THEPOWERGAME
Οι ανοησίες είναι ένα εκπληκτικά πλούσιο πεδίο φιλοσοφικής έρευνας. Το «On Bullshit», ένα σύντομο δοκίμιο του Harry Frankfurt, ενός Αμερικανού φιλοσόφου, έγινε μπεστ σέλερ. Από τη δημοσίευσή του το 1986, η ουσία του έχει συζητηθεί εκτενώς, με την επίκληση στοχαστών από τον Wittgenstein έως τον Άγιο Αυγουστίνο για να βοηθήσουν στην κατανόησή του.
Το πεδίο της έρευνας απέκτησε ακόμη και δικό του όνομα: taurascatics. Η εξέταση της θεωρίας της ανοησίας – «η αδιαφορία για το πώς είναι τα πράγματα στην πραγματικότητα» κατά τη διατύπωση του κ. Frankfurt – αποτελεί πλέον την πεπατημένη. Για να δείτε τι σημαίνει ανοησία στην πράξη, ρίξτε μια ματιά τις Βρυξέλλες.
Δείτε την πρωτοβουλία Global Gateway της ΕΕ που ξεκίνησε την 1η Δεκεμβρίου. Πρόκειται για ένα εκτενές πρόγραμμα που υποτίθεται ότι θα οδηγήσει σε επενδύσεις ύψους 300 δισ. ευρώ (340 δισ. δολάρια) σε υποδομές σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο έως το 2027.
Οι διπλωμάτες την συγκρίνουν με την Πρωτοβουλία «Μια Ζώνη, ένας Δρόμος», την οποία χρησιμοποιεί η Κίνα για να επεκτείνει την επιρροή της. Πίσω από την διατύπωση ελοχεύει η ανοησία. Δεν είναι μόνο η γλώσσα (το σχέδιο βασίζεται σε μια «ομαδική ευρωπαϊκή προσέγγιση») αλλά και το περιεχόμενο.
Τα 300 δισ. ευρώ είναι κυρίως ένα μείγμα υφιστάμενων δεσμεύσεων, δανειακών εγγυήσεων και ηρωικών υποθέσεων σχετικά με την ικανότητα της λέσχης να «συγκεντρώσει» ιδιωτικές επενδύσεις, παρά πραγματικές νέες δαπάνες.
Ακόμα και η απειλή που έχει σχεδιαστεί για να αντιμετωπιστεί είναι υπερβολική: Για παράδειγμα, η Ιαπωνία επενδύει αθόρυβα πολύ περισσότερα από την Κίνα σε υποδομές στην Ασία. Πρόκειται για μια απολύτως καλή ιδέα – αλλά βρίθει από ανοησίες.
Οπουδήποτε συγκεντρώνονται πολιτικοί, δημοσιογράφοι, ειδήμονες και λομπίστες τείνουν να παράγουν πλεόνασμα ανοησίας. Αλλά η de facto πρωτεύουσα της ΕΕ είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε αυτή.
Είναι μια πόλη με μεγάλη δύναμη αλλά ελάχιστο έλεγχο. Η προσοχή των μέσων ενημέρωσης εξακολουθεί να επικεντρώνεται στις εθνικές πρωτεύουσες. Ο κ. Frankfurt έγραψε ότι οι Bullshits είναι «αναπόφευκτες κάθε φορά που οι περιστάσεις απαιτούν από κάποιον να μιλάει χωρίς να ξέρει για τι πράγμα μιλάει».
Στις Βρυξέλλες αυτό συμβαίνει καθημερινά. Όσοι βρίσκονται μέσα στη φούσκα τους αναμένεται να παρακολουθούν τη δικαστική μεταρρύθμιση στην Πολωνία και τον σχηματισμό συνασπισμού στη Σουηδία, αλλά και τις γρήγορες γεωπολιτικές αλλαγές.
