπηρεσίες είναι παρόμοιες. Οι πρόσφυγες έχουν αυξήσει τον πληθυσμό της Πολωνίας κατά σχεδόν 8% από τα τέλη Φεβρουαρίου, τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Το γεγονός ασκεί πίεση στην υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση, οι οποίες ήταν ήδη σε κακή κατάσταση. Ωστόσο, η πίεση αυτή θα αντισταθμιστεί εν μέρει, από την ένταξη των νεοεισερχομένων στο τοπικό εργατικό δυναμικό.
Στη Σλοβακία και την Ουγγαρία, η αφοσίωση των μη κυβερνητικών οργανώσεων και των ιδιωτών αντιστάθμισε την έλλειψη δημόσιων υπηρεσιών για τους πρόσφυγες.
Το οικονομικό κόστος του πολέμου για την Ανατολική Ευρώπη φαίνεται τρομακτικό, αλλά δεν έχει αμβλύνει την αποφασιστικότητα των χωρών. Το οικονομικό πλήγμα θεωρείται διαχειρίσιμο.
Η οικονομία της Πολωνίας, η οποία παραμένει ισχυρή, δεν είχε γνωρίσει ύφεση εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες μέχρι την πανδημία, σημειώνει ο Wojciech Kopczuk του Πανεπιστημίου Κολούμπια.
Οι χώρες της Βαλτικής υπέστησαν πολύ χειρότερα κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, προσθέτει ο Morten Hansen από τη Σχολή Οικονομικών Επιστημών της Στοκχόλμης, στη Ρίγα.
Οι πολίτες υπέφεραν αυτή την ταλαιπωρία καθώς ήταν απαραίτητη για την ένταξη στο ευρώ, ως μέρος της στρατηγικής προσπάθειας των χωρών τους να ενσωματωθούν στη Δύση. Όπως και στην τρέχουσα κρίση, ήταν πρόθυμοι να υποστούν το οικονομικό άχθος για να διαφυλάξουν την ανεξαρτησία τους.
Ο πόλεμος και τα επακόλουθά του θα έχουν κάποια οικονομικά οφέλη για την ανατολική Ευρώπη. Η Βουλγαρία στοχεύει να γίνει περιφερειακός ενεργειακός κόμβος. Η Πολωνία, ειδικότερα, θα επωφεληθεί από τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και την αυξανόμενη ενσωμάτωσή της στην ΕΕ.
«Καμία δυτική χώρα δεν έχει τόσο στενούς διακυβερνητικούς δεσμούς με την Ουκρανία όσο η Πολωνία», λέει ο Oktawian Zajac του γραφείου της Boston Consulting Group στη Βαρσοβία. Οι δεσμοί που δημιουργούν οι Ουκρανοί μετανάστες και πρόσφυγες θα αποφέρουν οικονομικά οφέλη στη συνέχεια, υποστηρίζει ο κ. Kopczuk.
Οι αντιδράσεις των κρατών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης στην ουκρανική κρίση «θα καθορίσουν την περιοχή για τις επόμενες δεκαετίες», λέει η Sona Muzikarova του κέντρου μελετών Globsec, στην Μπρατισλάβα. Χωρίς να πτοούνται από τον οικονομικό βάρος του πολέμου, δείχνουν με το παράδειγμά τους ότι η ρωσική επιθετικότητα πρέπει να αντιμετωπιστεί με σθένος.
© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