Η βαθιά γνώση της εσωτερικής πολιτικής των 27 χωρών και η εγκυκλοπαιδική κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των θεσμών της ΕΕ (στη θεωρία και στην πράξη) είναι τόσο αναγκαία όσο και αδύνατη. Ορισμένες βλακείες είναι αναπόφευκτες.
Οι κάτοικοι της φούσκας διστάζουν να το παραδεχθούν. Οι Βρυξέλλες είναι ένα τόσο ωραίο μέρος. Οι ίδιοι άνθρωποι παρευρίσκονται στις ίδιες εκδηλώσεις, διατυπώνοντας τις ίδιες απόψεις για θέματα που θα ήταν ακατανόητα για έναν περαστικό που τρυπώνει για τα δωρεάν σάντουιτς.
Οι διαφωνίες στα πάνελ είναι σπάνιες. Η αποχαυνωτική συναίνεση αποτελεί τον κανόνα. Η παραδοχή ότι η πολιτική της ΕΕ στον Ινδο-Ειρηνικό έχει ελάχιστη σημασία θα έστελνε τους συντάκτες της, και τους συγκεντρωμένους ειδήμονες που την μελέτησαν, σε υπαρξιακή περιδίνηση.
Η ουσία της βλακείας βρίσκεται στην άγνοια του ποια είναι η κατάσταση των πραγμάτων στην πραγματικότητα, εξηγεί ο κ. Frankfurt.
Όπως όλα τα μοντέλα είναι λανθασμένα, αλλά κάποια είναι χρήσιμα, έτσι υπάρχουν καλές και κακές ανοησίες. Όλοι οι αερολόγοι αυτοσχεδιάζουν, αλλά ορισμένοι κάνουν το σωστό.
Στο ένα άκρο του φάσματος βρίσκονται οι καιροσκόποι. Ένας σχολιαστής της ΕΕ εξαπάτησε τα τηλεοπτικά κανάλια να τον βγάλουν στον αέρα, παρόλο που το «κέντρο μελετών» που διηύθυνε είχε ορθογραφικό λάθος στον τίτλο του, είχε φωτογραφίες «ευρείας κατανάλωσης» για δείξει το προσωπικό του, ενώ υπήρχε κυρίως στο μυαλό του.
Στο άλλο άκρο υπάρχει η συνήθης σειρά από καλά χρηματοδοτημένους ειδήμονες (και αρθρογράφους) που γνωμοδοτούν για ό,τι κυριαρχεί στην επικαιρότητα, με κάποιο βαθμό ευφυΐας, αν και όχι πάντα με διορατικότητα. Αλλά μερικές φορές το μόνο που χωρίζει τους δύο είναι τα χρήματα για έναν αψεγάδιαστο ιστότοπο και οι διορθωτές.
Η ανοησία ελοχεύει στην καρδιά της νομιμότητας της ΕΕ. Σε άλλα πολιτικά συστήματα, η κυβέρνηση διαθέτει εκλογική εντολή. Στις Βρυξέλλες, οι νόμοι απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία δεν εκλέγεται άμεσα και παρόλα αυτά πρέπει να ενεργεί προς όφελος του ευρωπαϊκού συμφέροντος.
Ο προσδιορισμός αυτού του συμφέροντος γίνεται συχνά με έρευνες, οι οποίες μπορεί να δώσουν παραπλανητικά αποτελέσματα.
(Μια έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ τον Μάρτιο του 2017, η οποία πραγματοποιήθηκε εννέα μήνες μετά την ψηφοφορία για το Brexit, αποκάλυψε ότι μόνο το ένα τέταρτο των Βρετανών πίστευε ότι η συμμετοχή στην ΕΕ ήταν κακό πράγμα). Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, όταν η πολιτική απουσιάζει, η ανοησία «απασφαλίζει».
Η πλήξη μπορεί να παράξει bullshit. Παρ’ όλη τη αγωνία που προκαλούν τα νυχτερινά «κονκλάβια» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στην ουσία πρόκειται απλώς για πολύωρες συνεδριάσεις, όπου διατυπώνονται διαφωνίες σχετικά με τις αναθεωρήσεις κάποιου εγγράφου.
Οι διπλωμάτες που προσφέρουν τα πιο ζουμερά κουτσομπολιά γνωρίζουν ότι οι απόψεις τους θα έχουν περισσότερη απήχηση. Ως αποτέλεσμα, ακόμη και η πιο βαρετή σύνοδος κορυφής γίνεται συναρπαστική για χάρη των διψασμένων για είδηση δημοσιογράφων.
Ομοίως, τα κρίσιμα σημεία σπάνια κρίνονται στην ΕΕ. Οι προθεσμίες είναι μια εφεύρεση των διπλωματών που προσπαθούν να δημιουργήσουν πίεση και των δημοσιογράφων που προσπαθούν να δημιουργήσουν κινδύνους. Σε κάθε περίπτωση, είναι σχεδόν πάντα λόγια του αέρα.
Η καριέρα είναι που στηρίζεται στις ανοησίες είναι κάτι εφικτό στις Βρυξέλλες. Ο νεαρός Boris Johnson έκανε όνομά στην πόλη ως δημοσιογράφος της Daily Telegraph που καταφερόταν εναντίον του ευρώ.
Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι οι εξωφρενικές ιστορίες – είτε για τον κανονισμό περί προφυλακτικών είτε για την καμπυλότητα των μπανανών – δεν ήταν ποτέ εντελώς κατασκευασμένες. Αντίθετα, ήταν, συχνά, ηλιθιότητες, γεγονός που δυσκόλευε την αντιμετώπισή τους.
Η κατάρριψη του μύθου περί καμπυλότητας της μπανάνας επικεντρώθηκε στο γεγονός ότι δεν ήταν οι «γραφειοκράτες των Βρυξελλών» που αποφάσισαν να τη ρυθμίσουν, αλλά οι εθνικές κυβερνήσεις που ασκούσαν πιέσεις για αλλαγή των υφιστάμενων κανονισμών της ΕΕ.
H αλήθεια χάθηκε κάπου ανάμεσα στη σχολαστική διευκρίνιση: η καμπυλότητα των μπανανών στην Ευρώπη είναι υπερεθνικό ζήτημα. Μια βλακώδης επίθεση αντιμετωπίστηκε με μια βλακώδη άμυνα.
Αν η ανοησία μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία στις Βρυξέλλες, είναι παράλληλα και φυλακή. Οι δουλειές του ποδαριού («Bullshit jobs»), όπως τις αποκάλεσε ο ανθρωπολόγος David Graeber σε μια άλλη προσθήκη στα taurascatics, είναι διάχυτες στην ΕΕ.
Οι περισσότεροι υπάλληλοι που ασχολούνται με μεγάλα θέματα στις Βρυξέλλες είναι έξυπνοι και επιμελείς. Αν μείνετε στις Βρυξέλλες αρκετά, όμως, θα δείτε να αποκαλύπτονται μπροστά στα μάτια σας πολλές, δυστυχισμένες, υπέρ το δέον πληρωμένες και υποαπασχολούμενες ψυχές.
Τα προνόμια, τα οποία κυμαίνονται από παχυλές συντάξεις έως επιδόματα αποδημίας που ακυρώνουν κάθε οφειλόμενο φόρο, είναι πολύ καλά για να τα απαρνηθεί κανείς. Εκτός των θεσμικών οργάνων, οι νέοι που ονειρεύονται να οικοδομήσουν την Ευρώπη, βρίσκονται να ασκούν πιέσεις για τη βιομηχανία αλουμινίου ή το Καζακστάν.
Κάθε μέρα είναι ένας αγώνας για να δικαιολογήσουν την θλιβερή ύπαρξη τους. Το αποτέλεσμα; Περισσότερες «bullshits» σε ένα σύστημα που ήδη ξεχειλίζει από αυτές.
© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
